Canlıların Ortak Özellikleri...

Canlıları cansızlardan ayıran özelliklerdir

1 – Şekil

Her canlının kalıtım ve çevre etkisiyle oluşan belli bir şekli var-

dır Amip ve cıvık mantarların şekli değişkendir

Canlıda (kalıtım x çevre) etkisiyle oluşan özelliklere modifi-

kasyon denir Bazı özellikler (kan grubu, cinsiyet, hastalık et-

kenlerine karşı oluşturulan antikor tepkimeleri vb) sadece gen-

lerle belirlenir

Modifikasyon : Çevre etkisiyle genlerin işleyişinde meydana

gelen kalıtsal olmayan değişmelerdir Modifikasyonlar genel-

likle iki yönlüdür Kalıtsal değildir

ÖRNEKLER :

— Çuha çiçeği yüksekte kırmızı, alçakta beyaz çiçek açar

— Döllenmiş yumurtadan çıkan arı ve karıncalar farklı beslen-

me şekillerine göre kraliçe yada işçi bireyleri oluşturur

— Kaslarını fazla kullanan insanın kasları gelişir

— Himalaya tipi tavşanda, beyaz kürk yolunarak yerine buz

sarılırsa siyah kürk çıkar

— Deniz kenarındaki ağaçlar rüzgâr alma yönünün tersine –

büyür

— Kıvrık kanatlı sirke sinekleri 16 ºC de yetiştirilirse düz,

25 ºC de yetiştirilirse kıvrık kanatlı olur

— Çekirgeler 16 ºC de yetiştirilirse beneksiz, 25 ºC de yetişti-

rilirse benekli olur

— Dere yatağındaki istiridyeler suyun akış şekline göre farklı

kabuk şekillerinde olurlar

— Eşeysiz üreyen canlılarda aynı hücreden gelişen yavruların

aralarındaki tüm farklılıklar modifikasyondur

— Tek yumurta (gerçek) ikizlerin aralarında gözlenebilen tüm

farklılıklar modifikasyondur

Mutasyon : Genlerin kimyasal yapısında meydana gelen de-

değişmelerdir Mutasyonlar üreme hücrelerinde olursa kalıtsal-

dır Vücut hücrelerindeki mutasyonlar kalıtsal olmayıp sadece

modifikasyona neden olurlar

ÖRNEK :

Kıvrık kanatlı sirke sineği, 16 º de yetiştirilince düz kanatlı,

25 ºC de yetiştirilince kıvrık kanatlı olur Bu modifikasyondur

— Kıvrık kanatlı bir sirke sineği 35 ºC de yetiştirilince kıvrık

kanatlı yavruları oluyor Bu kıvrık kanatlı yavrular 16 ºC de

yetiştirilince yine kıvrık kanatlı, 25 ºC de yetiştirilince yine

kıvrık kanatlı oluyor

Bu verilen örnek mutasyondur Çünkü 35 ºC de genlerin

yapısı değişmiştir Artık hangi ortam olursa olsun hep aynı

özellik görülmektedir

Varyasyon : Aynı türün bireylerinde görülen kalıtsal farklılık-

lardır Varyasyonun nedeni mutasyonlar ve eşeyli üremedir

Varyasyonlar doğal seleksiyonlara neden olduğu için evrimsel

açıdan önemlidir

ÖRNEK :

— Aynı anne babadan doğan çocukların birbirlerine ve anne

babalarına tam olarak benzememesi varyasyondur





Adaptasyon : Bir canlının bulunduğu ortamda yaşama ve ü-

reme şansını artıran özelliklerinin bütününe adaptasyon denir

Adaptasyonların nedeni doğal seleksiyonlardır

ÖRNEK :

— Bukalemunun girdiği ortama uygun olarak renk değiştirmesi

— Dış döllenme yapan canlıların gamet sayısının fazla olması

— Çiçekli bitkilerin embriyoyu besleyecek tohum oluşturması

— Rüzgârla tozlaşan çiçekli bitkilerde polen sayısının fazla ol-

ması

— Kutuplarda yaşayan ayıların, sıcak bölgede yaşayan hem-

cinslerine göre daha iri vücutlu olması

— Kurak bölgede yaşayan bitkilerin yaprak ayasının dar, göv-

de ve yaprakların tüylü, stomaların küçük ve derinde olması

— Ağaç dallarında yaşayan çekirgelerin görünüşlerinin ağaç

dallarına benzemesi

2 – HÜCRE

Canlının yapısını oluşturan, en küçük canlı yapı ve görev bi-

rimlerine hücre denir

Hücre

Hücresel Yapı Prokaryot hücre Ökaryot hücre

Çekirdek zarı Yok Var Çekirdekçik Yok Var

Zarla çevrili organel Yok Var (kloroplast, lizozom,

sentrozom, golgi, mito- kondri, ER vb)

Ribozom VAR VAR

Klorofil Sitoplazmada Kloroplastın içinde


Bakteriler ve Mavi – Yeşil algler(siyanobakteriler) prokaryot

hücreye sahiptir

3 – BESLENME

Canlılar enerji elde etmek, yıpranan parçalarını onarmak – bü-

yümek ve hayatsal olayları düzenlemek amacıyla beslenirler

BESİNLER


Enerji verici Onarıcı – yapıcı Düzenleyici


Karbonhidratlar Yağlar Proteinler Mineraller Su Vitaminler

Nişastalı gıda- Bitkisel Bitkisel Yeşil sebze

lar ve tatlılar – Yağlı to- – Baklagiller İnorganik ve meyveler

– Hamur işleri humlu Hayvansal Yağda eriyen

– Pilav bitkiler – Et A, D, E, K

– Patates Hayvansal – Yumurta Suda eriyen

– Tatlılar – İç yağı B, C

– Tereyağ

Organik Organik

Dengeli beslenme : Bir insan bir öğünde, yaşına, işine, cinsi-

siyetine ve sağlık durumuna uygun olarak, yukarıdaki besin maddelerinin her birinden yeteri kadar almak zorundadır Bu-

na dengeli beslenme denir


Ototrof beslenme : İnorganik maddelerden organik maddele-

ri sentezleyerek beslenmedir

ÖRNEK :

– Fotosentez

– Kemosentez

Heterortof beslenme : Canlının dışardan hazır besin alarak

beslenmesidir


4 – BÜYÜME

Bir hücrelilerde sitoplazma hacminin artmasına büyüme denir

Çok hücrelilerde hücre sayısının artmasına büyüme denir

Çok hücrelilerde büyüme mitoz bölünme ile sağlanır

Bitkilerde büyümeyi meristem (bölünür) doku sağlar Boyca

büyümeyi primer meristem (I cil bölünür doku) sağlar Tüm

bitkilerde bulunur

Enine büyümeyi sekonder meristem (II cil bölünür doku) sağ-

lar Sekonder meristemin kambiyum ve mantar fellojeni olmak

üzere iki çeşidi vardır Kambiyum ağaçlarda bulunur ve enine

büyümeyi sağlar Böylece yıllık yaş halkaları oluşur

Bitkilerde meristem doku bulunduğundan büyüme devamlıdır

Hayvanlarda büyüme sınırlıdır Belli bir büyüklüğe kadar de-

vam eder

Bir hücreliler neden belli bir büyüklüğe ulaşınca bölünür?

Görüldüğü gibi hacim büyüdükçe oransal olarak yüzey küçülür

Hücre zarından alınan maddeler hücreye yetmez hale gelir

Çekirdek bölün emri verir Hücre bölününce hacim küçülür ve

oransal olarak yüzey büyütülmüş olur

DÜŞÜN !

Kutupta yaşayan ayıların iri vücutlu olması, ısı kaybını neden

önler?

5 – BOŞALTIM

Bütün canlılar hücrelerinde metabolizma sonucu oluşan, atık,

zehirli, zararlı ya da gereğinden fazla bulunan(organik besin-

maddeleri hariç) maddeleri organizmalarından uzaklaştırırlar

Bu olaya boşaltım denir

Bir hücrelilerde : Doğrudan doğruya hücre zarından difüzyon

la, boşaltım kofullarıyla yada kontraktil(vurgan) kofullarla olur

Kontraktil kofullar tatlı sularda yaşayan bir hücrelilerde bulunur

ve suyu difüzyonun tersi yönde boşaltır

Sünger ve sölenterelerde : Boşaltım organı yoktur