Sivas Halk Oyunları...

Sivas Halk Oyunları “Halay” grubuna girmekte ve günümüzde halayların merkez bölgesi Sivas sayılmaktadırHalaylar İç Anadolu Bölgesi’nin bir bölümü ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde oynanmaktadırBu yörelerde halay kelimesi; alay, aley, haley olarak değişik biçimlerde kullanılmaktadır Halaylar yapısı itibariyle sosyal yaşantının figürlerle ifadesidir

Sivas Halayları yapısıyla diğer illerimizden ayrılmaktadırSivas oyunları kendine özgü figürleriyle göz kamaştırıcıdır Kızlar ve erkekler ayrı ayrı halay çekmektedir Alaca (karma) diziliş Sivas yöresinde görülmemesine rağmen bazı oyunlar alaca dizi şeklinde kapalı mekanlarda ve aile içerisinde oynanmaktadır

Kız ve erkek oyunlarında baştaki oyuncuya 'Halay Başı' sondaki oyuncuya
'pöçük' ismi verilmektedir Halayları erkekler mendillerini savaşta kılıç kullanıyormuş gibi çevirirler Kadınlar isekrep kullanmaktadır Sivas halaylarında oyuncu sayısında sınırlama görülmemektedir Ancak;7-12 kişi arasinda çok rahat oynandigi görülmektedir

Erkek oyunları genellikle düğün ve eğlencelerde oynandığından açık hava tercih edilmektedir Bunun için Sivas halayları meydan ve harman oyunları olarak anılmaktadır

Sivas halayları genellikle 2-4 bölümden meydana gelmektedir Bu bölümler; 1 Ağırlama, 2 Sıkıştırma ,3 Oynatma, 4 Hoplatma ismini almaktadır Her bölümde figürler ve musiki değişmektedirOyunlar ağırdan başlayıp, gittikçe tempo artarak hızlanmakta, ve en sonda doruk noktasına ulaşmaktadır

Sivas halaylarının bir diğer özelliği, bilinen bütün oyun formlarının kullanılması, sergilenmesidir Sivas yöresi oyunlarında tabii faktörlerin hepsi görülmektedir Çiftçilik, iş tabiattaki bitkiler, hayvan taklidioyunların ortaya çıkmasında ve oynanmasında etkili olmuştur

Ağırlama, aczin ve çaresizliğin;

Halay Türleri

1Erkeklerin oynadığı halaylar :
Yöre oyunlarının tüm özelliklerini taşıyan asıl halaylardır Figürlerin zenginliği, hareket
kabiliyetinin üstünlüğüoynayanı, seyredeni coşturmaktadır Erkek halayları; Sivas Halayı, Köy Ağırlaması, Abdurrahman Halayı, Kızık, Karkın (Garkın) vb

2 Kızların oynadığı halaylar :
Erkek oyunlarına göre daha kolay oyunlardır Türkülü , türküsüz olarak oynanmaktadır Hareketler daha yumuşaktır

Kız halayları : Hanımesme, Sarıkız, Yanlama, Karamuk, Madımak, Pınarınbaşı vb

3 Erkek ve Kızların oynadığı halaylar :
Bu halayları hem kızlar hem de erkekler oynamaktadır Figürlerde ufak tefek farklılıklar görülmektedir Genelliklekızlar türkülerini söyleyerek oynamaktadır Bu halaylara; Sarıkız, İş halayı, Zara Karahisarı, Sivas Halayı, Tersbico,Maro vb

Sivas yöresinde halk oyunları kıyafetleri yörelerine göre değişmektedir Erkekler; yemeni, aynalı çorap (yün),zıvga, şal, yelek, gömlek, köstek (bazen fes takıldığı üzerine hindi, yazma sarıldığı da görülmektedir)

Kızlar; üçetek, şalvar, çorap, işlik (gömlek), önlük, pöçüklük (arkalık), yanbağ, çarık, fes, tepelik, pullu yazma (bazen kemer takıldığı da görülmektedir)

Sivas Halayları isimlerini bazen oynanan yörenin, ilçe ve köyün ismini almaktadır (Kızık, Karkın) Bazen insan isimlerinden (Abdurrahman), bitkilerden (madımak,
karamuk) bazen de hayvan isimlerinden (çekirge, horoz, kartal,turnalar) son bölümdeki oyunlar taklidi oyunlardır

Sivas Yöresinde Oynanan Halk OyunlarıSivas Halayı, Köy Ağırlaması, Abdurrahman Halayı, Karahisar, Temürağa, Harami, Hoş Bilezik, Özenteki, Tamzara, Sarıkız, Karkın Halayı, Kızık Halayı, Kabak Halayı, Kartal Halayı, Sallangel, Ahçik, Maro, Yanlama, Tozan Halayı, Arnavut Halayı,Çekirge Halayı, Hanım Esme, Hayda Bico, Ters Bico, horhon Bico, Çedene, Çemberim, Karamuk, Madımak, Turnalar, Pınarınbaşı, Çökelek, Köy İş Halayı, Karaduman, Şeyhani, Nenni Nenni, Dik Oyun, Deveci Emmi, Kol Oyunu, Meral Halayı, Ellik, Samahlar, Omuz Halayı, Garipler Semahı, Ireşvan, Pabuç Çitir, Kafe Çeçen, Onbaşı Oyunu

Yaklaşık olarak 1894 yılında Sivas’a bagli Sarkisla ilçesinin Sivrialan köyünde dogan Veysel 7 yasinda geçirdigi çiçek hastaligindan dolayi önce sag gözü görmemeye daha sonra diger gözü tamamen bir kaza sonucu kör olmustur Babasi zamanının çoğunu halk ozanlarinin siirlerini Veysel’e ezberleterek geçirmistir ve ilk derslerini almasini saglayan da babasi Ahmet Emmi’dir Veysel’in ilk hocasi Çamsih’li Ali Aga’dir Bu ayrinti önemlidir: sanilanin aksine babasi Veysel’i oyalamak için degil, onun bu konuda yetismesi için çaba sarfetmistir, ki Veysel’in birçok konuda görenlerden daha çok görmesinin altinda derin bir Anadolu kültürü ve folklorü yatmaktadir

25 yaşındaki ilk evliliğinin hemen arkasından Veysel annesi ve babasını kaybetti Bununla birlikte esinden olan ikinci çocugu anne memesinden dolayi bogularak ölmüs, esi daha sonra baska bir erkekle kaçmistir Bu son kaçisla birlikte ilk çocugunun da ölmesi üzerine Veysel daha da içine kapanir 1933 yilina kadar hep baska ozanlarin siirlerini söyleyen Veysel'in Veysel’in çekingenligini ve utangaçligini kiran ünlü sair Ahmet Kutsi Tecer olmustur

Veysel’in hayatinda1933 yilinin baska bir önemi daha vardir Bu yildan sonra Anadolu’yu yürüyerek dolasmaya baslar

mahalli çalgı; davul, zurnadır Kaba zurna tercih edilmektedir Bazen ince sazla da oynanmaktadır

Sivas folklorunu tanıtmışken ,her yönüyle Anadolu kültürünün ve ozanligin en önemli yansiticilarindan biri olan Aşık Veysel'den de bahsetmemek olmaz

OYUNLARIN ÇALGILARI
Meydanlarda ve Kapalı Yerlerde: Davul-Zurna

Abdurrahman halayı - Halay Erkek
Ağırlama - Halay Erkek, Kadın
Altınyüzük - Halay Kadın Erkek
Arapkir halayı - Halay Erkek
Arnavut halayı - Halay - Kadın
Aşiret halayı - Halay Kadın Erkek
Bayburt dağları -
Bayburt oyunu -
Bico - Halay Erkek Kadın
Çekirgem halayı - Halay Erkek Kadın
Çetene - Halay Erkek
Dağlar -
Deveci Emmi -
Dik oyun - Halay Erkek
Durralar - Kadın, Tek
Düz halay - Halay Erkek
Evlerinin önü -
Garipler Samanı -
Garkın halayı - Halay Erkek
Gilican - Halay, Erkek
Güzeller -
Hanım Esme -
Harani - Halay Erkek
Haylili - Halay Erkek
Horhon bicosu - Halay Erkek
Hoşbilezik - (Bak Altınyüzük)
İreşvan -
Kabağı da boynuma takarım -
Kafe çeçen - (Yıldızeli) - Erkek, kadın, karma
Kama oyunu - Erkek Çift - Toplu
Karahisar - Halay Erkek
Kargın halayı - Halay Erkek
Karkın halayı - (Bak Kargın halayı)
Kartal - (Bak Kartal halayı)
Kartal halayı - Taklitli, Salma halay Erkek
Koç halayı - (Şarkışla) - Halay Kadın Erkek Karma
Kol oyunu - Halay Erkek
Köy ağırlaması - (Bak Düz halay)
Köy halayı - Halay Erkek
Kürt halayı - Halay Erkek
Madımak - Halay Kadın Türkülü
Mektebin bacaları -
Meral - Halay - Kadın Erkek Karma Türkülü
Onbaşı oyunu -
Papuç çıtır -
Sadebica -
Sarhoş barı - Bar - Erkek
Sarı kız - Kadın Tek
Sarı Zeybek - Zeybek Erkek Tek - Toplu
Semah -
Serhoş harı - (Bak Sarhoş harı)
Sivas halayı - Halay Erkek
Şsyana - (Bak Şeyhane)
Şeyhana - (Bak Şeyhane)
Şeyhane -
Tamzara - Halay Erkek
Tek ayak -
Temirağa - (Bak Temurağa)
Temurağa - Halay Erkek
Temurağa - (Bak Temurağa)
Timurağa - (Bak Temurağa)
Toragan halayı - Halay Erkek
Turnalar - Halay Erkek
Uzun halay - Halay Erkek
Üç ayak - (Bak Üç ayak halayı)
Üç ayak halayı - Halay Erkek
Üç ileri - Halay Erkek
Vik - (Yıldızeli)
Yahşi -
Yakışır allar sana -
Yalpalı düz halay - Halay Erkek
Yarmama -
Yareü -
Yıkügan -
Yürük ağırlaması - (Bak Yürük halayı)
Yürük halayı - Halay Erkek
Zahma -

SİVAS KADIN GİYSİLERİ

Başa Giyilenler:
1 Tepelik: Fesin üzerine gümüş bir tabakanın tutturulduğu bir başlıktır Bu tabakanın etrafınada penezler sarkıtılır
2 Paralı fes: Fesin alına gelen ön kısımında iki kulak arasına paraların dikilmesiyle meydana gelmiş olan ve başta kullanılan bir başlıktır
3 Pullu başörtü: Etrafı pullu firkete oyasıyla çevrili üzeri baskı desenli siyah yazmadır Fesin üzerine başa örtülür Yaşlılarda pulsuz olanı kullanılır 1 veya 2 değirmi olarak farklı ebatlarda kullanılır
4 Börük: Beyaz zemin üzerine desenli bir başörtüsüdür Pullu başörütünün üzerine örtülür Uçları bağlanmaz serbest bırakılır Genellikle evin dışın çıkarkan başa örtülen büyük bir örtüdür

Bedene Giyilenler:
1 İçlik: Ufak desenli pamuklu kumaştan yapılan ve içe giyilen bir giysidir
2 Tahtalı şalvar: El tezgahlarında dokunmuş ince çizgili dokumadan yapılır Kullanılan renkler kahverengi, mavi, kırmızı ve bal köpüğüdür Ayak bileğine kadar uzundur
3 Fistan: Düz renk kadifeden veya özellikle mecidiye kutnudan yapılır Çiçekli divitinden olanlarıda vardır Önü çeşitli renkte düz renk kumaş, dikiş bazen de boncukla işlidir Eteklerinde de birkaç sıra çaşitli renklerde düz renk kumaştan süslemek amacıyla şeritler geçirilir
4 Üç peşli: Diğer yörelerde üçetek denir Çiçek desenli özel bir kumaştan yapılır Yaka ağzı ve etek uçları özellikle gelinlik kızlarda işlerle süslüdür
5 Kuşak (Şal kuşak-Göllü-İğne gözlü kuşak): Kalın el dokuması bir kuşaktır Kare biçimindedir Etrafı püsküllüdür Üçgen katlanıp arkadan kalçayı örtecek biçimde bele bağlanır

6 Önlük: Düz renk divitin üzerine renkli ip ve sırma ile dairesel motifler verilerek işlenen bir önlüktür Etrafı sırmayla püsküllüdür Ayrıca cencin dokuması olan düz renk önlüklerde kullanılır Birde günlük olarak değişik kumaş parçalarının muska şeklinde kesilip birleştirilmesi ve boncuklarla üzerinin süslenmesiyle yapılan önlüklerde kullanılır
7 Cepken: Düz renk divitin üzerine renkli ip ve sırmayla işlenmiş bir üst giysisidir Bunun desenleride önlüğün desenleriyle uyum içerisindedir Genellikle bordo renk seçilir
8 Delme: Desenli divitinden kapitone olarak hazırlanan ve üste giyilen bir cepkendir Daha çok orta yaş ve sonrası tarafından kullanılır Canlı renklerde kumaşlardan yapılır
9 Yan bağları: Kuşak ve önlüğün üzerinden bele dolanarak kullanılan uçları ise yanlardan sarkıtılan bir kolondur Uçlarından renkli tiftik yününden yapılmış ve boncuklarla süslenmiş püsküller sarkar
10 Saç bağları: İnce eğrilmiş yünden boncuklarla süslenerek yapılan uçları püsküllü bir saç bağıdır Saçlardaki örgülerle beraber örülerek örgülerin ucundan püskülleri sarkıtılır

Ayağa Giyilenler:
1 Çorap: Renkli yünlerle desenli olarak elde örülen çoraplar kullanılır Ayrıca düz renk kendinden desenli olan yün çoraplarda kullanılır
2 Aynalı çarık: Üzeri renkli derilerle ve deliklerle süslenmiş altı manda gönünden yapılan boğaz kısmında aynalar olan bir çarık türüdür

SİVAS ERKEK GİYSİLERİ

Başa Giyilenler:
1 Terlik: Pamuklu veya patiska üzerine boncuk ve pulla işli bir başlıktır

Bedene Giyilenler:
1 İçlik: Pamuklu veya yünlü dokumadan beyaz renkte olur Kısa veya uzun kollu olabilir
2 Tuman: Pamuklu kumaştan yapılan bir iç giysisidir Düz beyaz renktedir
3 Cancan: Çiçekli saten empirme kumaştan yapılan bir gömlektir İçliğin üzerine giyilir
4 İşlik: Gömleğin üzerine giyilen üzeri düğme, boncuk, tazı boncuğu, sutaşı ve kaytan işli bir yelektir Kadının bu yelek ve terliğe gösterdiği itina ve işçilik çocuğa ve kocasına karşı duyduğu sevgiyi ifade eder

5 Zıvga: Genellikle gabardin ve yünlü kumaşlardan yapılan pantalondur En çok kullanılan renkler siyah ve koyu laciverttir
6 Şal kuşak: Diğer yörelerde de kullanılan şal kuşaktır Kare biçimindedir Katlanarak bele sarılır
7 Yün kuşak: Daha çok yaşlıların kullandıkları düz beyaz renkli ince uzun bir kuşaktır Bele sarılır

Ayağa Giyilenler:
1 Çorap: Renkli yünlerle kilim desenleri verilerek elde örülen çoraplar kullanılır En çok kullanılan desenleri Çavuş nişanı, Aynalı, Yarım aynalı olarak adlandırılır Ayrıca düz beyaz yünden kendinden desenli olarak yapılan boğaz kısmında uzun dolak diye adlandırılan bağları olan çorapta kullanılır

2 Tokalı çarık: Yörede ustalarının azaldığı çok özel bir çarık modelidir Manda gönünden yapılır Üzeri delikli işlemelerle süslenmiştir

3 Cızlavat lastik: Siyah lastik ayakkabıdır Günlük olarak günümüzde de kullanılır

4 Kundura: Kundura tabir edilen siyah deriden ökçeli ayakkabıda köy dışında giyilir

Sivas yöresinin kadınlarının giydiği kıyafet içinde beni öldüren tek bir giysi si kuşaktır Aman Allahım yok böyle bişey Üstüne üstlük birde onu sıkarlar Ondan sonra nefes almanın mümkünatı yoktur Ama çok güzelll
Bizim oranın oyunları güzeldir Davul'un ve zurnanın yeri apayrı Ama kadınların kendileri söyleyip arada birbirlerini taşlayarak oynanan oyun daha bir başkadır Bunca zaman giderim bir kere olsun erkeklerin giydiği yöresel kıyafet hiç görmedim

--- Sonraki mesaj ---

Ellerine emeğine sağlık Renan kardeş Çok güzel olmuş Fakat bizim oyunları unutmuşsunuz Esas oyunların içinde Aydoğan var Ellik varr Mavili varr valla şimdilik bu kadar biliyorum