İç Salgı Bezleri Alarm Veriyor

Teknoloji çağı insanlığa hayal edilemez imkânlar sunmuştur Ancak, tüketim odaklı yeni hayat biçimi ile ortaya çıkan atıkların çevreye ve insan sağlığına tesirleri günümüz dünyasında genellikle göz ardı edilmiştir

Nüfus artışına bağlı beslenme ihtiyacını karşılayabilmek için modern ziraat teknikleri kullanılmıştır Topraktan elde edilen ürün miktarını ve kalitesini artırmak maksadıyla sun'î gübre ve ziraî ilâç uygulamaları yapılmıştır Bu uygulamalar ekosistemler üzerinde önemli tahribatlar meydana getirmiştir Bu faaliyetlerin olumsuz tesirleri zamanla fark edilmiştir

Bunun en bilinen misâli, DDT türü böcek öldürücü ilâçların besin zincirine verdiği inanılmaz zararlardır Ziraî ürünleri zararlılardan korumak ve sıtma âmili parazitin kontrolü için, çok tesirli bir ilâç olarak kullanılan DDT'nin, zamanla besin zincirinde birikerek zehirli bir özelliğe sahip olduğu anlaşılmış ve kullanılması yasaklanmıştır

Çünkü araştırmalarda bu maddenin tabiattaki kullanımına bağlı olarak et, süt, yumurta, balık ve tahıl ürünlerinde biriktiği tespit edilmiştir Ayrıca, insanların ve diğer canlıların gelişmesini ve üreme sistemlerini bozucu tesirleri olduğu belirlenmiştir

Çevreye yayılan zehirlerin canlılara verdiği zararların başında, endokrin sistem (iç salgı bezleri) bozuklukları gelir Bu bileşikler, canlılarda metabolizma sırasında üretilen endokrin sistemi hormonlarının tesirini maskeleyen veya onlar gibi davranarak fonksiyon gören, çevre ortamında (hava, gıda, su, toprak vs) bulunan tabiî ve sentetik biyoaktif maddelerdir

Hormonları üreten sisteme iç salgı sistemi (endokrin sistem) denmektedir Hormonlar, kan yoluyla ulaştıkları organ ve dokuların fonksiyonlarını düzenlemek üzere tesir eden protein, aminoasit, polipeptid, ve steroid gibi organik bileşiklerdir Steroid hormonlar (kadınlarda üretilen östrojen ve erkelerde üretilen testostoron), tiroid bezi tarafından üretilen tiroksin ve pankreasta üretilen insülin, endokrin sistemi tarafından salgılanan hormonlardan bazılarıdır

Canlılarda çok düşük miktarlarda üretilmelerine rağmen hormonlara hayatî fonksiyonları düzenlemede önemli vazifeler verilmiştir Bu hormonların kandaki miktarları, şahsın genetik hususiyetleri ile kontrol altında tutulmaktadır Normalde erkeklerde çok az östrojen hormonu, kadınlarda ise çok az testosteron hormonu salgılanmaktadır

Eğer erkeklerde olması gerekenden fazla östrojen hormonu salgılanırsa göğüslerde büyüme; kadınlarda normalin üzerinde testosteron salgısı üretilirse yüzde kıllanma, seste kalınlaşma vb tesirler görülür Bu hormonlar hücre zarlarında bulunan uygun yapıdaki bir reseptöre (bir çeşit biyolojik algılayıcı) bağlanarak fonksiyon görmektedirler

Endokrin sistemi bozucu bileşikler endüstriyel faaliyetler neticesi çevreye bırakılan organik kaynaklı sentetik bileşiklerdir İnsanların ve diğer canlıların endokrin sistemlerindeki reseptörlere bağlanabilen bu sentetik kirleticiler, hormonal dengeleri bozabilmektedir DDT, PCBs, alkilfenoller, ftalatlar, bisfenol-A, dioksin ve furan gibi kimyevî sentetik bileşikler östrojen ve testosteron hormonlarının fonksiyonlarını bozar Bu kimyevî maddeler ile sperm sayısındaki azalmalar, doğum öncesi bebek ölümleri, düşük ağırlıklı doğumlar, davranış bozuklukları gibi tesirler arasında sıkı bir münasebeti gösteren bilgilere ulaşılmıştır

Meselâ Dioxinler; kâğıt hamuru elde etmede ağartma işlemleri esnasında, metalurjide, yakıt olarak kömürün kullanımıyla, dizel araçlardan, lağım çamurlarından ve atıkların yakılması esnasında meydana gelen ana bileşiklerdendir Ayrıca sigara dumanında da bulunmaktadır (bilhassa tütünlerde kullanılan pestisitler ve sigara kâğıdının ağartılması işlemlerinin neticesi olarak) Balık, et ve tahıl ürünlerinin tüketimi yoluyla insan vücuduna girerek öncelikle yağ dokuda birikim göstermektedir Çoğunlukla endüstrileşmiş ülkelerde yaşayan insanlarda görülmektedir

Üreme ve cinsî gelişme ile bağışıklık sistemi (immün sistem) üzerinde tesirli olduğu düşünülmektedir Araştırmalarda çocukların dişlerinde mine tabakasının gelişmesinde anormalliklere, merkezî sinir sistemi üzerinde patolojik bozukluklara, tiroid bozukluklarına (yetersiz tiroit hormonu salgılanması), bağışıklık sistemi tahribatlarına, IQ düşüklüğüne, diyabete (şeker hastalığı) sebep olabileceği gösterilmiştir Son yıllarda yapılan çalışmalar, dioxinlerin tesiriyle doğumların dişi fertler lehine değiştiğini göstermiştir



İç salgı bezini bozucu diğer bir bileşik olan Bisphenol A'nın (BPA) yıllık üretimi 2–3 milyon ton civarındadır BPA öncelikle son 50 yıldan bu yana plâstiklerin üretiminde kullanılmaktadır Bilhassa su şişesi, biberon, spor malzemesi, tıbbî malzeme, diş dolgu malzemesi, izolasyon malzemeleri, CD ve DVD, elektronik âletler ve ev eşyaları gibi pek çok sahada ve sun'î reçinelerin üretiminde kullanılmaktadır

Kâğıtların ve meşrubat kutularının iç kısımlarının kaplanması suretiyle besin maddelerinin muhafaza edilmesinde BPA ihtiva eden sun'î reçinelerden faydalanılmaktadır Bu bileşik, büyümede anormallikler, meme bezlerinde kanser belirtisi gösteren lezyonlar, dişi üreme hücrelerinde kromozom bozuklukları gibi problemlere sebep olabilmektedir Bu hastalıklar alınan dozlara bağlı olarak değişiklik göstermektedir

İç salgı bezi bozucuların insanlarda söz konusu menfi tesirlerinin yanı sıra, tabiî hayat üzerinde de zararlı tesirleri tespit edilmiştir Su kuşlarının yumurtalarının, kabuk kısmının incelmesinden dolayı bu türlerin azalması, Baltık Denizi foklarının populasyonlarının azalması, timsahlarda üreme bozuklukları, dişi deniz salyangozlarında erkeklik organlarının görülmesi, nesli giderek azalan ve özürlü kurbağa populasyonlarının artması, erkek balık sayısının azalması gibi hususlar bilim adamları tarafından tespit edilmiştir

Amerikan Bilimler Akademisi tarafından yapılan bir çalışmada, atık su arıtma tesislerinden alınan numunelerde 5 ng/l (1 nanogram=bir litrede milyarda bir gram demektir) östrojen tespit edilmiştir Bu nispet, bir göldeki balık populasyonunun büyük bir kısmını yok etmek için yeterlidir Çünkü bu östrojen konsantrasyonu erkek balıkların kısırlaşması veya dişileşmesi için kâfidir Böylece bir ırmak veya göldeki balık yumurtalarının döllenebilme kabiliyeti yok olabilir

Canlıların iç salgı bezi sistemine menfi tesir eden bu kimyevî maddelerin ortamdan uzaklaştırılması için her yüz metreküplük su için mevcut giderlere ilâveten bir ile on Euro finansmana ihtiyaç olduğu hesaplanmıştır Atık su arıtma tesislerinde milyonlarca metreküp suyun temizlendiği göz önünde bulundurulursa, bu rakamın ne kadar büyük bir yekûn teşkil ettiği daha iyi anlaşılır

İç salgı bezleri sistemiyle alâkalı yapılan hatalardan biri de hormonlu gıda tüketimidir Bunların içinde son yıllarda en fazla dikkat çeken ve araştırma konusu olan husus, ucuz olması sebebiyle hormonlu tavuk eti tüketimidir Tavuklarda kilo artışı sağlamak maksadıyla özellikle östrojen hormonları kullanılmaktadır Tavuklardan insanlara geçen östrojen hormonunun bilhassa erkeklerde cinsiyet, karakter değişikliklerine sebep olabileceği bilinmektedir

Aşırı hormonlu tavuk eti tüketiminin kızlarda da cinsî sapkınlıklara yol açabileceği ifade edilmektedir Tayvan'da ucuz olduğu için tavuk etini bol tüketen kız çocuklarının sekiz-dokuz yaşlarında adet görmeye başlaması ve göğüslerinin büyümeleri gibi anormallikler kayıtlara geçmiştir İngiltere'de sürekli tavuk tüketen bir kişinin, bu tür değişime uğraması sebebiyle açtığı davayı kazanarak, maddî tazminat aldığı bilinmektedir Çevrenin bu şekilde tahrip edilmesi veya tabiata fıtrî olmayan müdahaleler insanoğlunun gelecek nesillerini tehlikeye sokmaktadır

Daha iyi ve daha konforlu yaşama arzusu ile canlılara bilhassa da insanlara zarar verme potansiyeli olan bu kimyevî maddelerin üretme, kullanma ve arıtma safhalarının plânlı ve kontrollü yapılması gerekmektedir Tabiî olmayan gıda üretim metotları acilen bütün dünyada terk edilmelidir Bunun yapılabilmesi için kudreti ve ilmi sonsuz Yaratıcı tarafından konulan hikmetli denge kanunlarının çok iyi bilinmesi ve ona uygun hareket edilmesi gerekmektedir Aksi takdirde yapılan her müdahale, dün olduğu gibi bugün ve gelecekte de dâima felâketle neticelenecektir






Bahadır Can GÜMÜŞSULU

Kaynaklar
- Gustafson J-A, Endocrin disruptors in our food? EU Commission Research*eu, June 2009, No 60 28-29
- Yassi A, Kjellström T, de Kok T, Guidotti TL, Basic Environmental Health, 2001 UNEP
- Pepper LI, Gerba CP, Burusseau, ML, Environmental & Pollution Science 2006, USA
- Sciama, Y, The elusive case of endocrine disruption, Research EU, The magazine of the European research Area, 2008, 58, 27-29
- Alaluusua S, Calderara P, Gerthoux PM, et al (2004) "Developmental dental aberrations after the dioxin accident in Seveso" Environ Health Perspect 112 (13): 1313–8 PMID 15345345
- Peterson RE, Theobald HM, Kimmel GL (1993) "Developmental and reproductive toxicity of dioxins and related compounds: cross-species comparisons" Crit Rev Toxicol 23 (3): 283–335 doi:103109/10408449309105013 PMID 8260069
- Pelclová D, Urban P, Preiss J, et al (2006) "Adverse health effects in humans exposed to 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin (TCDD)" Reviews on environmental health 21 (2): 119–38 PMID 16898675
- Pavuk M, Schecter AJ, Akhtar FZ, Michalek JE (2003) "Serum 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin (TCDD) levels and thyroid function in Air Force veterans of the Vietnam War" Annuals of epidemiology 13 (5): 335–43 doi:101016/S1047-2797(02)00422-2 PMID 12821272
- Baccarelli A, Mocarelli P, Patterson DG, et al (2002) "Immunologic effects of dioxin: new results from Seveso and comparison with other studies" Environ Health Perspect 110 (12): 1169–73 PMID 12460794
10 Masuda, Y (2003) "Health Effect of Polychlorinated Biphenyls and Related Compounds" J Health Sci 49 (5): 333-336 ISSN 1344-9702 http://jhspharmorjp/49(5)/49_333pdf Retrieved on 2008-12-09
11 pesticideinfoorg: Bisphenol A