Aktif Taşıma...

Hücreler canlı organizmalardır Canlılıklarını sürdürebilmek için çeşitli maddelere ihtiyaç duyarlar Bu maddeleri çevrelerinden alıp kullanırlar Kullanım sırasında oluşan atık maddeleri de hücreden dışarıya atarlar Tüm hücrelerde hücreyi çepeçevre saran Akışkan-Mozaik Zar yapısındaki hücre duvarı bulunur Bu zar canlı bir yapı olduğu için seçici geçirgendir ve ancak belirli maddelerin geçişine izin verir Küçük moleküller hücre zarındaki porlardan geçerken enerji harcanmaz Çünkü moleküller kendiliğinden geçer Ancak büyük moleküllerin hücreye alınması ve atılması sırasında ATP enerjisi harcanır
Eğer moleküllerin hücreye alınması sırasında enerji harcanmıyorsa buna Pasif taşıma, enerji harcanıyor ve kofullar kullanılıyorsa Aktif Taşıma adını alır
Aktif taşıma, az yoğun ortamdan çok yoğun ortama, büyük moleküllerin geçişi sırasında enerji harcanması olayına verilen isimdir Hücre zarının üzerindeki porlardan geçemeyecek büyüklükteki moleküller enzimler yardımıyla alınır
Aktif Taşıma 2 çeşittir
• Büyük moleküllerin hücre içine alınmasını sağlayan Endositoz
• Hücre içerisindeki büyük moleküllerin atılmasını sağlayan Ekzositoz
Endositoz
Endositoz, hücre zarından difüzyonla veya aktif taşımayla geçemeyecek büyüklükteki moleküllerin hücre içine alınış yöntemidir Madde hücreye alınırken aktif taşımada olduğu gibi enerji harcanır İki çeşit endositozdan bahsetmek mümkündür:
1Fagositoz: Katı moleküllerin alınmasıBu olay sırasında alıncak molekül hücre zarına temas ettiğinde ilk olarak yalancı ayaklarla (pseudopodia) etrafı sarılır
2Pinositoz: Sıvı veya sıvıda çözülmüş moleküllerin alınması Sıvı maddeler yalancı ayaklarla sarılamadığı için bu yöntemle hücre içine alınmaz Bunun yerine hücre zarında minik cepler oluşturularak alınır Hormonların hücre içine alınmasında da bu yöntem büyük ölçüde kullanılır
Bitki hücrelerinde çeperin hareketi engellemesi sonucu endositoz yapılamaz
Fagositoz
Fagositoz sözlük manasıyla ¨Hücre yemesi¨demektir (Eski Yunanca Phago- yemek (fiil), sito hücre demektir) Hayvansal hücrelerin, katı besin maddelerini, vezikül oluşturacak biçimde, sitoplazmalarına almaları Fagositoz hayvansal hücrelerin kendilerine gerekli maddeleri almalarında en önemli yollardan birisidir
Örneğin, alkol kullanan birisi alkolü almadan önce biraz zeytin yağı içerse daha geç sarhoş olur çünkü zeytinyağı büyük moleküllü olduğu için ve zeytinyağını önce aldığımız için hücreye ilk ulaşan zeytinyağıdır bunun sonucundada onun hücreden geçmesi zor olduğundan alkolde geçemez ve kişi daha geç sarhoş olur
1-Büyük parçacıkların (besinlerin veya yok edilecek olan yabancı maddelerin), yalancı ayaklar yardımıyla hücre içerisine alınması
2-Bir maddenin hücre içine alınması işlemidir Sırasıyla;hücreye tutunma, hücre içine alınma, fagozom oluşumu ve sindirim kademelerinden oluşur
3-Hücre zarından geçemeyen büyük katı moleküllerin yalancı ayaklarla hücre içine alınmasıdır
Pinositoz
Pinositoz (Eski Yunanca pino içmek, sito hücre demektir) hayvansal hücrelerin sıvı haldeki maddeleri, vezikül oluşturarak, sitoplazmalarına almalarına verilen isim Hücre zarının içeri doğru çökmesi ile oluşan küçük cepler, daha sonra zarın kapanması ile içi sıvı dolu pinositotik vakuollere dönüşür Bu yolla hücre iyonları ve küçük molekülleri sıvı ile birlikte bünyesine alır
Ekzositoz
Ekzositoz, Endositoz ile birlikte Aktif taşımayı oluşturur Hücre içindeki büyük moleküllerin hücre dışına atılmasını sağlayan taşıma şeklidir Hücre içindeki moleküllerin sindirlemeyen atıkları, koful içinde hücre zarına getirilip, koful zarı ve hücre zarının birleşmesi yoluyla atılır Koful zarı, birleşim yerinden açılarak atık maddeleri dışarı atar Enerji harcanması, kofulların kullanılması ve enzimlerin kullanılması nedeniyle aktif taşımaya dahil edilir
Diyaliz
Böbrekler insanlarda genellikle iki adet olup arkada bel omurlarının yanında her iki taraftadırBoyu yaklaşık 12 cm,eni 6cm, kalınlığı3cm,ağırlığı 150gr civarındadırBöbreğin temel görevi idrar oluşturmaktadır
Böbrek kalp tarafından pompalanan kanı alarak glomerüllerden geçirir ve idrar oluşturur Böbrek idrar yapımı, sayesinde; alınan gıdaların sindirilmesi sırasında açığa çıkan zehirli maddelerin ve fazla suyun uzaklaştırmasını sağlarBöbrekler ayrıca renin hormonu sayesinde kan basıncının kontrolünde, eritropoetin hormonu sayesinde kan hücrelerinin üretiminde ve kalsiyum fosfor dengesini düzenleyerek kemik metabolizmasında etkilidir Böbrek fonksiyonlarının % 80 - 90'nı kaybetmiş olan hastalarda diyaliz tedavisine başlanmalıdır

Diyaliz Tedavisi İki Şekilde Uygulanır

Hemodiyaliz: Hasta kanının damardan alınarak özel makineler kullanılarak temizlenip tekrar hastaya verilmesi sistemidir Hastanın ihtiyacına göre bir veya üç defa uygulanır
Periton Diyalizi: Hastanın karın boşluğuna verilen sıvıya atık maddelerin geçmesi ve daha sonra bu sıvının boşaltılması esasına dayanır Bu işlem için makineye ihtiyaç yoktur

Diyaliz Tedavisi Gereken Hastalar
- Böbrek fonksiyonlarının % 80 - 90'nı kaybetmiş hastalarda
- Böbrek yetmezliğine bağlı tedavisi önlenemeyen kusma,
- Tedaviye cevapsız sıvı fazlalığı
- Böbrek yetmezliğine bağlı kanama eğilimi,
- Böbrek yetmezliğine bağlı bilinç bulanağı
- Böbrek yetmezliğine bağlı perikardit
Hemodiyaliz uygulamadan önce bir hazırlık aşaması vardır Hasta kanını alıp makineye vermek için büyük bir damar yolu gereklidir Bu amaçla hastanın atardamarı ve toplardamarı cerrahi olarak birleştirilir Buna Arterio-Venöz Fistül denir Ancak acil şartlarda diyaliz uygulanacaksa damar içi kateterizasyon uygulanır
Böbrek Yetmezliğinde Belirtiler
Böbrek yetmezliğinde yakınmalar genellikle böbrek fonksiyonun % 80 - 90 nı kaybettiğinde ortaya çıkar

İdrar Miktarı, Sıklığı Miktarı ve Görünümü:
Sağlıklı insanlarda günlük 0,5 lt idrar yeterlidir Ancak su tüketimine bağlı olarak 1,5lt ile 2,5 lt arasında değişebilir Su tüketimi artıkça idrar miktarı ve idrar çıkma sayısı artar Gece uyurken nadiren idrara çıkılır Yine sıvı alınımına bağlı olarak değişebilir Ancak daha önce olmadığı halde aniden fazla idrara çıkma, gece idrara çıkma başladıysa böbreğin idrarı yoğunlaşmasından bir sorun olabilir İdrarın renginde vücuduna alınan sıvı miktarına bağlı olarak açıklaşır veya koyulaşır
İdrarda kan görülmesi böbrek hastalığına işaret ederSık idrara çıkma ve ağrı beraberse idrar yolunda iltihap düşünülür

- Vücutta şişlik
Ödemin varlığı böbrek hastalığını işareti olabilir Ödemin önce göz etrafında başlar
Yüzde , karın bölgesi bacaklar ve uyluk bölgesinde gözlenebilir
- Ağrı
Böğür ağrısı karın yada kasık ağrısı olması idrar yolu iltihabına veya böbrek taşına işaret edebilir
- Diğer
Halsizlik, bulantı, kusma, kilo kaybı, nefes darlığı, kaşıntı

Böbrek Yetmezliğinde Tanı
- İdrar testi: Kan, protein, şeker tespit edilebilir
- İdrar kültürü : İdrar yolu iltihabının tespitinde önemlidir
24 saatlik idrarda protein kaybı tespit edilebilir
Kan testleri : Üre, kreatinin, sodyum, potasyum, kalsiyum fosfor düzeyleri tanı açısından önemlidir
USG(Ultrasaund): Böbrekler, idrar yolları, idrar torbası görüntülenebilir
IVP(intra-venöz pyelografi) : Damardan boyalı ilaç verilerek böbrek, idrar yollarının görüntülemesi sağlanır
Böbrek Biyopsisi : Böbrekten parça alınarak incelemesi esasına dayalı

Böbrek Yetmezliğine Tedavi
- Böbrek yetmezliğinde kansızlık tedavisi: Böbrek yetmezliğinde kansızlığın en önemli nedeni, böbreklerden salgılanan ve kan yapımını sağlayan eritropoetin denilen hormonun yetersizliğidir Bu hormon hastalara cilt altına iğne ile uygulanır
- Böbrek yetmezliğinde demir tedavisi :böbrek hastalarında kan kaybı ve kırmızı kan hücrelerin artması ile besinlerle gerekli demirin alınmaması sonuçunda demir eksikliği gelişir Bu hastalarda ağızdan veya damar yoluyla uygulanır
Börek yetmezliğinde kemik hastalığı tedavisi: Kan fosfor düzeyin yükselmesinin önlenmek için kalsiyum tuzları kullanılır (Kalsiyum Karbonat ve Kalsiyum Asetat) Kan kalsiyum düzeyin yükseltilmesi D vitamini takviyesi

Böbrek Yetmezliğinde Hipertansiyon Tedavisi
- Tuz kısıtlaması
- Diyalize giren hastalarda su fazlalığının ortadan kaldırılması kuru ağırlık dengesi,
- Diüretikler
- AT-2 enzim inhibitörleri
- Kalsiyum kanal blokerleri
- Beta blokerler
- Alfa blokerler

Böbrek Yetmezliğinde Beslenme:
Böbrek yetmezliğinde böbrekten fosfor potasyum ve üre atılamadığı için kan seviyeleri yükselir Bu yüzden fosfor, potasyum ve protein bakımından zengin besinlerden kaçınılmalıdır
Süt, yoğurt, dondurma,peynir, yumurta sarısı, kuruyemiş, kuru baklagiller, kolalı içecekler, sakatat, et, balık fosfor ve proteinden zengindir Meyveler (muz, kayısı, kavun, incir),sebzeler (pancar, lahana, domates, ıspanak vs) potasyumdan zengin gıdalardır
Böbrek Yetmezliğinden Korunma Yolları:
-Şeker hastalığında kan şeker düzeyinin kontrolü
-Hipertansiyonda kan basıncı kontrolü
-Enfeksiyonlar(çocuklarda boğaz enfeksiyonu, akut romatizmal ateş hastalığı)
-Böbrek fonksiyonunu bozabilen ilaç kullanımı
-Böbrek yetmezliği geliştikten sonra enfeksiyonların kontrolü
Ozmoz
Ozmoz su için özel bir geçiş şeklidir Seçici geçirgen bir zardan suyun geçmesine veya diffüzyonuna ozmoz denir Su, hücre zarından kolayca geçerek zarın her iki yanındaki derişimini dengeler Ancak, zardan geçemeyen maddelerin derişimi dengelenemez ve sonuçta çözeltinin birinin hacmi artarken diğerinin hacmi azalmış olur Bir çözelti içinde ozmoz sonucunda gelişen su basıncına ozmotik basınç denir Ozmoz ve ozmotik basınç hücrenin işlevlerini gerçekleştirebilmesi ve hayatta kalabilmesi açısından önemlidir
Çözünmüş maddelerin yarı geçirgen zardan diffüzyonuna diyaliz denir Örneğin, glikoz moleküllerini geçirebilen bir zarla çevrilmiş bir torba şekeri, saf su içerisine daldırırsak, glikoz molekülleri, zardan, derişimi her yerde aynı oluncaya kadar su içerisine geçmeye devam eder Fakat zarın porları glikoz moleküllerini geçirmeyecek kadar küçükse, bu sefer su molekülleri glikoz çözeltisinin içine geçmeye başlar Başlangıçta torba ve dış otama konan iki kılcal boru aynı düzeyi göstermelerine karşın, bir zaman sonra kese içerisine girecek su ile içteki kılcal boruda su yükselecektir Torba içerisindeki su derişimini %95 kabul edersek (%5'lik glikoz çözeltisinde) dışta su derişimi %100'dür; dolayısıyla derişik ortamdan seyreltik ortama bir akım vardır Bu geçişe zaten ozmoz denir Su düzeyi o derece yükselir ki, yükselen suyun ağırlığı ile şeker torbasına girmeye çalışan su moleküllerinin basıncı dengeye gelir Kılcal boruda yükselen suyun ağırlığına, şekerli suyun o derişimdeki "osmotik basıncı" denir Buradan, diyaliz ve ozmozun, difüzyonun özel bir şekli olduğu anlaşılır