Asbest Neden Kullanılmamalı?..

Bir doğal silikat minerali olan asbestin ısıyı iletmemesi yüzünden insanlar ile birlikteliği eski çağlarda başlamıştır On dokuzuncu yüz yılın ikinci yarısından sonraki endüstri devriminde, ısı, elektrik, sürtünme ve asitlere dayanıklı olması yüzünden bir çok işyerlerinde kullanıldığı için "sihirli mineral" olarak anılırken, yirminci yüz yılın ikinci yarısından sonra karsinojenik olması ortaya çıkınca, ismi "öldürücü toz" olmuştur

Tarihte Asbest Kullanımı:

Arkeolojik çalışmalar asbest kullanımının 2500 yıl öncelerine kadar gittiğini göstermektedir Preshistorik Fin seramiklerinde, lamba fitillerinde, Yunan ve Roma uygarlıklaı döneminde üretilen çeşitli dokumalarda asbest lifleri kullanılmıştır Marco Polo 1250 yılına ait yazılarında Sibirya'da asbestli dokumalar üretildiğinden söz etmektedir Yunan ve Mısır tarihinin ilk devirlerinde asbeste rastlanmış, hatta Çin medeniyetinin ilk çağlarında hasır ve keçelerde asbest kullanılmıştır Roma'da hükümdar ölülerinin sarıldıkları örtülerin asbest kumaşından yapıldığına dair kayıtlar bulunmuştur 18 yüzyılda kalıcı olmalarını sağlamak için bazı eserler asbestten yapılmış kağıtlara basılmıştır Ancak asbest yataklarının ticari boyutlarda işletmeye alınmasi 19 yüzyıla rastlamakta, 20 yüzyıl başlarından itibaren ise bu mineraller yaygın bir şekilde endüstride kullanılmaya ve alternatifi bulunmayan yerlerini almaya baslamışlardır

Asbest'in Kullanım Alanları:

Çimento ürünleri
Kimya
İlaç
Lastik-plastik
Boya
Kağıt
Uzay sanayisinde
3000?den fazla endüstriyel ürünün yapımında
Basınca dayanıklı borular
İç-dış cephe ve tavan kaplama
Fren balataları
Çeşitli contalar
Özel filtreler
Kağıt ürünleri

Asbest minerali, lifsi yapısından dolayı çimento ürünlerine katıldığında beton içindeki çelik kafese benzer şekilde özel bağlayıcılık niteliğine sahiptir ve bu nedenle betonun mukavemetini artırmaktadır Elektriğe ve ısıya karşı yalıtkanlığı, diğer yandan ateşe dayanıklılığı asbestin tüketim alanlarını belirleyen başlıca teknolojik özellikleridir Bütün bu özelliklerinden dolayı asbest, 3000'den fazla endüstriyel ürünün yapımında kullanılmaktadır Basınca dayanıklı borular, iç-dış cephe ve tavan kaplama malzemeleri ve levhaları, fren balataları, çeşitli contalar, özel filtreler, kağıt ürünleri asbestin kullanıldığı başlıca ürünlerdir Kimya, ilaç, lastik-plastik, boya, şeker, kağıt ve uzay sanayilerinde de asbest çesitli ürünlerin imalinde kullanılmaktadır


Asbestin fiziksel yapı olarak iki türü vardır:

Düz (amphibol)
Eğri lifli (chrysotile)
Düz (Amphibol) asbest , kimyasal yapısına göre 5'e ayrılır:

crocidolite (mavi asbest)
amosite (kahverengi asbest)
tremolite
anthophollite
actinolite
Endüstride en çok kullanılan eğri lifli (chrysotile) , crocidolite ve amosite cinsleriydi Bunlardan sağlık için en tehlikelileri olan crocidolite ve amosite'nin kullanılışı bir çok ülkede yasaklanmıştır Endüstride kullanılan asbestin % 90'inı kapsayan chrysotile de bir çok ülkelerde yasaklanmış olmasına karşın daha az karsinojenisitesi tartışmalı olduğu için bazı ülkelerde sıkı kontrol altında kullanılmaktadır


Chrysotile : kıvrımlı yada büklümlü ve kıvrılabilir
Amphibol : düz, sert, kırılgandırlar

Chrysotile (Beyaz asbest)

Endrüstride en sık kullanılan (%90) serpentin formu oluşturur
Genellikle üst solunum sisteminde kalan yumuşak kıvrımlı fibriller olarak görülür
Asbestozise neden olur
Tekstil fren balataları, kiremit,eternit, ve yalıtımda kullanılır


Crocidolite (Mavi asbest) , Amosite (Kahverengi demirden zengin asbest) , Tremolite , Tnthophille (beyaz asbest) ve Actinolite , amphibolleri oluşturur Rijit fibriller oluşturur ve akciğerin periferine ulaşırlar Üç tip lezyonlada birliktelik gösterirler



Amfiboller daha az olmalarına rağmen Chrysotile'den daha patojeniktir Özellikle malign plevral tümörlerin başlamasında Mezotelioma ile ilgili bazı çalışmalar daima amfibole maruz kalmanın ilişkisini gösterir Asit ve alkalilere rezistans gösterir ve yalıtım işlerinde kullanılırlar


Düz ve sert amfibollerin büyük patojenitesi onların aerodinamik yapısı ve eriyebilirliği ile ilişkili görünmektedir Chrysotileler daha kıvrımlı ve kıvrılabilir yapısı ile üst solunum yolunda yoğunlaşır ve mukosilier aktivite ile taşınır Akciğerde kalmış olan Chrysotileler amphibollerden daha kolay eridiği için dokudan uzaklaştırılır Zıt olarak sert ve düz olan amphiboller havada kalır ve akciğerin derinliklerine kadar ulaşırlar ve epitel hücrelerini pentre eder Amphibol fibrillerinin uzunluğu patojenitede önemli rol oynar 8 Mikronmetyre den uzun 0,5 mikronmetreden ince olanlar kısa ve kalın olanlardan daha zararlayıcıdır Ancak amphiboller ve Chrysotilelerin ikiside fibrojeniktir, artmış dozları asbest ilişkili hastalıklarda artmaya neden olur Sadece amphibole maruz kalma mezotelioma hastalıgına neden olur Diğer inorganik tozlara zıt olarak asbest tumor inişiator ve promotoru olarak rol oynar Asbest üzerine absorbe olmuş potansiyel toksik kimyasallar fibrillerin onkojenitesine de karışır Örneğin sigara içenlerdeki karsinojenlerin asbest fibrillerine absorbsiyonu sinerjide önemli rol oynayabilir Asbest işçilerinde yapılan bir çalışma ile sadece 5 kat fazla olan bronş kanseri sigara içen asbest işçilerinde 55 kat fazla riske neden olmaktadır


Bugüne kadar ülkemizin değişik yörelerinde yapılan araştırmalar sonucu Asbest ile ilgili sağlık sorunlarının en çok yaşandığı bölgeler:


Güneydoğu Anadolu Bölgesi; Diyarbakır (Çüngüş, Ergani, Çermik), Elazığ (Palu, Maden), Malatya, Adıyaman, Mardin, Şanlıurfa (Siverek), Kilis
İç Anadolu Bölgesi: Sivas, Tokat, Amasya, Çorum, Çankırı, Yozgat (Sorgun), Eskişehir (Mihalliçık), Kütahya (Gediz), Afyon (Emirdağ), Denizli (Tavas), Burdur (Yeşilova), Konya (Ereğli) Karapınar, Mersin Hatay, Adana

Türk bir hastada ameliyat sonucunda 130 milyon asbest lifi saptanmıştır Bu miktar 2 Dünya Savaşından sonra asbestle çalışan işçilerde görülenden de çoktur



Ülkemizde finanse edilmeyecek projelerin başında asbestos içeren mamuller üreten veya üretim sürecinde bu maddelerden önemli miktarda kullanan tesisler gelmektedir

EPA (Environmental Protection Agency); ABD Çevre Koruma Kurumu'nun Asbest için izin verdiği en yüksek doz 1 lif/cm3 tür


Asbeste maruz kalan işçilerde bronkojenik karsinoma ve mezotelioma (plevral veya peritoneal) gelişir Bronkojenik karsinoma riski 5 kat artmıştır, mezotelioma riski normal populasyonda oldukça düşüktür (milyonda2-17) bu olgularda 1000 katdan fazla artmıştır Eşlik eden sigara içimi bronkojenik karsinoma riskini artırır, mezoteliomayı etkilemez


1982'de dünya genelinde 27500000 kadar işçi, kanserojen bir madde olup ciğerleri, plevrayı ve karın zarını etkileyen asbeste maruz kalmıştır ve yılda 200 000 ton kullanılan asbest insan sağlığı açısından çok sakıncalı madde olarak kabul edildiğinden Almanya 'da kullanılması yasaklanmıştır İnce asbest tozları öldürücü asbestos hastalığına neden olmaktadır Asbestli ürünlerin kullanılmasında açığa çıkan 5 - 200 ?m boyutunda ve < 3 ?m kalınlığında olan tanecikler solunum yolu ile alınınca insan sağlığı için çok tehlikeli olabilmektedir 15-50 yıl gibi uzun latent süresinden sonra insanların bronşiyal rahatsızlıklarına ve tümörlere sahip olmalarına sebep olmaktadır


Asbestin etkilenim derecesini belirleyen etkenler:

Asbestten etkilenimin miktarı
Etkilenim süresi
Yaş
Beslenme durumu
Kalıtımsal özellikler
Hava koşulları ve solunum hızı
Asbest lifleri havayla alındığında bu liflerin büyük bölümü hava yollarında ve solunum yolları hücrelerinde birikir Bunların üst solunum yollarının yukarı bölümlerinde kalan bir bölümü boğazdaki mukus tabakasıyla birlikte balgamla atılır ve yutulurAncak bir bölümü akciğerin derin kısımlarına kadar iner ve vücuttan hiçbir zaman çıkmayabilirSuyla alınan veya balgamla yutulan asbest lifleri bir kaç gün içerisinde dışkı ile atılır Çok azı mide ve bağırsak hücrelerinden geçerek diğer vücut hücrelerince tutulur veya idrarla atılır



Asbestin solunmasına bağlı olarak kişide;

asbestozis
akciğer kanseri
mezoteliyoma
plevra lezyonları gibi hastalıklar oluşabilmektedir

Tüm asbest çeşitleri bu hastalıklara neden olabilmektedirAncak tehlike derecesi lif türüne ( amfibollerde krizotile göre daha fazla ) ve lif boyuna ( uzun lifler kısa liflere göre daha tehlikeli ) bağlıdır


Asbestin yol açtığı hastalıklar:





Asbestozis; akciğerlerde asbest liflerinin birikmesi neticesinde oluşan iç palmonari fibrozlarının yayılması ile oluşan hastalıktır
Akciğer kanseri ; genellikle ana bronşlarda oluşurAncak periferide ve küçük bronşlarda görülebilmektedirAsbestin neden olduğu akciğer kanseri sigaranın neden olduğu akciğer kanserinden ayrılamamaktadırAsbestin bütün türleri akciğer kanseri oluşumuna neden olabilmektedir
Mezotelyoma; Genel nüfus içinde plevra ve peritonda kötü huylu mesothelioma oluşması çok nadirdirPlevra mezotelyoma akciğerleri çevreleyen plevral boşluğunun serosal bağlantılarında oluşur
Plevra lezyonları ; Plevra kalınlaşması veya örtücü zarlardan birindeki plaklar çoğunlukla akciğer radyografilerinde görülürAsbeste uzun süreli maruziyetler neticesinde görülen bu tür kalınlaşmalar iyi huylu olarak tanımlanırAncak bu lezyonlar solunum fonksiyonlarının azalmasına yol açmaktadır