Asya Kıtası

Asya, Avrupanın doğusunda, Büyük Okyanus'un batısında, Okyanusya'nın kuzeyinde ve Arktik Okyanus'un güneyinde bulunan kıta Tarihçi Heredot tarafından bu grekçe terim ilk kez bugünkü Salihli Ovası, sonraları da Gediz Havzası'nı nitelemek için kullanılmıştır Sardes'in zenginliklerini anlatırken bu kenti asya'nın başkenti olarak betimlemiştir Zamanla asya terimi önce Anadolu yarımadası sonraları ise Çin'e ve Moğolistan'a kadar (Marko Polo'nun keşifleriyle) olan toprakların tamamı için kullanıldı



Eski Dünya kara kütlesinin bir parçası olan Asya 44 391 163 km²'lik yüz ölçümü ile dünyanın en büyük kıtasıdır Aynı zamanda 1 010 m'lik ortalama yükseltisiyle de dünyanın en yüksek kıtasıdır Asya bu yükseltisini; dünyanın en yüksek zirvelerini bünyesinde barındıran Himalaya Dağları'na borçludur
Asya, kuzey-güney doğrultusunda 8 490 km genişliğindedir Kıtanın en kuzeyinde, Rusya'da Çelyuskin Burnu (77° 42' 55" K paraleli) yer alırken, en güneyinde,Malakka Yarımadasındaki Buru Burnu (1° 14' 17" K paraleli) bulunur Adaları esas aldığımız taktirde, Severneya Zemlya adası (81° 16' 23" K paraleli) ile Endonezya'ya bağlı Rudi Adaları (11° 00' 19" G paraleli) arasında 10 245 km'dir
Kıta doğu batı doğrultusunda; Türkiye'nin anakaraya bağlı en batı ucu olan Çanakkale'nin Ayvacık ilçesi (26° 24' 17" D meridyeni) ile Çukçi YarımadasındaDejnev Burnu (169° 40' 17" D meridyeni) arasında 8 200 km'dir
Kıtanın özel konumu ise; Asya, kuzeyden Kuzey Buz Denizi ile sınırlıdır Kuzey doğuda, Amerika'dan sığ bir deniz olan 100 km genişliğindeki Bering Boğazıvasıtası ile ayrılmaktadır
Kıta doğuda Büyük Okyanus ile sınırlanır Ancak kıyı açıklarında okyanus tabanından yükselen kuzey-güney doğrultulu dağların su üzerine çıkan kısımlarını oluşturan ada ve takım ada girlandları yer almaktadır Burada; Aleut, Japon, Bonin ve Marian derin deniz çukurluklarından geçen ve "Andezit Hattı" adı verilen bir çizginin batısındaki bölge ile orada yer alan ada ve takım ada girlantları Asya anakarasına aittir
Kıtanın güneydoğu sınırı biraz karışık olmakla birlikte Sunda Adaları ile Arafura Denizi arasından geçen hat sınır olarak kabul edile bilir Kıtayı güneyden Hint Okyanusu sınırlandırmaktadır

Asya'nın batı sınırı ise oldukça tartışmalı bir meseledir Bu konuda birçok araştırıcı farklı görüşler ileri sürse de, en doğru kabul edilen sınır; Ural Dağları,Ural Nehri, Maniç Oluğu, Karadeniz, Boğazlar, Ege Denizi, Akdeniz, Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz üzerinden çekilecek bir hattır Bu hattın doğusunda kalan Anadolu ve Kafkaslar Asya'dan sayılırken Trakya Avrupa'ya dahil edilmektedir
Dünya üzerinde bulunan çeşitli en büyükler Asya'da toplanmıştır Asya; kıtaların en genişi (44 391 163 km²) ve ortalama yükseltisi en fazla olanı ( 1 010 m)'dır Ayrıca dünyanın en yüksek tepesi (Everest tepesi, 8 848 m), en büyük gölü (Hazar Gölü veya Denizi), en derin gölü (Baykal Gölü), dünyanın deniz seviyesinden en alçak yeri (Lut Gölü, göl yüzeyi -392 m), ve dünyanın en alçak havzası (Turfan Havzası -154 m) Asya kıtasında bulunmaktadır
Asya; 35 milyarı aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık kıtasıdır Dünyanın en kalabalık ülkesi olan Çin (1 284 303 705 kişi, 2002 tahmini) bu kıtada yer almaktadır Asya dinlerinin de doğduğu kıtadır Semavi dinler arasında İslamiyet, Hıristiyanlık ve Musevilik dinlerinin her üçü de Ortadoğu'da ortaya çıkmıştır Yine geniş kitlelere hitap eden Budizm ve Hinduizm de Asya menşeli dinlerdir Asya aynı zamanda medeniyetler beşiğidir Türk, Fars, Arap, Çin ve Hint medeniyetleri bu kıtada binlerce yıldır varlıklarını devam ettirmektedirler Kıtada 100'ün üzerinde dil konuşulmaktadır Kıtanın doğusunda sarı, güney kısmındaki adalarda siyah geri kalan kısımlarında ise beyaz ırktan insanlar yaşamaktadırlar

İklim ve Bitki Örtüsü
Her türlü iklimin görüldüğü Asya kıtasını dört iklim kuşağına ayırmak en uygun yoldur Bunlar; kuzey ve kuzeydoğu Asya, Orta Asya, güney ve güneydoğu Asya ile Akdeniz ve Ekvator bölgesidir Kıtanın kuzeyinde bulunan Kuzey Buz Denizi ve Kuzey Kutbu, bölgenin iklimini tamamen etkiler Deniz, senenin birkaç haftası haricinde don halindedir Irmaklar ancak yazın iki üç ay akabilir Kalan zamanlarda don halindedir

Kuzeyi teşkil eden Sibirya bölgesinde sıcaklık kışın -50 dereceye kadar düşmekte, yazın ise, en sıcak mevsimde ancak 15 dereceye çıkabilmektedir Kuzey kuşaktan hemen sonra gelen Orta Asya sert bir kara iklimine sahiptir Tibet Yaylasının Himalaya ve diğer dağ silsilelerinin bulunduğu bölgede sıcaklık farkları çok yüksektir Kara ikliminin bir başka özelliği olan yağışların az olması da haliyle mevcuttur Güney ve Güneydoğu Asya bol yağışlı ılıman Muson iklimine sahiptir

Yağışlar mevsimlere göre değişiklik arz etmekte olup, yağışlarda en büyük tesir, yazın denizden karaya esen muson rüzgarlarıdır Kışın tam aksi istikamette, yani karadan denize doğru esen muson rüzgarları, Hindistan' dan çıkıp denizi aşarak, Japonya' nın üzerinden geçerken, Japon adalarına bol yağmur yağmasına sebep olurlar

Ön Asya' da Akdeniz kıyılarında bulunan bölgelerde, ılıman Akdeniz iklimi hüküm sürer Yaz mevsiminde çok sıcak olan bu bölge kış aylarında ılıman ve bol yağışlı olur Ekvator bölgesindeki adalarda ise, bütün sene boyunca ortalama sıcaklığı 27°C olan ekvator iklimi hakimdir Asya kıtasının en sıcak bölgesi Arabistan ve Irak bölgesidir Bağdat' ta yazın sıcaklık gölgede 50 dereceye kadar çıkar

Her yönde olduğu gibi yağışlarda da büyük farklılıklar göze çarpar Yağış ortalaması kuzeybatıdaki çöllerde sıfırdır Cava, Sumatra, Borneo adaları ile Birmanya' nın bulunduğu güneydoğuda yağış ortalaması 3000 milimetreyi geçer Akdeniz kıyıları genellikle kış aylarında bol yağış alır Hindistan ve Birmanya' da yaz mevsimi boyunca devam eden yağışların arkasından sık sık kış kuraklığı gelir

Kurak mevsimin uzun olduğu bölgelerde mahsul yılda ancak bir defa ekilir Yağışlar olmadığı zaman ekim yapılamadığından mahsul seneye kalmaktadır Bu sebepten Hindistan ve Çin' de yağışların yetersiz olmasından dolayı zaman zaman büyük kıtlıklar olmuştur Kurak mevsimin uzun olmadığı bölgelerde bir yılda iki defa mahsul alınabilir

Bitki örtüsü, tabii olarak iklime bağlı olduğu içindir ki, Asya kıtasının bitki örtüsü de iklimi ile çeşitlilik arz eder Kuzey Buz Denizi yakınlarında, buz ve soğuktan dolayı sadece buzlar eridiği zaman ortaya çıkan yosun ve bir iki çeşit bitkiden müteşekkil bir bitki örtüsü mevcuttur Hiç ağaç bulunmayan bu ovalık bölgede bulunan bu tip bitki örtüsüne "tundra" adı verilir Tundra bölgesinin güneyinde Tayga denilen bölge yer alır Meşe, çam, ladin vs ağaçlarından meydana gelen bu balta girmemiş ormanlık bölge, kıtayı doğudan batıya bir yeşil kuşak gibi aşar Bu Tayga bölgesinin güneyinde Orta Asya' nın tipik karakteri olan bozkırlar ve çöller şeridi uzanır Bu şeridin güney sınırı olan Orta Asya dağ silsilelerinin akabinde bulunan Muson bölgesinde yaprak döken ağaçlar bol bulunur Bu daha ziyade kıyı bölgeleridir

Coğrafi Özellikleri
Kıtanın jeolojik yapısı üçe ayrılır: Yaşlı kayalardan meydana gelen birinci tabaka, genç kayalardan meydana gelen ikinci tabaka ve 10 ila 70 milyon yıl öncesine ait olduğu tahmin edilen üçüncü jeolojik zamana ait kıvrımlardan meydana gelen üçüncü tabaka Yaşlı kayalar; Sibirya, Çin, Arabistan ve Hind yarımadalarını meydana getirirler Genç kayalar; Ural Dağlarından başlayıp bir S harfi şeklinde Gobi Çölünü geçerek Malezya ve Borneo' da son bulurlar Üçüncü jeolojik zamana ait genç kıvrımlar; Türkistan' dan başlayıp, Tibet Yaylasına ve Himalayaları meydana getirdikten sonra Sumatra adalarına kadar uzanırlar Bu kıvrımlarda birleşen yüksek dağlar, Asya' nın yüzey şekilleri bakımından en dikkati çeken yerleridir

Kafkas Dağları' nın bazı tepeleri 5600 metreyi geçer Pamirlerde, Hindikuş ve diğer dağların birbirine en çok yaklaştıkları noktada yükseklik 6100 metreyi aşar Karakurum, Tienşan, Kunlunşan, Himalayalar belli başlı dağ silsileleridir Himalayalar en önemli sıradağlardır Yükseklikçe fazla olmasının yanında geniş Hint ovalarının ardından birdenbire yükselmeleri dikkati çeker Kançencanga Dağının yüksekliği 8585 m olup, kavurucu bir iklime sahiptir Dünyanın en yüksek tepesi olan ve 8848 metreyi bulan Everest Tepesi de bu sıradağlardadır

Üçüncü jeolojik zaman kıvrımları bulunan yerlerde sık sık depremler ve volkanik patlamalar olur Türkiye, İran, Pakistan ve Japonya bu hat üzerinde olup, son senelerde buralarda meydana gelen depremler büyük zararlara sebep olmuştur

Dünyanın en yüksek ve en kalabalık dağ silsileleri arasında yine dünyanın en büyük yaylaları yer almaktadır Bunlardan en meşhuru Tibet Yaylası ve Orta Sibirya Yaylası' dır Doğu Türkeli Yaylası, Pamir Yaylası, İran Yaylası, Stannovay ve Andır yaylaları da önemli yaylalardır

Akarsular yönünden oldukça zengin olan Asya' nın belli başlı akarsuları büyük alüvyon ovalarının meydana gelmesini sağlarlar Sibirya' da Kuzey Buz Denizi' ne dökülen İrtiş ve Yenisey ırmakları büyük bir alüvyon ovası meydana getirirler Doğudan batıya uzanan bu düzlüğün uzunluğu 2400 kilometredir Pakistan' daki İndus, Hindistan' daki Ganj ve Brahmaputra ırmakları, Çin' deki Hoank Ho ve Yang Çe ırmakları alüvyon ovaları meydana getiren büyük nehirlerdir

Yenisey, Obi ve İrtiş ile Yang Çe, İndus, Hindistan' daki Ganj ve Brahmaputra en uzun ırmaklarıdır Asya' da uzunlukları fazla, suları bol olan nehirlerden, sulama için suların depolanması ve hidroelektrik enerjisi temininde çok istifade edilir Ayrıca tarım ve sanayinin ilerlemesinde geniş ölçüde faydaları olmaktadır Nehir taşımacılığı gelişmiştir

Kıtada önemli yaylaların ve ırmakların yanı sıra, önemli ovalar da mevcuttur ki, bunlardan bazıları; Batı Sibirya Ovası, Ganj Ovası, Mezopotamya, Pencap, Çin ve Turan ovalarıdır Hazar Denizi, kıtanın tek iç denizidir Bazı coğrafyacılar Hazar Denizini göl olarak da kabul ederler Aral Gölü, Baykal Gölü, Balkaş Gölü, Isık ve Van gölleri kıtanın önemli göllerinin başında gelirler