Hücrelerden Vücuda

Cansız maddelerin hiyerarşik bir sistem içinde organizasyona girmesiyle ortaya çıkan canlı varlıklar bütünüyle iç içe bir sistemler manzumesidir

Her bir seviyede ayrı ayrı sistematik düzenlemeler görülür Ancak farklı seviyedeki her bir organizasyon diğer seviyelerdekilerle de çok mükemmel bir birlik ve ahenk içinde bir canlının hayatını sürdürmesi için gerekli olan bütün yapı ve işleyişe ait vazifelerini aksatmadan yerine getirirler

Bugün aklı başında, kaliteli bilim adamlarının ittifakla kabul ettikleri bu tespitin getireceği normal sonuç ise; bütün bu sistematik organizasyonu dizayn eden sonsuz bir ilim ve kudret sahibi Yaratıcı'nın varlığıdır

Atomaltı parçacıklardan başlayarak, atomlar, moleküller, makromoleküller, hücre organelleri, hücreler, dokular, organlar, sistemler ve nihayetinde herşeyi ile tam teşekküllü bir canlı vücudu ortaya koyan bu sistematik yapı sadece bu seviyede kalmayıp, bütün yer yüzündeki hayatı içine alan ekolojik dengelerin kurulmasına kadar genişler

Bu kadar geniş bir ilim ve kudretin tezahürünü görmeyip, kör tesadüften, şuursuz tabiatttan veya akılsız sebeplerden böyle işleri beklemek herhalde meseleyi gerektiği şekilde idrak edememenin veya çok basite indirgemenin bir sonucu olsa gerektir Aklını ve vicdanını kaybetmemiş bilim adamları, bu tip bir ateistik görüşü kabul etmemektedirler

Sanki aralarında anlaşmalar ve haberleşmeler varmış gibi atomlardan hücrelere ve hücrelerden vücuda kadar her taşın yerli yerine ve en ideal şekilde konulması, her moleküle en uygun yerin seçilmesi, her olayın tam zamanlamayla yerine getirilmesi ve bütün bunları idrak edecek insanın yaratılması, herhalde oldukça mânidâr bir şey olmalıdır

Vücudumuzdaki milyonlarca hücrenin birbirleriyle yardımlaşarak çalışması sayesinde hayatımızı sürdürmekteyiz Bir canlı organizma (bu bir bakteri olabildiği gibi balina da olabilir) çok fazla sayıdaki farklı alt birimlerde gerçekleşen inanılmaz derecede kompleks olaylarla gelişimini sürdürmektedir Her birim kendine has özellikler gösterir

Bu birimler daha büyük işler gören büyük birimleri oluşturduklarında tahmin edemediğimiz yeni özellikler kazanmaktadır (Örnek, H+ yakıcı, O- yanıcıdır, ama su, ne yanıcı ne de yakıcıdır Aynı şekilde elektron, proton ve nötronlardan oluşan atomların oluşturduğu hücrelerimizin bazısı beyne ait fonksiyonları, bir kısmı karaciğere has görevleri, bazıları da böbreklere ait fonksiyonları yapmaktadır)

Tek başına bir birim olan hücreler biraraya geldiklerinde hareket, elastikiyet, üreme, sinirsel ileti, büyüme gibi özellikleri olan hücre gruplarını oluştururlar

Çok ahenkli bir sisteme sahip olan insan vücudunun hücre, doku, organ gibi parçaları tüm özellikleriyle bilinmesine rağmen, bu birimlerin nasıl bir araya gelip; göz, beyin, kemik, kas gibi organları oluşturduğu; temelde C, H, O, N, P gibi atomlardan oluşan organizmaların çok farklı fonksiyonları nasıl yerine getirdiği bilinmemektedir Kısacası temelde atomlardan oluşan beyin dokusunun, duyma, düşünme, hissetme gibi yüzlerce olayı kusursuz bir şekilde başarması bilim adamlarının kafasını meşgul eden ve cevap bekleyen sorulardan biridir

Bilim dünyası son 10-20 yıldır hayatımız için vazgeçilmez olan DNA ve proteinler gibi bir çok molekülün özelliklerini araştırarak hayatın bilinmeyen yönlerini aydınlatmaya çalışmaktadırlar Gerçekten şu an dünyanın en büyük projelerinden biri olan ve 2005 yılında bitirilmesi plânlanan "İnsan Genom Projesi" (HUGO)'nin amacı her bir hücre çekirdeğinde 100000 adet olduğu tahmin edilen insandaki genlerin, tek tek görevlerinin ve yapılarının açıklanmasıdır Bilim dünyası şu an insanda 15000-20000 arasında genin varlığından haberdârdır

Yüzyıllardır yapılan çalışmalara rağmen araştırmacılar; atomların molekülleri nasıl oluşturduğunu, atomları molekül oluşturmaya iten gücün ne olduğunu ve bu cansız varlıkların biraraya gelip canlı hücre ve organları nasıl meydana getirdiğini tam olarak açıklayamamaktadır

Yale Üniversitesi, New York Cold Harbor Lâboratuarı ve Almanya Max Planc Enstitüsü araştırmacıları, vücudumuzdaki yapılar, çok sistemli mimarî kurallara göre yapılan çevremizdeki mimarî harikalara kıyasla nasıl daha az yer kaplar, vücudumuzdaki ölen hücreler uzaklaştırılıp yerine yenileri yapılırken sistem mimarî yapı bozulmadan nasıl devam ettirilir gibi sorulara cevap aramaktadırlar

Sözün özü canlılar dünyası gizemli sırrını hâlâ korumaktadır Tüm teknik gelişmelere rağmen birçok konu hâlâ bilinmemekte ve bilinenler deryada katre oranında kalmaktadır

İnsan vücudunda kan hücreleri hariç 1013-14 kadar hücre vardır Örneğin 1 mm3 kanda 5 milyon civarında alyuvar hücresi vardır Her hücrenin merkezinde hücrenin beyni diyebileceğimiz çekirdek(nükleus) ve çekirdekte de DNA adı verilen genetik madde bulunur Saç rengi, göz rengi, uzun-kısa boy, kan grupları gibi genetik bilgilerimiz çekirdekte paketlenmiş olarak bulunan 46 kromozoma paylaştırılmıştır Çekirdekte paketlenmiş DNA'yı açacak olursak 2 m boyunda bir zincir elde ederiz

Her kromozom üzerinde ise gen adı verilen genetik birimler vardır 46 kromozomda 100000 adet gen olduğu tahmin edilmektedir Her genin özel bir görevi vardır Örneğin; 11 ve 16 kromozomlarda kanımızda oksijen taşıyan hemoglobin proteininin esas yapısı olan globin proteinini sentezleyen genler, X kromozomunda renkli görmeyi sağlayan gen, yine X kromozomunda kaslarımızdaki distrofin proteinini sentezleyen gen, 6 kromozomda vücudumuzdaki demir metabolizmasını düzenleyen gen ve 7 kromozomda hücrelerimizdeki klor iyon trafiğini kontrol eden gen bulunmaktadır Bu şekilde binlerce örnek verilebilir

Genlerin yapısına baktığımızda temelde onların topu topu 4 harfle yazılmış olduğunu görürüz Adenin, guanin, sitozin ve timin bazı adı verilen bu dört harf; A, G, S ve T' dir Bu dört bazın farklı sayı ve değişik dizilimleri ile milyarlarca kombinasyonlar elde edilmektedir

İnsanda en küçük gen olan globin geninde harflerden 60000 adet, insanda en büyük gen olan distrofin geninde bu harflerden 2400000 adet bulunmaktadır Globin genindeki bu 60000 adet harften sadece birinin olmaması veya bir harf yerine başka bir harfin girmesi (AATGSTTGGA şeklinde giderken örneğin en sondaki A nın olmaması ya da 3 sıradaki T nin yerine S gelmesi) yani gende bir mutasyon (başkalaşım) olması durumunda bütün genetik şifre bozulmakta ve karşımıza çok ciddi genetik hastalıklar çıkmaktadır

100000 adet gende bu şekilde birçok mutasyon olmakta fakat bunların çoğu haberimiz bile olmadan DNA tamir mekânizması ile düzeltilmektedir Düzeltilemediği zaman ise hastalıklar oluşmaktadır İşin ilginci bazı mutasyonlar hiçbir hastalığa neden olmazken, bazıları öldürücü olmakta, yine bazı mutasyonlar bir toplumda çok sık olurken, diğer bir toplumda çok nadir olmaktadır

İşin daha ilginci trilyonlarca harften (ama sadece 4 harften) oluşan binlerce genimiz her an vücudumuzun en eyi şekilde hayatını sürdürmesi için büyük bir işbirliği ile çalışmakta, hatalı gen kısımları tamir edilmekte, yorulan ve yaşlanan hücreler vücuttan atılıp yerlerine yenileri yapılmakta ve bizim buna hiçbir müdahalemiz olmamaktadır Gerek mimarî, gerekse estetik açıdan sistemli bir düzen kurulmuş ve hizmetimize verilmiştir Bize düşen sadece bunlara şükretmektir

Herhalde işin en kolay tarafı da bu olsa gerek





Kadir CAN

Kaynak:
-Thomas Gelehrter-William Wilkins, Principle of Medical Genetics, Sci American, Ocak 1998