Rönesans Dönemi İtalya...

Rönesans İtalya sı
Yeniden Doğuş niçin İtalya da başladı? Bu olgu Antik Roma nın kalıtını saklayan topraklarda yaşayan insanların, bir dönemdeki farkındalığı ile açıklanabilir mi?

Rönesans Batı da en çok araştırılan süreçlerden biridir Batı mitolojisi nin uzun tarihinde önemli bir uğraktır Ancak şu bir gerçektir ki, Eski Yunan kent devletlerini anımsatan bir yapıda, yine Akdeniz de , bu defa çizme nin kent devletlerinde farklı şeyler yaşanmıştır Orada mimarlar, ressamlar, heykeltıraşlar, düşünürler çıkmış ve kendilerinden sonrakileri etkileyecek önemli işlere imza atmışlardır Bu değişime yol açan tinsel ortamı nasıl betimleyebiliriz Aşağıda bazı değinilerle yorumunuza katkı yapmaya çalışacağız Felsefe Ekibi

Batı Avrupa, siyasi çözülme ve feodal kargaşadan 12yyda kurtulmaya başladıktan sonra, monarşiler güçlerini arttırmaya başladılar Bu güçlenişe paralel olarak, 1500 yıllarında daha önce Avrupa kıtası sınırlarını aşmamış olan ticaret ve mali etkinlikler dünyanın en uzak köşelerine yayıldı
1500 yılında servet birikimi ve kentsel gelişme, genellikle Akdeniz çevresinde , özellikle İtalya da yaygınlaştı Nüfusu 100 000 i aşan tüm kentler Paris dışında ( Napoli, Venedik, Milano ve İstanbul ) Akdeniz dolaylarındaydı

Dönemin bütün ulaşım zorluklarına karşın, İtalya dünyanın dört yanıyla ilişkiliydi Floransa Mediciler i belli başlı kuzey başkentlerindeki önemli banker acenteliklerini denetim altına almışlardı
Kuzey Avrupa da ise Germen kentlerinin kurduğu Hansa Birliği vardı

15yyın bitiminde Avrupa da monarşiler her bakımdan güçlenmişlerdi Süreç içinde papalık ulusal kiliseler üzerinde geniş kapsamlı haklarından vazgeçmek zorunda kalmıştı Yine de kişisel olmayan, merkeziyetçi ve birleştirici bir hükümet sistemi çevresinde örgütlenmiş olan, siyasanın dinden ayrıldığı laik devlete varmaya da iki yüzyıl vardır

Fransa nın 1494 de İtalya yı işgali, İtalyan üstünlüğünün yitmesini hızlandırmıştı Bunu izleyen Fransa-İspanya mücadelesinde Fransa yenildi ve Cateau-Cambrésis Anlaşması (1559) Fransa Din Savaşlarının (1562 -98) ardından İtalya dan kesin olarak çekildi

ve egemenliği İspanya ya bıraktı Milano bir İspanyol vali yönetimindeydi; Napoli, Sicilya ve Sardunya İspanyol genel valilerine bağlıydılar Sömürgesi Korsika ile birlikte Cenova, ekonomik açıdan İspanya ya bağlıydı İspanyol Milano su ile İspanyol Napoli si arasına sıkışmış durumdaki Orta İtalya devletlerinin özgürlükleri sınırlıydı Toskana da İspanyol donanma üsleri, Piacenza da da bir İspanyol garnizonu vardı Times Dünya Tarihi
Genel görünümden sonra İtalya daki devletlere daha yakından bakabiliriz

15yyda İtalyan Devletleri
İtalya nın iç çatışmalarla belirlenen karmaşık siyasal yapısı, 14 yüzyıl sonlarından başlayarak yerini beş büyük devletin egemenliğine dayalı yeni bir düzene bıraktı Bu süreçle birlikte gelişen yayılma çabaları zaman zaman bütün yarımadaya sıçrayan bölgesel savaşlara yol açarken, bu devletlerin yönetim biçimleri de değişen ölçülerde sarsıntıya uğradı

Milano Visconti ailesinin yönetiminde Lucca ve Siena nın yanı sıra Bologna gibi papalık topraklarına egemenliğini kabul ettiren Milano, Sforza ailesi döneminde de aynı politikayı sürdürdü 1463 te Cenova yı ele geçiren Francesco Sforza, Fransa yla yakın ilişkiler kurdu Yerine geçen oğlu Galaeizo Maria baskıcı politikaları nedeniyle cumhuriyetçi bir grup tarafından öldürüldü (1476) Çocuk yaşta bir dükün başa geçmesi Sforza ailesinin konumunu tehlikeye düşürdüyse de dükün amcası Ludovico Sforza 1480 de Fransa ve papalığın desteğiyle yönetime egemen oldu

Floransa 15 yüzyıl başlarında Piza ve Livorno yu alarak topraklarını Tiren kıyılarına kadar genişleten Floransa, aynı dönem de Milano ve Napoli nin tehdidi altına girdi Oligarşik yönetimin dış sorunları çözmedeki başarısızlığı, cumhuriyetçi çevrelerin desteğini kazanan Cosimo de Medici nin yönetimde büyük bir ağırlık kazanmasını sağladı Cosimo cumhuriyetçi kurumlara pek dokunmamakla birlikte gelişkin bir bürokrasi aracılığıyla etkili bir denetim kurdu ve bir aile yönetiminin temellerini attı Çeşitli iç ve dış komploları boşa çıkaran Medici ailesi, istikrarı sağlamanın yanı sıra ticari ve kültürel gelişmeye de büyük destek verdi İtalya nın büyük soylularıyla kurulan ilişkiler Medici ailesine öteki devletler düzeyinde de saygınlık kazandırdı

Venedik 15 yüzyılda kara ticaret yollarını ve tarım bölgelerini denetim altına almak için yarımadada da yayılmacı bir politikaya yönelen Venedik İtalya daki siyasal çekişmelerde daha etkin bir rol üstlenmeye başladı Bu arada Verona ve Padova gibi önemli merkezlerin alınmasıyla Rönesans ın yörüngesine giren Venedik te büyük bir kültürel sıçrama sağlandı Dışa açılma sürecinde cumhuriyetçi yönetim daha sağlam kurumlarla desteklendi Bununla birlikte aristokrasi içinde hızlanan ayrışmanın etkisiyle varlıklı ve güçlü ailelerin yönetimdeki ağırlığı arttı Venedik bu dönemde Akdeniz deki üstünlüğünü sürdürmekle birlikte Osmanlılar karşısında belirli bir gerileme içine girdi

Papalık Devletleri Büyük Bölünme nin sona ermesinden (1417) sonra başa geçen papalar topraklarındaki siyasal parçalanmayı ortadan kaldırmak ve düzeni sağlamak için etkili bir mücadeleye giriştiler 15 yüzyılın ortalarına gelindiğinde dış baskılardan önemli ölçüde kurtulan Papalık Devletleri öteki İtalyan devletlerine eşit bir konuma ulaşmış bulunuyordu Önemli mevkilere yakınlarını getiren papalar, kurdukları ordularla asi soylulara boyun eğdirmenin ötesinde yeni toprakların fethine de başladılar Bu gelişme özellikle Papa VI Alexander ın evlilik dışı oğlu Cesare Borgia nın gözüpek girişimleriyle büyük bir hız kazandı

Napoli I Alfonso nun yönetimi altında İtalya daki ağırlığı artan Napoli, aynı zamanda Rönesans ın canlı merkezlerinden biri durumuna geldi Onun ölümünden (1458) sonra Napoli Krallığı nın başına evlilik dışı oğlu Ferrante geçti Bu dönemde Fransız Anjou hanedanının Napoli üzerindeki hak iddialarını yeniden gündeme getirmesi, sonradan bütün İtalya nın kaderini etkileyecek çatışmalara yol açtı
Siyasal çatışmalar İtalya daki devletlerin birbirlerine üstünlük sağlayacak bir konumda olmaması, çeşitli dönemlerde değişen saflaşmalara dayalı bir tür güç dengesinin kurulması sonucunu doğurdu Öte yandan İtalyan devletleri arasındaki karmaşık ilişkiler ağı, diplomasinin gelişmesine önemli katkılarda bulundu

15 yüzyılın ilk yarısında Milano nun saldırganlığı Floransa ve Venedik i cumhuriyetçi bir ittifak kurmaya yöneltirken, Milano da Aragon hanedanının yönetimindeki Napoli yle yakınlaşma içine girdi Daha sonra Venedik in giderek artan gücü 1450 lerin başında bu ittifaklarda köklü bir değişiklik yarattı Medici ailesinin yönettiği Floransa nın, Sforza ailesinin başa geçtiği Milano yla ilişkilerini düzeltmesi üzerine, Venedik de Napoli yle ittifak kurdu Tarafların savaşın eşiğine geldiği bir sırada, araya giren papa Osmanlıların İstanbul u ele geçirmesinin (1453) yarattığı kaygıdan da yararlanarak Lodi Barışı nın (1454) imzalanmasını sağladı

Yaklaşık 40 yıl süren bu barış, çekişmelerin zaman zaman siyasal gerginliklere dönüşmesini önleyemedi Fransız Anjou hanedanının Milano nun desteğiyle 1460 ta Napoli ye karşı giriştiği saldırı ancak 1464 te püskürtülebildi Venedik in kışkırttığı bir condottiere nin 1467 de Floransa ve Milano topraklarında bir devlet kurma girişimi sonuçsuz kaldı Medici ailesine yönelik bir komploya papalığın karışması Floransa yı 1478 de Papalık Devletleri ve Napoli yle karşı karşıya getirdi; savaş tehlikesi Lorenzo de Medici nin Napoli kralı Ferrante yi papalıkla ittifaktan caydırmasıyla ortadan kalktı 1480 den sonra Venedik in tehdit ettiği Ferrara nın Napoli, Floransa ve Milano tarafından desteklenmesi yeni bir çatışma doğurdu Başlangıçta Venedik i destekleyen Papalık Devletleri, Napoli ve Floransa birliklerinin topraklarına girmesi üzerine saf değiştirdi Venedik 1484 te varılan barış sonunda, Kuzey Italya da fethettiği toprakların bir bölümünü elinde tutmayı başardı Sürekli çatışmaların yarattığı kargaşa ve İtalyan devletlerinin zayıflaması Fransa ve İspanya nın müdahalesine elverişli bir zemin hazırladı

Fransız istilası Napoli ve Milano üzerindeki hak iddiaları nedeniyle, Fransa öteden beri İtalya yla yakından ilgileniyordu 15 yüzyılın sonlarındaki bazı gelişmeler Fransa ya, müdahale etmesini kolaylaştırıcı gerekçeler sağladı Milano nun yönetimini elinde tutan Lodosico, yeğeni olan genç dükün Napoli kralının torunuyla evlenmesinden sonra, kişisel konumunu korumak için Fransa yı açıkça yardıma çağırdı İspanyol kökenli Borgia ailesinden gelen Papa VII Alexander ın siyasal tutkuları nedeniyle kilise çevrelerinde yaygın bir huzursuzluk ortaya çıktı Lorenzo nun ölümünden (1492) sonra Floransa da Dominiken rahip G Savonarola nın öncülük ettiği cumhuriyetçi hareket içinde de Fransız müdahalesini destekleme eğilimi güçlendi

Fransa kralı VIII Charles ın İtalya seferi için hazırladığı güçlü ordu, Napoli üzerine yürümek üzere Ekim 1494 te Milano topraklarına girdi Venedik kayıtsız bir tutum takınırken, Floransa ve Papalık Devletleri de pek bir direniş göstermedi Güçsüz condottiere birliklerini yenilgiye uğratarak hızla ilerleyen Fransız kuvvetleri kısa sürede Napoli topraklarını işgal etti Bu arada dış iliş kilerinde Fransız egemenliğine giren Floransa da demokratik ilkelere dayalı yeni bir cumhuriyet kurulurken, İspanya kralı II Fernando nun girişimiyle Milano, Venedik ve Papalık Devletleri Fransız işgaline son vermek amacıyla birleşti Bu devletlerin İspanya ve Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu yla birlikte oluşturduğu Venedik Birliği ne bağlı kuvvetler, Fransız ordusunun daha önce başladığı düzenli geri çekilme harekatını önleyemedi Bununla birlikte Aragon birlikleri Charles ın Napoli de bıraktığı Fransız garnizonunun işgaline son verdi

Fransız İspanyol RekabetiVenedik donanmasının desteklediği Aragon birlikleri karşısında üst üste yenilgiye uğrayan Fransız kuvvetleri I497 de ateşkes imzalayarak Napoli den çekildi Bu gerilemeye karşın İtalya daki yayılmacı politikasından vazgeçmeyen Fransa, 1499 da savunmasız Milano topraklarını ele geçirdi Aragon hanedanının Napoli deki zayıf yönetimi çok geçmeden bu devleti de Fransız-Ispanyol rekabetinin hedefi durumuna getirdi

1501 de Fransızlar kuzeyden, İspanyollar da güneyden Napoli topraklarına saldırdı Aynı yıl varılan anlaşmayla Campagna ve Abruzzi bölgeleri Fransız, Calahria ve Pugha bölgeleri de İspanyol yönetimine girdi

İspanyol kuvvetleri karşısında tutunamayarak 1504 te Napoli deki topraklarını bırakmak zorunda kalan Fransa İtalya nın kapısı sayılan Lombardiya yı elinde tutmak için uzun ve yıpratıcı bir direniş gösterdi Böylece İtalya nın denetimini ele geçirmeye yönelik mücadele Avrupa düzeyinde bir çatışmaya dönüştü İspanya tahtının başında bulunan Habsburg hanedanı geniş bir ittifaka dayanarak Pavia Çarpışması (1525) sonunda Fransız kuvvetlerini Lombardiya dan çıkardı İspanyol Habsburgları nın İtalya da ki üstünlüğü Cambrai Antlaşması (1529) ve Cateau-Cambresis Barışı yla (1559) pekişti

İspanyol Yönetimi Napoli Krallığı İspanya kralı 1 Carlos un çhd 15l 1519 dan sonra Kutsal Roma-Germen imparatoru V Karl [Şarlken] Fransız yanlısı soyluların ayaklanmalarını bastırmak için 1532 de kral vekili olarak Napoli ye gönderdiği Pedro de Toledo, I553 e değin süren görev döneminde etkili bir merkezi yönetim kurdu Toledo dan sonraki kral vekilleri İspanyol denetimini daha da katılaştırarak ortaçağ meclislerini ortadan kaldırdılar Askeri ve bürokratik mekanizmayı elinde tutan eski soyluların yerini çoğu Cenovalı yeni aileler aldı İspanya nın mali gereksinimleri yüzünden taht arazilerinin yaklaşık üçte ikisi satıldı Büyük toprak sahiplerinin kentlere taşınması nedeni malikanelerin üretimi büyük ölçüde düştü Toplumsal yaşamın hemen her alanında bir gerileme başladı
Geniş bir yoksulluk barındıran Napoli kenti bu dönemde çeşitli ayaklanmalara sahne oldu Bu ayaklanmaların en önemlisi 1647 de Masaniello (Tomaso Aniello) adlı genç bir balıkçının öncülüğündeki bir protesto gösterisiyle başlayan hareketti Masaniello nun öldürülmesinden sonra öteki kentlere ve kırsal kesime de sıçrayan ayaklanma, İspanyol yönetimini güç duruma düşürdü Napoli de cumhuriyet ilan edilmesine karşın, İspanya dan gönderilen birlikler duruma egemen oldu;

feodal beyler kırsal kesimde düzeni sağlamak için İspanyol kuvvetleriyle birlikte hareket etti
İspanyol yönetimiyle uzlaşan Napoli aristokrasisi, İspanya tahtının zayıflamasından sonra Avusturya Habsburglarıyla işbirliğine yöneldi Bir Habsburg prensini Napoli tahtına geçirerek eski feodal ayrıcalıkları geri almayı amaçlayan bu hareket, Avusturya birliklerinin Napoli yi işgal etmesini (1707) büyük ölçüde kolaylaştırdı

Sicilya Krallığı Aragon hanedanı aracılığıyla önceki dönemlerde İspanya ya bağla nan Sicilya da güçlü olan bağımsızlık eğilimi, Fransa yla savaşlar sırasında yeniden canlanmıştı 1523 teki ayaklanmanın sert biçimde bastırılmasından sonra, Osmanlı tehdidi ve 1 Carlos un ılımlı politikaları İspanya yla ilişkilerin düzelmesini sağladı İspanyollar stratejik konumunun yanı sıra zengin bir buğday merkezi ve pazar olarak da önem taşıyan Sicilya nın toplumsal ve siyasal yapısına karışmamayı yeğlediler

Katı feodal bir yapıya dayanan Sicilya toplumunda geniş mülklere sahip soyluların büyük bir ağırlığı vardı Vergileri düzenlemekle yetkili meclisin yanı sıra işlek bir ticarct merkezi olan Messina dışındaki büyük kentlerin yönetimine de bu soylular egemendi İspanya kendi çıkarlarına uygun düşen bu sistemi yönetiminin sonuna değin ayakta tuttu

Milano Düklüğü Fransız işgalinden sonra bir süre Sforza ailesine bırakılan Milano 1535 te doğrudan İspanya tahtına bağlandı Madrid de bulunan Italya Konseyi nin yanı sıra bir valiye ve danışma kurullarına dayanan İspanyol yönetimi altında Milano nun ekonomisi sürekli geriledi Savaşlar nedeniyle konan ağır vergiler bu süreci daha da hızlandırdı Yönetimde ve toplumsal yaşamda başlangıçta kiliseye geniş yetkiler verilmesine karşın, sonraları kilisenin bu konumunu zayıflatma yolunda adımlar atıldı İspanyol yönetimi Lombardiya da güçlü bir toplumsal dayanak oluşturamadığından, Avusturya Habsburglarının yönetimine geçiş hiçbir sarsıntı yaratmadı

Sardinya Öteden beri İtalya anakarasıyla sınırlı bağlan olan Sardinya da İspanyol etkisi çok daha köklü bir geçmişe dayanıyor du Adaya yerleşen İspanyollar geçim kaynağı koyun yetiştiriciliği olan feodal topluluklarla büyük ölçüde kaynaşmıştı Bu nedenle adanın yönetim yapısı olduğu gibi korunurken, kral vekilleri de genellikle Sardinyalılardan seçildi

Öteki İtalyan devletleriyle ilişkiler İspanya yarımadadaki güçlü varlığına dayanarak işgal etmediği Italya topraklarında da nüfuzunu büyük ölçüde kabul ettirdi Papalık Devletleri ve Venedik Cumhuriyeti ile İtalya nın ortagüney kesimindeki bir dizi küçük siyasal birim dışında kalan devletler İspanyol yönetimi boyunca birer uydu devlet olarak kaldılar

Savoia Düklüğü Büyük bölümü Fransız işgali altında olan Savoia, Cateau-Cambresis Barışı yla (1559) eski dükün oğlu Emanuele Filiberto ya bırakılmıştı Tarafsız bir politika izleyerek düklüğe ait toprakların çoğunu geri alan Emanuele Filiberto dan sonra oğlu 1 Carlo Emanuele (hd 1580- 1630) başa geçti İspanya ve Fransa arasında sık sık taraf değiştiren Carlo Emanuele nin yayılma girişimleri sonuçsuz kaldı Daha sonra Fransız egemenliğine giren Savoia, ancak Il Vittorio Amadeo dönemin de (1675-1730) eski konumuna kavuştu

Cenova Cumhuriyeti Ünlü Cenovalı amiral Andrea Doria nın V Karl ın hizmetine girmesinden (1528) sonra kentte ona bağlı oligarşik bir cumhuriyet yönetimi kuruldu Bu dönemde iç çekişmelerin sona ermesine karşın, deniz ticaretinin gerilemesiyle ciddi ekonomik sorunlar çıktı Savoia düklerinin kışkırtmalarını boşa çıkararak İspanya ya bağlı kalan Cenova 1684 ten sonra Fransız donanmasının abluka ve saldırılarına hedef oldu

Toscana Düklüğü V Karl 1529 da ele geçirdiği Floransa yı iki yıl sonra düklüğe getirdiği Alessandro de Medici ye bıraktı Alessandro nun cumhuriyetçilerce öldürülmesinden (1537) sonra yerini alan 1 Cosimo, Fransa yanlısı Siena Cumhuriyeti ni yıkarak (1555) Floransa nın topraklarını genişletti ve Toscana grandükü unvanını aldı (1569) Cosimo nun ve ardıllarının ekonomik alanda İspanya dan bağımsızlaşma çabaları sonuç vermedi Bankacılık, ticaret ve sanayinin gerilemesiyle, Floransa nın ekonomisi giderek tarıma dayanmaya başladı

Papalık Devletleri Katolik Bourbon ve Habsburg hanedanları arasında bir denge kurmaya çalışan papalık, siyasal gücünün aşınması nedeniyle iki taraf üzerinde de etkili olamadı Trent Konsili nden (1563) sonra papalar asıl çabalarını Karşı Reform hareketini pekiştirmeye yönelttiler Bu arada Roma da düzen sağlanırken, Ferrara, Urbino ve Castro toprakları yeniden papalığa bağlandı

Venedik Cumhuriyeti 16 yüzyıl başında İtalya nın en güçlü devleti durumunda olan Venedik, Cambrai Birliği karşısında uğradığı yenilgiden sonra 15 yüzyılda ele geçirmiş olduğu toprakların çoğunu bu birliği oluşturan devletlere kaptırdı Ardından Lombardiya ya giren İspanyol Habsburgları ile Adriyatik e inen Avusturya Habsburgları nın baskısı, Venedik in siyasal ve ekonomik üstünlüğünü ortadan kaldırdı Bu arada yeni denizyollarının bulunması ve Akdeniz deki Osmanlı yayılması, Doğu ticaretine ağır bir darbe vurdu İnebahtı Deniz Savaşı nın (1571) kazanılmasında önemli rol oynamasına karşın, Venedik yıpratıcı savaşlar sonunda birçok deniz üssünden çekilmek zorunda kaldı AB