Mısır Mimarisi...

Eski Mısır’da kullanılan en önemli iki yapı malzemesi kerpiç ile taştır Taşdaha çok mezarlarda ve tapınaklarda, kerpiç ise ev, hatta saray gibikonut mimarlığında ve savunma yapılarında kullanılmıştır Mezar, içineyalnızca ölü yerleştirilen bir yer değil, ölümden sonraki yaşamınsürdürüleceği kutsal mekândır Bu nedenle ölülerin yanına, işlerineyarayacağı düşünülen eşya da yerleştirilir, duvarlara dünyadakiyaşamlarını anlatan resimler yapılır

Mısırlılar cenaze anıtlarına “sonsuzluk yerleri" derlerdi Bu oldukça anlamlı birtanımdır Anıtın kalıcı olması istenmiş ve taş bunun için en uygunmalzeme olarak seçilmiştir Mezarlar çok çeşitlidir Firavun adınayapılan piramitler en ünlüleridir Önceleri, firavunun göğe çıkmak içintırmanacağı merdiveni temsil eden ve mastaba (mezar çukurunu örtenkütle) denilen yamuk piramitler yaygındı

İlk sülaleler döneminde firavun mezarlarıyla soylular için yapılanları ayırt etmek zordur Günümüzde genellikle Abydos’takilerin firavun,Sakkara’dakilerin soylu mezarları olduğu düşünülür

Piramitler;hiç bir kral ve topluluk,yalnızca bir anıt dikmek için bunca masrafı veeziyeti göze alamazdınitekim kralların ve kullarının gözündepiramitlerin pratik bir işlevi vardı Kral, halkı üstünde egemenliksüren kutsal bir varlık sayılıyordubu dünyadan ayrıldığı zaman dayanlarından geldiği tanrıların arasına yükselecektiO, gökyüzüneyükselirken, piramitler, olasılıkla onun çıkışını kolaylaştıracaklardıAma herşeyden önce onun bedeninin korunmasını sağlayacaklardı


Piramidkralın mumyası için dikiliyor, ceset ise bu koskoca taş dağının tamortasına, yine taştan bir gömüt içine yerleştiriliyorduölü odasınınduvarlarına , tüm çevreye, dünya ötesi yolculuğunda krala yardımcıolacağına inanılan büyüsel işaretler çiziliyordu
Sanatın Öyküsü, Gombrich

Daha iyi korunmuş olan Sakkara’daki mastaba yeraltı mezar odaları üstüne kurulmuş yapılardır 3 sülaleninikinci firavunu Coser’in basamaklı piramidi mastaba’dan türemiştirBurada yukarıya doğru gittikçe küçülen altı tane çok büyük mastaba üstüste yerleştirilmiş gibidir Sakkara’daki bu piramit, taşınkullanıldığı ilk anıtsal yapı olması nedeniyle de önem taşır 544 m x277 m’lik bir alanı kaplayan ve ölüler kenti görünümündeki bu yapılarkümesinin mimarının İmhotep olduğu kabul edilir

Eski Krallık dönemininmezar yapısı olan piramitlerin en iyi örneği Firavun Keops’un (Hufu)el-Gize’de yaptırdığıdır Bu mezarda, her biri 2,5 tonluk yaklaşık 2300 000 bloktan oluşan inanılmaz boyutlarda ve büyüklükteki piramidiylemezar mimarisinin doruğuna ulaşıldı

Keops’un oğlu Kefren de(Hafre), babasınınkinin yanına bir başka piramit yaptırmıştır Dahasonraları, özellikle de Orta Krallık döneminde yapılan piramitler dahaküçük tutulmuştur

Piramit
Piramit,mimarlıkta dörtgen tabanlı duvarları tepede sivri bir uç oluşturacakgibi içe eğik üçgen biçimli anıtsal yapı, Genellikle taş ya da tuğladanyapılır Çeşitli zamanlar da Mısır’da, Sudan’da, Etiyopya’da, Asya’nınbatısındaki ülkelerde, Yunanistan’da, Kıbrıs’ta, İtalya’da,Hindistan’da Tayland’da, Meksika’da Güney Amerika’da ve bazı BüyükOkyanus adalarında piramitler yapılmıştır En tanınmışları Mısır ileOrta ve Güney Amerika’da olanlardır

Mısır piramitleri mezaryapılarıydı Yaklaşık 2700 yıl boyunca uygulandılar En çok üçüncü,dördüncü ve beşinci sülaleler döneminde (MÖ y 2686-2345) görüldülerBu dönemde piramitler firavunlara özgü mezarlar durumuna geldi

Piramitlerhiçbir zaman tek olarak yapılmamıştır; içinde başka yapıların dabulunduğu bir yapılar bütününün parçasıdırlar Çöldeki piramit mezarodasını içerir, yanında da bir mezar tapınağı bulunur Çevresi duvarlaçevrili bu yapılardan çıkan bir yol, verimli toprağın sınırında ya daNil Irmağının kıyısında bulunan vadi tapınağına bağlanır Mısır’dayaklaşık olarak 80 kadar piramit bulunmuştur Bunların büyük bir bölümüküçük birer kümbet büyüklüğündedir İçlerindeki hazineler iseyağmalanmıştır

Mısır piramitlerinin öncüsü dikdörtgen bir tabana oturan ve eğik duvarlarıyla kesik bir piramidi anımsatan mastabadır Üçüncü sülaleninikinci firavunu olan C’oser verici Imhotep’e tümüyle taştan birmastaba yapmak görevini vermişti O da taban kenarları 63 m, yüksekliğide 8 m olan bir mastaba yaptı Bittikten sonra onu dört yönde eklerlegenişletti ve taban gibi kullanarak üstüne yukarı çıktıkça küçülen beşmastaba daha yerleştirdi Böylece Coser’in mastabası 120 mx108 mboyutlarında bir tabana oturan, 60 m yüksekliğinde altı basamaklı birpiramit görünümü kazandı Eski Mısır’ın en önemli taş yapılarından biriolan bu piramidin çevresinde bir kentteki yönetim yapılarınısimgeleyen, ama içine girilemeyen yapılar yer alıyordu Bunların hepsiduvarla çevrili, uzun kenarı 544m, kısa kenarı da 277m uzunluğunda biralanın içindeydi

Sakkara’daki basamaklı piramide yakın bir yerde, Dehşur’da da ünlü bir piramit bulunur 4 sülaleninfiravunu Snefru için yapılmış olan bu yapı gerçek piramit biçiminingelişmesindeki aşamalardan biridir Kenarları 118 m uzunluğundaki birkareye oturan yapının yüksekliği 98 m’dir Özelliği ise eğik yüzlerinineğiminin yapının yaklaşık olarak yarı yüksekliğinde değişmesi üstbölümün alta göre daha az hireğimi olmasıdır Bu da piramide kırılmışgibi bir görünüm verir Gene aynı firavun döneminde bu kez; Meydum’dayapılmış bir yapı piramide bir adım daha yaklaşır Burada sekizbasamaklı bir piramit yapılmış basamakların üstü daha sonradoldurularak yapıya son biçim verilmiş, bu dolguların üstü de kireçtaşıile kaplanmıştır En büyük Mısır piramitleri ise el-Gize’de 4 sülale firavunlarından Keops Kefren ve Mikerinos’un yaptırdıklarıdır

Yeni Krallık (İmparatorluk) dönemindeise yağmadan korunmak amacıyla kaya mezarları yapımına geçilmiştirBunlar Teb’de Bibanü’l-Mülük adı verilen yerdedir (KrallarVadisi’ndeki yeraltı mezarları) En iyi örneklerinden biri 19 sülaleninikinci firavunu olan 1 Seti’ninkidir 100 m derindeki mezar odasınıntavanı, Cennet’in göğünü simgelemek üzere tonoz biçiminde oyulmuşturBibanü’l-Mülük’un 20 sülale tarafından terk edilmesinden sonraki ikisülale döneminde firavunlar bir delta kenti olan Tanis’te bulunangösterişsiz yapılara gömülmüşler, bunlardan başka kral mezarı dabulunmamıştır

Sıradan Mısırlılar, yerine göre çeşitli mezarlaragömülürlerdi: mastabalar, yeraltı mezarları, tuğla veya kagir yapılarveya basit çukurlar gibi Yalnız hepsinin ortak bir noktası vardı:mezarın, yani lahdin kendi genellikle içinde mumyalanmış ceset veyanında öbür dünya için gerekli eşyalar olduğu halde yeraltına konur vebu bölüme kimse giremezdi; genellikle buna bitişik bir yerde deziyaretçilere ve bakım kültünü yerine getirecek din görevlilerine açıkbir bölüm bulunurdu Ama bazen bu iki bölüm aynı mimari bütün içindedeğil de, ayrı ve bazen birbirlerine oldukça uzak yerlerde olurduMesela, Yeni İmparatorluk döneminde Firavunların lahitleri mühürlenirve Krallar Vadisi’nin yeraltı yapılarında kimsenin giremeyeceği biryerde korunurdu

Tapınaklar
Mısır’dadinsel yapılar günlük tapınaklar ve mezar tapınakları olarak ikiyeayrılır Eski Krallık döneminden kalan az sayıdaki tapınaktan biri 5 sülaleye alt Ebu Cirab’daki tapınaktır

Günümüze en iyi biçimde kalmış, aynı zamanda en güzel tapınaklardan biri ise Luksor’dadır Yapımını 18 sülalefiravunlarından III Amenofis’in (Amenhotep) başlattığı tapınakTutanhamon ve Horemheb dönemlerinde tamamlanmıştır Son olarak IIRamses önüne geniş bir avlu yaptırmıştır

Karnak’ta bulunan büyük tapınağa da 18 sülale döneminde başlanmıştır
Alışılmışın dışındaki bir tapmak da 19 sülale firavunlarından 1 Seti’nin Abydos’ta Osiris’e adadığı tapınaktır

IIRamses’in Abu Simbel’de yaptırdığı tapınak kayadan oyulmuş olmasınakarşın, Mısır tapınaklarının yerleşim düzenini korur Önünde firavunusimgeleyen, kayadan oyulmuş dört büyük heykel vardır
Yeni İmparatorluk dönemindeyapılan mezar tapınaklarının çoğu Teb’in batısında, çöl sınırındadırYalnızca Kraliçe Hatşepsut’unki bunlardan ayrılır Kraliçeninhizmetindeki Senenmut tarafından tasarlanıp uygulanan bu tapınak,Deyrü’l-Bahri Firavun II Mentuhotep’in mezarı yanındadır
Mezartapınaklarının en büyüklerinden birini de III Amenofis yaptırmıştırBu yapının taşlarının bir bölümü daha sonra II Ramses’in yaptırdığıtapınakta kullanılmıştır III Ramses’in Medinet Habu bulunan mezartapınağı, çevresindeki yapılarla birlikte en iyi korunmuş olanlardanbiridir

Mısır sivil mimarlığındadaha çok kerpiç ve ahşap kullanılmış, sütun altlığı, lento gibiyerlerde uygulanan taşa çok az yer verilmiştir En iyi korunmuşkonutlar Deyrü’l Medine’deki işçi evleridir Taştan yapılmışolmalarıyla da kuraldışı olan bu evlerde bir yatak odası, bir konukağırlama odası, erzak depoları ve üstü açık mutfak vardır Yüksekdüzeydeki görevlilerin evleri daha büyüktür Firavun Ahenaton’unkurduğu Tel el Amarna kentindeki konutlar arasında 30 odalı olanlarvardır Duvarları resimlerie süslü bu evlerde ayrıca banyo ve tuvaletde bulunmaktadır Büyük odaların tavanını taşıtmak için ahşap dikmelerkullanılmıştır Bir bölümünün üst katının da bulunduğu sanılmaktadırOldukça küçük olan pencereler aydınlatmadan çok, hava akımı sağlamayayararlar