Alp Dağları

Alpler, Orta Avrupa'da yer alan büyük dağ silsilesi İsviçre, Kuzey İtalya ve Fransa'nın pek çok bölümünde görülür Avusturya'nın hemen hemen hepsini kaplar ve Almanya'nın güneyinde önemli yer tutar Coğrafi olarak 44°-48° kuzey enlemleri ve 5°-18° doğu boylamları arasında bulunur Ekvator'dan ve Kuzey kutbundan hemen hemen aynı uzaklığa sahiptir 207000 km² bir alanı kaplar

Alpler baştan başa İtalya'yı geçen Apeninleri, Slovenya ve Hırvatistan kıyısında uzanan Dinar Alplerini, Balkan ve Karpat Dağlarını içine alır Bazı fasılalarla Anadolu'da Toroslarla devam ederek, İran'a geçer ve oradan Orta Asya'ya uzanır

Alp Dağları kendi içinde üç kısma ayrılır: Batı, Orta ve Doğu Alpler Batı Alp Sıradağlarında Maritime, Cotian, Dauphine, Graian ve Pennine Alpleri önemlilerindendir Maritime Alpleri, Riviera kıyıları ve İtalya ovaları boyunca yükselir ve 3000 metrenin üzerinde zirvelere sahiptir Pennine Sıradağları en dikkat çekicisi olup, 96 km civarında uzunluğa ve Alplerin en çok görmeye değer tepelerine sahiptir Batı ucunda, Fransa ve İtalya'nın birleştiği yerde Mont Blanc Tepesi mevcuttur Karlarla kaplı bu tepe deniz seviyesinden 4810 metre yükseklikte olup Kıta Avrupa'sının (Avrupa'nın Balkanlar'a kadar olan kısmı) en yüksek tepesidir Pennine Alplerinin diğer ucundaki Monte Rosa 4634 m yüksekliktedir İsviçre ve İtalya sınırında bulunan Matterhorn ise bıçak gibi yükselerek 4478 metreye ulaşır

Orta Alplerin bir kolu da Ren Nehri Vadisinin kıyısındaki Bern Alpleridir Finsteraarhorn (4274 m), Aletschhorn (4195 m) ve Jungfrau (4158 m) gibi dünyanın en güzel tepelerine sahiptir Yaklaşık 30 km ayrı ve paralel bulunan Pennine ve Bern Alpleri İsviçre'nin en önemli manzaralarını oluştururlar Orta Alplerin, Lepontine, Tödei, Glarus, Bernia, Albula ve Silvretta önemli kollarıdır

Doğu Alpler, daha az yüksek tepelere sahib olmalarına karşılık güzellikleri yönünden dikkati çeker Bavyera Alpleri, Julian ve Carnic Alpleri önemli kollarıdır Dolomitler, ufalanan kalkerli yarları ile meşhurdur Doğu Alplerde vadiler, sık ormanlara sahip olduklarından, toprak tarıma çok az müsaittir

Alp vadileri oldukça değişiktir Bazıları sayısız şelalelerin mevcut olduğu nehirleri barındıran dik yamaçlı, bazıları da, ana dağlara paralel uzanan geniş vadiler şeklindedir Bunlardan kısa ve geçişi temin eden vadilere de rastlanır



Kar çizgisinden yukarıda olan tepelerde buzullara ve buz kesmiş kar taneciklerinden meydana gelen bölgelere rastlanır Bu buzullar içinde en büyüğü 25,6 kilometre boyunda ve 1689,6 kilometrekarelik bir alanı kaplayan Aletsch'dir Bu buzulların yataklarına buz nehri denir Yüksek dağlara ve kutup bölgelerine münhasır olan bu dikkat çekici buz nehirleri ilk defa Alpler'de incelenmiştir Hareketleri yavaş yavaş ve karmaşıktır Dünyanın diğer bölgelerinde de olduğu gibi yavaş yavaş çekilmeleri yerkürenin ısındığına işaret etmektedir Bazı bölgelerde 1000 metrelik yüksekliğe kadar inmekte ve daha aşağılarda dağların sırtlarında kaybolmaktadırlar Buzullar pek çok V şekilli vadiyi genişleterek U şekline getirmişlerdir Ayrıca arazide buzulların eriyerek bıraktıkları toprak ve taş artıklarına rastlanır

Buzullardan kalan diğer bir iz de göllerdir Lago Maggiore ve Como güneyde İtalya'da bulunan çok güzel turistik göllerdir Cenevre, Lucerne ve Constanceis güzel olmakla beraber dağlık bölgede bulunurlar Cenevre gölü, Okyanusdaki gel-git olaylarına benzer fakat menşei tamamen farklı olan bir olaya sahiptir Olayın sebebi atmosferik basıncın değişmeleridir

Avrupa'nın bazı önemli nehirleri Alpler'in erimiş karlarını taşırlar Rhone nehri Batı Alpler'den çıkıp Fransa'da denize dökülür İtalya'nın önemli nehri olan Po da Alplerden beslenir ve doğu yönünde Lombardiya Ovalarından geçerek, Adriyatik'e dökülür Alp derelerinin birleşmesinden meydana gelen Ren Nehri ise, kuzey yönünde vadiler arasında dolaşarak akar

Okyanus ve kara rüzgarlarının sınırında bulunan Alpler'de, iklim genel olarak ılımandır Ancak yer ve yüksekliklere göre farklı iklim şartları tarıma elverişli değildir Yağış ortalamaları oldukça yüksektir En çok yağış 3000 mm ile Conia'dadır 2900 m yükseklikteki bölgelerde devamlı kar yağışları bulunur Bu sebeple kayak ve spor müsabakalarına elverişlidir

Alplerdeki bitki örtüsü çok zengin ve çeşitlidir İki bin yüz metrenin üstünde çiçek veren bitki çeşidine rastlanmıştır

Güney kıyılarda hurma tipi ve yarı tropikal bitki türlerine rastlanır Bu bölgeye zeytin şeridi denir Vadilerde ve alçak yamaçlarda meşe, kayın, akçaağaç gibi ağaçlar vardır Yükseklerde çam, karaçam ve ladin hakimdir Bunların üzerinde çayırlık bölge bulunur 2430-2895 m arasında bitkiler kaybolurken karlı bölgeler başlar

Alplerde genellikle dağların yüksek kesimlerinde birkaç hayvan türüne rastlanır Ağaç çizgisinin üstünde Alp çayırlarında bulunan bir ara nesli tükenmeye yüz tutan vahşi keçi, boyları 60 santimetreye kadar ulaşan dağ faresi en çok rastlanan hayvanlardır Bunların dışında av ve vahşi hayvan olarak çeşitli türde tavşan, tilki ve az görülen kahverengi ayıya rastlanır Avrupa bizonu, uzun tüylü vahşi öküz ve kurdun nesli tükenmiştir

Kuş türleri de oldukça boldur Ormantavuğu, ağaçkakan, keklik ve su kuşları bunlar arasındadır Kartallara, kuğu kuşlarına ve yırtıcı kuşlara yüksek tepelerde rastlanır Kızılca, karga ve kuzgun da bulunur Orman tavuğuna ise kar sınırında rastlanır Göl ve akarsuları ise, alabalık ve diğer tür balıklarla doludur

Dağlarda çeşitli geçitler mevcuttur Eskiden kullanılan geçitlerin yanında Montegnevre Geçidi (1854 m), Mont Cenis Geçidi (2082 m), Küçük St Bernard Geçidi (2188 m), Büyük St Bernard Geçidi (2472 m), Orta İsviçre'de Simplon (2008 m) ve St Gotthard (2112 m) geçitleri vardır Nisbeten doğuda ise İtalya'yı Avusturya'ya birleştiren Brenner (1370 m) geçidi mevcuttur Bütün bunlara yaklaşık 50'den daha fazla geçidi de ilave etmek gerekir

Daha sonra yapılan yol, köprü, tünel ve geçitlerle Fransa ve İtalya birbirine bağlanmıştır 1965'te tamamlanan 11,6 kilometrelik Mont Blanc tüneli, dünyanın en uzun otomobil tünelidir

Alplerde önemli bir endüstri yoktur Madencilik önemli sayılmaz Kuzeybatı Slovenya'da civa ve bazı yerlerde kurşun çıkarılır Bazı yerlerde kaya tuzu oldukça fazladır Demir, bakır, çinko, altın, gümüş ve kömür ise, sınırlı mikdarda bulunur Nisbeten çok olan akarsular, hidroelektrik enerji elde etmede kullanılır Yayla kısımlarda tahıl ve patates yetiştirilir Hayvan ve ilgili mamüller nisbeten dağlık bölgelerden üretilip elde edilir Özellikle İsviçre peyniri meşhurdur Ahşap oymacılığı, saat imalatı ve mükemmel harita baskıcılığı da mühim yer tutar Önemli başka bir endüstri kolu da turizmdir Manzara ve sağlıklı iklim, turistleri çeken bir unsurdur Alçak vadiler, karlı tepelerden gelen rüzgar tarafından serinletilir

İsviçre, milletlerarası bir oyun sahası olarak kış sporlarının merkezidir Dağcılık da buralar için çekiciliği olan ayrı bir spordur

Ayrıca Yeni Zelanda'da da Alp dağları vardır Adanın batısını boydan boya Güney Alp Dağları örtmüştür Güney Alplerin en yüksek tepesi olan Cook Dağı yaklaşık 3764 m’lik yüksekliğiyle ülkenin de en yüksek noktasıdır Dağlar kıyıdan 32 km kadar içerdedir Güney Alplerin üzerinde yaklaşık 16 tane tepe vardır Bunların en alçağı 3048 m civarındadır Alplerin doğu yamaçlarında birçok buzul göl bulunur Bunlardan Tasman, Fox ve Josef buzulları en genişleridir



VİKİPEDİ