Ferhat'ın Yüreğine Derman Doğu Anadolu

Masallarda, destanlarda geçen Kaf dağı muhtemelen doğudadır O masalların Anka kuşu ya da Huma kuşu hep bu dağın zirvelerine konarBugün Doğu Anadolu'da Kaf dağını bulamasakta Kars'ta, Van'da Ya da Muş'ta pek çok Anka'ı keşfedebilirsiniz

Doğu kavramı batıda yaşayan herkes için biraz bilinmeyeni içerir Hilmi Yavuz’un dediği gibi: “Sevda derinlerdedir, oysa Ferhad/üstünü kazmada dağın” Bu dizenin anlamı doğu için de geçerlidir Bildiğimiz pek çok zenginlik ve çeşitlilik yine de onu anlamak için yeterli değildir Şairin dediği gibi, Doğu Anadolu coğrafyasının kavrama çabası Ferhat’ın sevda için vurduğu kazmanın gayretine eş değerdir

Ferhat’ın kazmasını değil ama hayali kazmamızı Ani Antik Kenti’ne vurarak saklı olan doğu imajını biraz eşeleyelim Kars’a 42 kilometre uzaklıktaki Ocaklı Köyü sınırları içerisinde yer alan Ani Ören Yeri volkanik bir tüf tabakası üzerine kurulmuş bir Orta Çağ şehri Bulunduğu konumdan dolayı önemli bir ticaret şehri olan Ani, aynı zamanda ciddi mücadelelere sahne olan bir kent özelliği de ihtiva ediyor Kentin tarihinin MÖ 5000 yıllarına kadar uzandığı bilinirse bu mücadelenin tarihe yayılmış olacağı da tabiatıyla ortaya çıkacaktır Ani, Kars’a da adını veren ve iç kalenin yapımını gerçekleştirmiş olan Karsak’lılar tarafından yaptırılmıştır



Doğunun kültürleri kucaklayan derin düzlükleri; kendisini aydınlatacak her fikre, her dine kollarını açmıştır Van Gölü üzerinde bulunan Akdamar ve Çarpanak adaları bölgenin mukim kültürlerine beşiklik yapmış alanlardandır Özellikle Van’ın Dibekdüzü Köyü’nden teknelerle çok rahat sağlanan ulaşım, adadaki Çarpanak diğer adıyla Ctouts manastırını gezmeye imkân sağlıyor Akdamar adasına ise şehir merkezine yaklaşık 50 kilometre uzaklıktaki Gevaş’dan kalkan teknelerle ulaşabilirsiniz Sivri külahıyla Akdamar Kilisesi bölgede var olmuş, Ermeni kültürünün en güzel örneklerinden birisi olarak gezilmesi gereken yerler arasında bulunmakta



Semanın Sessiz Şahitleri

Doğunun en önemli açık hava müzelerinden biri hiç kuşkusuz Bitlis sınırları içinde bulunan Ahlat Mezar Taşları’dır Her birisi anıt özelliğini taşıyan bu mezarlar İslam dünyasının ve Türk kültürünün en önemli miraslarındandır Döneminde Kubbetü’l İslâm olarak adlandırılan Ahlat, şâhideli mezar geleneğinin en önemli eserlerini gök kubbenin altında sergilemeye devam ediyor Büyüklükleri 3,5 metreyi bulan bu mezar taşları kaidelerinde taşıdıkları ruh ve mana ile tarihe sessizce şahitlik ediyorlar Doğunun zamana tanıklık eden abideleri Ahlat’ın mezar taşlarıyla sınırlı kalmıyor Çıldıroğulları’ndan II İshak Paşa ile Çolak Abdi Paşa’ca 1685’te yaptırılan İshak Paşa Sarayı doğunun sessiz tarihine şerh düşen bir diğer abide anıt Ağrı Dağı ve Doğubeyazıt’ın yakınında olan Saray, Türkistan mimarisinin özelliklerini taşıyor Kesme taştan yapılan sarayın doğu cephesindeki portali kabartma ve süslemeleriyle Selçuklu sanatının özelliklerini yansıtıyor Tüm bu anıt değerlerin sadece taştan yapılmış bir mimari kıymet olduğunu düşünmek yanlış olacaktır Anıtların temsil ettiği değerler silsilesine gündelik hayat içerisinde de rastlayabilirsiniz Doğu Anadolu’da yaşayan ya da yaşamayan bütün kültürlerin izlerini, renklerini gündelik hayat içerisinde rahatlıkla tespit edebilirsiniz Kâh bir kilim deseninde kâh bir yemeğin lezzetinde Van’ın kültürel zenginliği gündelik hayatının renklerine de yansıdığını söylemek fazla iddialı olmayacaktır Özellikle alışveriş mekânlarının yerel ürünlerle olan renkliliği yemek kültürüne de yansımış durumda Van kahvaltı kültürü, sofra zenginliğiyle dikkat çekiyor Bölgenin coğrafi yapısı göz önüne alındığında Van Gölü, Van’ın en büyük avantajıdır Hem su sporlarına hem de doğa sporlarına imkân veren coğrafi yapısı ve iklimi bölge için ayrı bir değer ihtiva ediyor Böylesi bir avantajdan yararlanan bir diğer il Kars’tır Kars’ın sınırları içinde bulunan Çıldır Gölü kışın bile görülmesi gereken yerler arasındadır Kars demişken, tarihinden gelen mimari çeşitliliğe de dem vurmak gerekiyor Özellikle uzunca Rus etkisinde kalmış olan il, bu dönemden kalan binalarıyla görülmesi gereken mimari bir alan muhteva ediyor Doğu Anadolu bünyesinde barındırdığı değerler itibariyle devasa bir çeşitliliği barındırmaya, ışık ise doğudan şavkımaya devam edecek Ferhad’ın kazmasına talip olanların sevdası onları ışığa yöneltecek Peki ya sizin kazmanız var mı?




Ölümle hayat arasındaki en somut iletişim olanağı olan mezar taşları Ahlat’ta birer anıt halindedir Ölümün doğası estetize edilirken, yaşayan bir dünyanın ölümle olan murakabesi abideleştirilmiştir Geçmişi, bizden öncesini anlatan sadece mezar taşları değil şüphesiz Bölgenin en eski uygarlıklarından olan Urartular, bugün, bölge insanı için bir geçim kaynağı olmuş Urartu diliyle hazırladıkları tabletlere çivi yazısıyla nakşettikleri metinler hediyelik eşya olarak gelen misafirlere sunuluyor



Van kahvaltısının öne çıkan en önemli unsuru damağa ve keyfe olan ilgisidir Bölgenin bal ve peynir çeşitleri bu ilginin dayanağıdır Aynı zamanda sofrayla birlikte sunulan güler yüzlü misafirperverlik ise cabası Bölgenin hâkim kültürel unsuru olan Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu medeniyeti temas ettiği bütün noktalarda olduğu gibi estetik ve medeniyet algısıyla damgasını vurmuş durumda Kâh bir külliyenin portalında kâh bir mezar taşında…




Su hayattır, medeniyettir Bölgeye damgasını vuran Van Gölü gibi Çıldır Gölü de bölgede yaşayanlar için her şeydir Gölün bir tatlı su gölü olması balıkçılığa imkân veriyor Özellikle kışları buz delinerek yapılan balıkçılık pek çok belgesele de ilham olmuştur Doğu Anadolu insanının kendi imkânlarıyla oluşturduğu ve bölge lezzetlerini içeren ürünleri arasında peynir çeşitleri önde gelmektedir Çarpanak Adası ve Kilisesi bölgenin eski mukim topluluklarından olan Ermenilere aittir ve bugün hâlâ varlığını korumaktadır



Van kahvaltısı, bölgenin en öne çıkan lezzetlerindendir Sofrayı süsleyen envai çeşit peynirlerin en meşhuru hiç kuşkusuz otlu peynirdir Yine bölgenin yaylalarında elde edilen bal sofranın baş tacıdır

Doğu Anadolu ziyaretinizde bölgede üretilen pek çok hediyelik eşyaya ulaşabilirsiniz Özellikle takı eşyaları ve elde dokunmuş çeşitli başlık ve eldivenler ilginizi çekecektir



Bölge illerinde her keseye göre konaklama imkânları mevcut Özellikle Kars’da mimari değeri olan eski binalarda konaklamak, tarihi ve kültürel dokuyu hissetmek adına iyi bir deneyim olabilir




Bölge ekonomisinin önemli bir bölümünü tarım ürünleri oluşturmaktadır Özellikle süt ve süt ürünleri bölgenin önemli ticari mallarıdır Peynir çeşitleri içinde kaşar, rokfor, küflü peynirle birlikte otlu peynir pek meşhurdur Bu peynirleri farklı bir lezzet olarak alabilirsiniz

Bölge halkı misafirperverliği ile ünlü Hangi kente hangi yerleşim merkezine giderseniz gidin son derece yardımsever tavırlar karşınıza çıkacaktır Özellikle Doğu Anadolu şehirlerinde çalışan esnaflar size unutulmuş pek çok şeyi hatırlatabilirler



Bölge birden fazla ülkeye komşuluk yapması nedeniyle çok farklı açılımlara sahiptir Özellikle İran, Azerbaycan, Ermenistan gibi komşu ülkelerden gelen ziyaretçiler bölge ekonomisine katkıda bulunmaktadır Kapıköy Sınır Kapısı ise İran’a açılan kapılardan birisidir



Bir Kartal Yuvası: İshak Paşa Sarayı

Doğu Anadolu pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış bir bölgedir Uygarlıkların izini sürebileceğiz bu coğrafyada belli başlı eserler bugün de bölgeyi ziyarete gelenleri etkilemeyi sürdürüyor İshak Paşa Sarayı, hâlâ tüm zarafeti ve ihtişamıyla ayakta Doğubeyazıt sınırları içindeki saray, görülmesi gereken yerlerden

Bölgenin kendine özgü mimari anlayışını Doğu Anadolu coğrafyasının her noktasında tespit edebilirsiniz Bu anıt eserlerden olan Ahlat Mezarları görülmesi gereken yerlerinden

Doğu Anadolu bölgesinin turistik potansiyeli gezginler için çeşitli imkânlar barındırmakta Özellikle kamp yapmayı seven ziyaretçiler için Van Gölü kıyısında kamp yapma imkânları mevcuttur



Akdamar Adası, Van’ın simgesi olduğu kadar Doğu Anadolu’nun da öne çıkan eserlerindendir Bir dönem bölgede yaşayan Ermenilerce de kutsal kabul edilen bir kiliseye ev sahipliği yapmaktadır

Doğu Anadolu ekolojisinin en ilginç canlısı olan Van kedisi gözlerinin farklı renklerde olması ve bembeyaz tüyleriyle ünlüdür Van kedisi, özgün karakteriyle suyu seven ender kedi türüdür

2 Malatya Uluslararası Film Festivali 18-24 Kasım 2011 tarihleri arasında yapılacak Geçtiğimiz yıl sinemanın şairi olarak anılan Gürcü Yönetmen Otar Iosseliani’nin onur konuğu olduğu festival büyük ilgi görmüştü



Sadık Yalsız Uçanlar
Yazar / Yönetmen

“Doğu Anadolu derin bir kültürün izlerini sürmek için en uygun coğrafyadır Ancak bölgenin en önemli özelliği, şifahi aktarım kurumlarının hâlâ yaşıyor olması Bölgenin derin kültürünün arkasında yatan bilgeliğinin karşılıklarını âşıklardan âlimlere kadar pek çok noktada yakalayabilirsiniz”


skylife dergisinden alıntı