Bula?ycy Hastalyklar Ve Korunma Yollary

Mikroorganizma: Do?al olarak her yerde bulunabilen tek hücreli, karma?yk enzim yapysyna sahip minicanlylardyr Her zaman hastalyk yapmazlar hatta bazen ya?amsal öneme sahiptirler
Normal flora: Ynsan vücudunda bulunan ve yer de?i?tirmedikçe hastalyk yapmayan mikroorganizmalar toplulu?una denir
Patojen mikroorganizmalar: Ynsan (veya hayvan, bitki) vücudunda istenmeyen etki olu?turan (hastalyk yapan) mikroorganizmalardyr Bunlar virüs, mantar, bakteri, parazit olarak adlandyrylyrlar
Enfeksiyon: Ynsan vücuduna giren mikroorganizmalaryn üreyip, ço?alarak vücutta istenmeyen etki ve belirtiler (hastalyk) olu?turmasydyr

Enfeksiyon zinciri:Mikroorganizmanyn enfeksiyon olu?turabilmesi için belirli a?amalardan geçmesi gerekir, bu a?amalar zincirine denir Bu a?amalar :

1- Enfeksiyon ajany (etkeni): Bakteri, virüs, mantar, parazit olabilir Enfeksiyon etkenin hastalyk olu?turma potansiyeli a?a?ydaki ko?ullara ba?lydyr:
* Mikroorganizmanyn sayysyna,
* Mikroorganizmanyn virulansyna (hastalyk yapma kabiliyetine),
* Bireyin vücut direncine

2- Rezervuar (Enfeksiyonun kayna?y): Mikroorganizmalaryn do?al olarak ya?ayyp üredikleri ortamdyr Ynsan, hayvan, cansyz nesneler (su, toprak) olabilir

3- Çyky? kapysy: Ynsanlarda; solunum sistemi, bo?altym sistemi, sindirim sistemi ve deri bütünlü?ünün bozuldu?u yerlerdir Örne?in: mikroorganizma balgam, tükürük, dy?ky, idrar, kan vs ile vücut dy?yna çykar

4- Kaynaktan çyky? (Yayylma yollary): Çe?itli araçlarla mikroorganizmalar bir yerden ba?ka yere ta?ynyrlar bunlar bula?my? (kontamine) besinler, su veya cansyz nesnelerdir (tarak, giysi, makas, vs ) Yayylymda, vektör ve portör önemli rol oynamaktadyr
- Vektör: Sinek, bit, kene, fare gibi bazy hayvanlar ta?yyycydyr, bunlara vektör denilir
- Portör: Bir insan ya da hayvan bir mikroorganizmayy vücudunda ta?ydy?y ve ba?kalaryna bula?tyrdy?y halde kendisinde hastalyk belirtileri görülmez, bu ki?ilere portör denilir Bu ki?ilerin özellikle besin endüstrisinde çaly?tyrylmasy çok sakyncalydyr

5- Giri? kapysy: Mikroorganizmalaryn vücuda girdi?i yerlerdir, genellikle giri? ve çyky? yollary aynydyr: A?yz, burun, deri, vajen, göz, kulak, damarlar, gibi

6- Konakçy: Mikroorganizmayy vücudunun üzerinde veya içinde baryndyran, insan veya hayvandyr Özellikle vücut direnci azalmy?, kronik hastaly?y olan, dengesiz beslenen, a?yry yorgun, alkol / sigara ba?ymlyly?y olan ve ba?y?yklyk sisteminin yetersiz oldu?u ki?iler, uygun konakçydyr

ENFEKSYYON ZYNCYRY:










HASTALIKLARIN BULA?MA YOLLARI:
- Do?rudan temas,
- Dolayly temas,
* Hava ile
* Araçlarla
* Vektörle

Do?rudan Temas:
Enfekte ki?inin duyarly ki?i (konakçy) ile do?rudan temasyyla olu?an bula?ma ?eklidir Örnek; cinsel ili?ki, öpü?me, kan nakli, yaraya dokunma vs Bu yolla: AIDS, Hepatit B, frengi (bel so?uklu?u), sifiliz, vb hastalyklar bula?maktadyr

Dolayly Temas:
Enfeksiyonla bula?my? nesnelerle, enfektif ajanyn, konakçyya bula?masydyr
* Hava yoluyla bula?ma: Uzun süre açykta canly kalabilen mikroorganizmalaryn hava, toz veya damlacykla duyarly konakçyya bula?masydyr Damlacykla yayylma; tükürük, balgam, burun, gözya?y syvylarynyn damlacyklar halinde yayylmasydyr TBC (tüberküloz-verem), grip, so?uk algynly?y, çocuk hastalyklarynyn ço?unlu?u bu yolla yayylmaktadyr Öksürüp-aksyryrken a?zyn elle kapatylmasy ve kar?yda bulunan ki?ilerin yüzüne do?ru hap?yrylmamasy hava yoluyla yayylmayy önler
* Araçlarla bula?ma: Enfeksiyonla bula?my? nesnelerle meydana gelen bula?ymdyr Örne?in; Hepatit A, enfekte yiyeceklerle; tetanoz, pasly çivi ve toprakla; yine ço?u hastalyklar iyi sterilize edilmemi? malzemelerle bula?yrlar (airway, nazogastrik sonda, çar?af, giysiler gibi )
* Vektörle bula?ma: Bazy mikroorganizmalar bazy hayvanlarda geli?imlerini tamamlayarak olgunla?yrlar ve insanda hastalyk olu?tururlar Örnek; sytma mikrobu, sivrisinekte (anofel cinsi) ömrünü tamamladyktan sonra, sivrisine?in sokmasy sonucu insana geçerek hastalyk olu?turmaktadyr Veba (fare), kuduz (kedi-köpek-fare), akci?er kisti (iyi pi?memi? hayvan etleri) vektörlerle bula?an di?er hastalyklardyr


BULA?ICI HASTALIKLARDAN KORUNMA YOLLARI

1- Vücudun mikroplara kar?y direnci:
a - Özgül olmayan direnç:
I - Giri? kapysy engelleri: * Deri
* Mukoza(derinin devamy olan ve vücut ba?luklaryny saran daha ince olan kysmydyr)
ll - Vücudun savunma mekanizmalary (Fagositoz, iltihap olu?umu, ate?in yükselmesi, retiküloendotelyal sistem -RES)

b - Özgül direnç: Ba?y?yklyk:
I - Do?al direnç: Türe, yrka, geneti?e, bireye, ya?a, hormonal veya metabolik
de?i?ikliklere ba?ly dirençlerdir
II-Edinsel (sonradan kazanylan) direnç:
* Pasif ba?y?yklyk: - Do?u?tan (anneden plasenta yoluyla ve sütle geçer)
- Yapay (Serum veya Immünglobülinle sa?lanyr)
* Aktif ba?y?yklyk: - Do?al aktif (hastaly?yn geçirilmesiyle olu?ur)
- Yapay aktif (a?ylar ile elde edilir)



2- Enfeksiyon kontrolü önlemleri:
Hastalyklaryn bula?ma yollaryna göre önlem alarak, ki?inin kendisini ve çevresini bula?ycy hastalyklardan korumasy amacyyla geli?tirilmi? yöntemlerdir

Günlük hayatymyzda kullanabilece?imiz yöntemlerden birkaçy:
* El yykama: Normal sabunla köpürterek ve ovarak yykamak en iyi temizlik yöntemidir ve bu ?ekilde hastalyklaryn bula?masy önlenebilir
Toplu yerlerde mümkünse syvy sabun kullanylmaly veya sabunluklar süzgeçli olmaly Aksi halde sulu bir ortamda bekleyen yumu?amy? bir sabun temizleyici özelli?ini kaybetti?i gibi mikrop yuvasy olur
Toplu yerlerdeki sabunla iki kere sabunlamakta yarar vardyr, sabunu sabunlu?a koymadan önce suyun altyna tutarak köpü?ü akytyn
* Ba?kalarynyn (hastanyn) kan, tükürük, idrar, dy?ky gibi atyklary ile do?rudan temas etmemeye özen gösterilmelidir Bu gibi durumlarda eldiven giyilmelidir
* Hasta (hatta sa?lykly) ki?ilerin kullandy?y malzemeler, öncelikle kirleri temizlendikten sonra sabunlu su (veya deterjan) ile iyice yykanmalydyr Mümkünse sterilize edilmeli veya varsa durulama sonrasy dezenfektan içinde önerildi?i ?ekilde bekletilmelidir
* Ba?kalary ile özel e?yalar payla?ylmamalydyr; tarak, jilet, di? fyrçasy, ?apka, iç çama?yry, yatak takymlary vb
* Gerekiyorsa izolasyon (karantina, ayyrma) uygulanyr:
* E?er solunum yolu ile bula?an bir hastalyk varsa hasta ki?iye maske takylyr, idrar veya dy?ky ile bula?ma söz konusu ise, mümkünse hastalyk iyile?ene kadar hastanyn kullanaca?y tuvalet ayrylyr (özellikle alafranga tuvaletlerde ayyrma ?arttyr) Tuvalet tek ise, o zaman hastanyn tuvaleti her kullanymyndan sonra dezenfektanla sil(in)mesinde yarar vardyr
* Risk altyndaki ki?iler a?ylanmalydyr Özellikle çocukluk ça?y hastalyklaryny ve Hepatit B’yi geçirmemi? ki?iler ile sa?lyk personelinin a?ylanmasy önerilmektedir
Hastalyklaryn bula?masyny önleyecek temel kural:

KURU ve TEMYZ YERDE MYKROP ASLA BARINAMAZ

O nedenle hiçbir zaman ortamy kirli ve yslak (nemli) byrakmayyn Temizlik ve bula?yk bezlerini kapaly yerde yslak ve sykyly halde byrakmayyn, daima havaly bir yere açarak asyn ve kuru muhafaza edin

Toplu ya?anan yerlerde en syk görülen bula?ycy hastalyklar:

AIDS (Edinsel ba?y?yklyk eksikli?i sendromu):
Bula?ymy: Do?rudan temasla; kan, meni, yara akyntylary ile bula?yr Yani cinsel ili?ki, kan nakli, ortak kullanylan enjektörler, dövme yaptyrma yoluyla ve anneden bebe?ine geçer Özellikle çok e?li cinsel ya?amy olan veya bilinmeyen ki?ilerle cinsel ili?kide bulunan ki?iler cinsel yönden risk altyndadyr Virüs vücuda girdikten sonra ortalama 5-10 yylda hastalyk belirtileri görülebilir Ba?y?yklyk sistemi felç oldu?undan, ölüm genellikle bula?ycy hastalyklar sonucu meydana gelmektedir, örne?in ölüm nedeni verem olabilece?i gibi gripte olabilir Etkeni: HIV ‘ dir

Belirtiler:
- Nedeni bilinmeyen gece terlemeleri,
- Bir ayy geçkin ysrarcy ate?,
- Titremeler, konu?amama (konu?makta zorlanma), hareketlerde yava?lama,
- Kysa sürede a?yry ( vücut a?yrly?ynyn % 10 undan fazla ) kilo kayby,
- Bir ayy geçen sürekli yada aralykly ishal,
- Bir ayy geçen, kuru ve ysrarly öksürük, a?yry yorgunluk, halsizlik,
- Koltuk altyndaki ve kasyklardaki bezlerde ?i?lik ve a?ry,
- Deride morumsu lekeler, a?yzda pamukçuk

Tedavi: Henüz yok
Korunma: A?y geli?tirilemedi?i için bireysel korunma önemlidir Bireysel olarak cinsel ya?ama dikkat etmek, ba?ta gelen korunma yöntemidir
* Bilinmeyen ki?ilerle cinsel ili?kiye girmekten kaçynylmaly ya da mutlaka sa?lamly?yndan emin oldu?unuz prezervatif (kaput, kondom) kullanylmalydyr
* Ba?kasynyn kullandy?y enjektörler asla kullanylmamaly, enjektörler mutlaka tek kullanymlyk olmaly ve kullanyldyktan sonra atylmalydyr
* Kim olursa olsun, ba?kasynyn kullandy?y di? fyrçasy ve jilet kullanylmamalydyr
AIDS
* Sosyal öpü?me, tokala?ma, ayny odayy, ayny koltu?u payla?makla bula?maz;
* Sivri sinekle bula?ma henüz ispatlanamamy?tyr
* Ayny taba?y payla?makla, çatal-ka?ykla bula?maz

HEPATYT B (Serum Hepatiti):
Bu da cinsel ili?ki ve kan yoluyla bula?yr Karaci?erde enfeksiyona neden olur, iyile?me olmazsa karaci?er kanserine, siroza dönü?ebilir
Halsizlik, yorgunluk, hafif ate?, ba? a?rysy gibi grip benzeri belirtilerle ba?lar Sarylyk, bulanty, kusma, ishal, i?tahsyzlyk, sigaraya kar?y tiksinti, idraryn çay rengini almasy gibi belirtilerle kendini gösterir
Tedavisi: Yatak istirahati ve dengeli beslenme ?arttyr Ylk önceleri karaci?eri yormayacak besinler tercih edilmelidir (a?yr kyzartma ve çok ya?ly besinlerden kaçynylmalydyr)
Korunma: Hepatit B a?ysy ile korunmak mümkündür Ancak bireysel korunma her zaman ve her ortamda önemlidir Bula?ma yolu ve korunma önlemleri AIDS ile hemen hemen aynydyr

Hepatit A (Enfeksiyöz hepatit):
Bula?ymy: Hijyen ko?ullarynyn iyi olmady?y yerlerde görülür Su ve besin maddelerine virüs içeren dy?kynyn bula?masy sonucu insana geçer
Hepatit B’deki belirtiler aynen görülebilir Ancak iyile?me Hepatit B’den daha çabuk ve daha komplikasyonsuz gerçekle?ir
Tedavi: Hepatit B ile aynydyr
Korunma: Hijyenik ko?ullara uyulmady?yny dü?ündü?ünüz yerlerde yemek yemeyin, özellikle Fast-Food türü (et içeren) yiyeceklerden kaçynyn Kanalizasyon sisteminin iyi olmady?y yerlerde sulary kaynatarak veya dezenfekte ederek kullanyn

Tüberküloz (verem, TBC):
Hasta ki?inin öksürmesi veya balgam çykarmasy sonucunda damlacykla yayylyr Vücut direnci dü?ük ki?ilerde syklykla ortaya çykar Bu ki?iler çok sigara ve içki içen, dengesiz beslenen ki?ilerdir Bir de uzun süren hastalyklar esnasynda ortaya çykar
En iyi önlem, ki?ilerin ulu orta balgam çykaryp soka?a tükürmelerini engellemektir Ya da ki?ilerin yüzüne do?ru öksürmeleri önlenmeli veya maske takmalary sa?lanmalydyr Ylaç tedavisi ve dengeli beslenme ile iyile?ir

Uyuz:
Pire, bit gibi parazitlerle yayylyr Vücudun her tarafy ka?ynyr, özellikle yattyktan sonra ve parmaklarda ka?ynty artar
Bula?ymyny önlemek için ba?kalarynyn giysilerini, tara?yny, yata?yny payla?maktan kaçynyn
Uyuz etkeni 40-50 °C de öldü?ünden, giysiler kaynatyldy?ynda temizlenir Vücuttaki etken ise yykanma, kükürt-sülfür içeren solüsyon veya kwell solüsyonu ile temizlenir
Bit:
Genelde pis insanlarda görüldü?ü söylense de bu genel kural de?ildir Temiz ve titiz insanlarda da görülebilir Halen geli?mi? ülkelerde bile önemli sorunlardan biridir Yine ortak e?ya veya yatak kullanymy sonucu yayylyr
Kwell solüsyonu ile önerildi?i ?ekilde saçlar yykanyr ve syk di?li (veya pamuk destekli) tarakla taranyr Giysiler kaynatylarak temizlenir
Bitin sirkesini kepekten ayyrabilmenin yolu; kepek saçtan kolaylykla ayrylyp dü?erken sirke saça yapy?my?tyr ve zorlukla uzakla?tyrylyr


SU YLE BULA?MA:
Patojen mikroorganizmalar suya, enfekte ki?ilerin salgy ve atyklaryyla gelmektedir Bula?my? (enfekte olmu?) sularyn içilmesiyle veya meyve-sebzelerin sulanmasy ya da yykanmasy ile hastalyk insana bula?yr Örnek: enfekte su ile sulanmy? marul temiz su ile yykanmadan yenirse hastalyk bula?yr Pis su ile yykanan süt kaplary ile tifo, yüzme havuzlarynda iyi temizleme yapylmamy?sa inklüzyonlu konjuktivit denilen hastalyk bula?abilir Su ile en syk bula?an hastalyklar; kolera, amipli dizanteri, basilli dizanteri (shigella), tifo vb dir
Suyun temizli?inden emin de?ilseniz kaynatyn; fokurdamaya ba?ladyktan sonra 10 dakika kaynatyldy?ynda mikroplar ölür
Suyu temizlemek üzere klorlama da yapylabilir Bunun için klor veya klor verici maddeler kullanylyr Suyun dezenfeksiyonu için birkaç klor verici maddeden yararlanabiliriz
1- Kireç kayma?yndan toz veya syvy olu?una göre, a?a?yda belirtildi?i ?ekilde ANA ÇÖZELTY (%1’lik ) hazyrlanyr:
1 lt su + 15 gr TOZ kireç kayma?y
1 lt su + 40 gr SIVI kireç kayma?y
2- Ev i?lerinde kullanylan klorlu su preparatlaryndan ( klorak vb ):
1 lt su + 250 ml klor içeren syvy
% 1’ lik bu ana çözeltiden : 1 lt suya 3-5 damla konur, 20 dakika bekletilir,
1 ton suya 150-250 ml konur, 20 dakika bekletilir,
Bu sular içilebilecek kadar dezenfekte edilmi?tir
Barsak hastalyklary salgynlarynda (kolera, tifo vb) sebzelerin yykanmasy için, içme suyu dezenfeksiyonu için kullanylan miktarlaryn 10 misli klorlama yapylyr Ancak sebzeler bu ön yykamanyn ardyndan klorlanmy? içme suyu ile durulandyktan sonra yenmeli ya da pi?irilmelidir
3-Yyot ta dezenfektan olarak kullanylabilir Bunun için:
Yyotun sudaki %2’lik çözeltisinden 2 damla, 1 lt suya damlatylyr
DYKKAT: Eczanelerde satylan klor içeren tabletlerin kullanymy daha pratiktir

SÜT YLE BULA?MA: Hasta veya görünürde sa?lam hayvandan, sütle u?ra?an insanlaryn ellerinden veya kaplardan ya da süt kaplaryny temizlemek için kullanylan sulardan süt ile bula?ma ortaya çykabilir En syk bula?an hastalyklar: tbc (verem), tifo, paratifo, brusella, dizanteri, poliomyelit (çocuk felci), stafilokok vs dir
Açyk alynan sütler içilmeden önce mutlaka fokurdamaya ba?ladyktan sonra (TBC ye kar?y) 10 dakika kaynatylmalydyr Süt kaplary daima çok temiz olmalydyr