Hitit Heykel Sanatı...

Hitit Heykel (Kabartma) Sanatı
Hititsanatında heykelin çok büyük anlamı ve önemi vardı; çünkü tanrıheykelleri yurtlarının kutsal simgeleri olarak görülüyordu Büyük KralMuvatalli ülkenin başkentini Hattuşa’dan Adana civarındaki Dattaşşa’yanaklettiği zaman, tanrı heykellerini de oraya götürmüştü Çünkü kendisiMısır savaşıyla uğraşırken Kaşgaların Hattuşa’yı zaptetmelerinden vetanrı heykellerini ellerine geçirmelerinden korkuyordu

Tanrı Heykelleri
Boğazköy’deBüyük Tapınak’ta avlunun kuzeyinde doğudaki büyük odada GökTanrısı’nın heykeli bulunduğu biliniyordu Onun batısındaki odada dabüyük tanrıçanın heykeli bulunması lazım geldiğini ilk defa busatırların yazarı saptamıştır (EAkurgal, Die Kunst Anatoliens, München1961, s68) Bu iki heykelin dışında muhakkak ki başka eserler devardı Ancak onların nerede yer aldığını bilmiyoruz Buna karşılıktanrı kabartmaları, aşağıda göreceğimiz gibi bollukla ele geçmiştir

Lugal Gal (Büyük Kral) Heykelleri
Hititlerkral ve büyük kral sözcüklerini Sümer dilinden almışlardır Lu=Adam,Gal=Büyük, Lugal=Büyük Adam=Büyük Kral anlamına geliyor Lugal Galheykellerinden de birçok örnek mevcut olduğu şüphesizdir Ancakbunlardan hiçbiri günümüze gelmemiştir Yalnız Yazılıkaya’nın BGalerisi’nde Kral Tuthaliya’ya ait olduğunu sandığımız heykelin altlığıkorunmuştur (bkz EAkurgal Anadolu Uygarlıkları, s452) Lugal Galkabartmalarına gelince aşağıda göreceğimiz gibi, onlardan birçok örnekele geçmiştir (Resim 66, 67, 74, 83)

Anadolu’da anıtsal heykelHititlerle başlar Yazılı kaynaklarda büyük boy heykellerden sıkça sözedilin Alaca’da ve Boğazköy’de gördüğümüz sfenks heykelleri günümüzedeğin gelmiş örneklerdir

Hititfigüratif sanatı başlangıçta büyük ölçüde Şark örneklerindenesinlenmiştir Tanrıların boynuzlu başlıkları, giysiler ve özellikledinsel ve mitolojik konular Şark etkisi sergilerler Ancak BüyükKrallık Dönemi’nde kişiliğini bulan Hitit figüratif sanatı övgüye değerbir özgünlük kazanmış, türü kendine öz bir heykelcilik sanatı bütünAnadolu’ya, İzmir’den Antakya değin egemen olmuş hatta yarımada dışınada taşarak Suriye’de ve Filistin’de etkili olmuştu

Babilsanatından esinlenerek geliştirilmiş boynuzlarla süslü sivri külahlarHitit sanatın da yeni bir anlam kazanmıştır Boynuzlar bir tür rütbeişareti olmuştur Küçük tanrıların sivri külahlarında boynuz sayısı az,büyük tanrılarda ise çoktur Örneğin İştar’da ve on iki tanrınınherbirinde birer boynuz, Hattuşa’nın Gök Tanrısı’nda yalnız ön cephedeolmak üzere altı, Hatti Ülkesi’nin Gök Tanrısı’nda ise külahın öndealtı ve arka yüzünde beş tane olmak üzere onbir boynuz bulunmaktadır


Baştanrının külahı ayrıca elips biçimli beş tanrı hiyeroglifı ilesüslüdür Şarruma tek başına olduğu zaman daha görkemli bir külah ilegörülmektedir

Babasının huzurunda ise saygılı olmak için,sadece külahının ön yüzünde boynuz taşımakta ve külahın ortasındakitanrı ideogramlarından yoksun olarak tasvir edilmektedir

Hititlergüneş kursunu Mısırlılardan almışlar ancak ona yeni bir biçim vermişlerve onu kral olmanın baş simgesi yapınışlardır Güneş kursu ‘Renmajeste, kral” anlamına geliyordu İki kanat arasındaki rozetinışınlarını güneş kurslarında da buluyoruz Erkek ve kadın fıgürlerininduruşu da Hititlere öz bir şema içindedir Tanrılar ve krallarellerinde bir şey taşısınlar taşımasınlar, Karagöz figürlerinde olduğugibi bir kolları biraz diagonal durumda öne uzatılmış, öteki kollarıise göğüs hizasında yere paralel durumdadır (Resim 64-67) Tanrıçalardave kraliçelerde ise bir kol tam öne, öbürü biraz öne uzatılmış veyukarıya kıvrılmış olarak tasvir edilmektedir (Resim 64, 65, 68) Ellerbütün figürlerde yumruk biçiminde sıkılmış haldedirler Krallartanrılara ibadet ve saygı sırasında iki ellerini yumruk biçimindebirleştirerek yüzleri hizasında tutarlar Bu duruşu bir Alacahöyükkabartmasında ve Kral Varpalavas’ta görüyoruz

Göz,kulak, burun ve sakal türünden ayrıntılar genellikle hep aynı kalıptançıkmış gibidir Tanrılar ve krallar sakallı ya da sakalsızdırlar, ancakhiçbir zaman bıyıklı değildirler

İkonografi, dediğimiz gibi hepaynı kalıp içinde olmakla birlikte stil ayrılıkları göze çarpmaktadırÖrneğin daha eski bir dönemde yapılmış olan Alacahöyük kabartmaları,Yazılıkaya tasvirlerinden ayrı bir stil açığa vururlar

NitekimFraktin (Resim 72) ve Haymana’daki Gâvurkaya kabartmaları da değişikstil gösterirler Bitik, İnandık vazolarında, gümüş kaplarda ve çeşitlimadeni eserler de yer alan figürler ise büsbütün ve çok yükseknitelikli bir işçilik ve biçem (stil) sergiler Söz konusu eserler“Hitit Saray Stili”nin en güzel ürünüdürler

Hititlerdenbize kalan figüratif sanat eserleri, tapınaklarda ya da krallarındiktirdiği anıtlarda yer almaktadır Bu nedenle elimize geçenkabartmalar, heykeller, mühürler bir “saray sanatı” ürünüdürler
Eflatunpınar,Fasıllar, Manisa ve Yesemek anıtları bir yana bırakılırsa Hititkabartmalarında önden tasvir genellikle yapılmıyor, insan ve hayranfigürleri hep yandan (profilden) gösteriliyordu Böyle olmakla birliktekralların aslında önden tasvir edilmiş olarak düşünülmeleri gerektiğiniyukarıda anlatmıştık Alacahöyük’ün bir kabartmasında aslan başınınönden görünmesi Hititli sanatkârın bir becerisi değildir O bu duruşuŞark kökenli bir örnekten aynen almış olmalıdır

Hititler çağdaşMısır ve Mezopotamya’da olduğu gibi kabartmalardaki insan figürlerinigözleri ile gördükleri biçimde değil, kafalarında düşündüklerine göretasvir ediyorlardı Hellenler’in MÖ 475-450 sıralarında natüralisttasvir yöntemini bulmalarına değin bütün milletler, bugün fotoğrafmakinesinin gösterdiği görüşü değil, bir insan görüntüsünü ideal biçimiile ifade etmeye önem veriyorlardı Bu tasavvura göre tasvirde insanınuzuvları en anlamlı olarak kabul edilen yönleri ile gösteriliyordu Yüzher zaman profilden, buna karşılık profilden olan yüzde göz tamcepheden, göğüs ve vücudun üstü önden, bacaklar ise yandan tasvirediliyordu Bu tasvir yöntemi bir ilkellik beceriksizliği değil,tersine idealist bir düşünce biçimi idi Çünkü istenilen ve gerekenyerlerde, örneğin yazılıkaya figürlerinde gördüğümüz gibi bütün vücutprofilden de tasvir edilebiliyordu

Anadolu Kültür Tarihi-Ekrem Akurgal- TÜBİTAK Yayınları