Düşünmeyi Öğretmek

Aklın sınırlarını genişletmek ve bir problem için yaratıcı çözüm geliştirmek için nasıl düşünüleceğini kısacası düşünmeyi bilmek gerekir Düşünmeyi bilmek, iyi bir eğitimin öğrencilere kazandırdığı bir beceri olmalıdır
Düşünme becerimiz, yeni bilgiyi ne kadar iyi alabilmemiz ve işleyebilmemiz üzerinde etkilidir
Bu becerinin geliştirilebilmesi için sınıfta kullanılan zamanın bir bölümü öğrencilere bir konuyu sadece hatırlamaları için değil, bunun nedenini sorgulamaları ve düşünmelerini sağlamak için kullanılmalıdır
Özellikle zor öğrenen öğrencilerin bu zamana daha fazla ihtiyacı vardır
BUNU NASIL SAĞLARIZ ?
DÜŞÜNME ATMOSFERİ YARATARAK
Her konuda olduğu gibi düşünmeyi öğrenmek de bu konu üzerinde pratik yapmayı gerektirir Bazı eğitimciler düşünme atmosferi yaratmak için aşağıdaki önerilerde bulunmaktadırlar
1 Düşünme üzerinde kendi düşüncenizi gözden geçirin
2 Yanlış bir inanç olan "zeki çocuklar düşünür" fikrini benimsemeyin
Çünkü, zeki çocuklar çabuk cevap verebildikleri için düşünme alışkanlığı geliştiremezler Ayrıca, nasıl okunacağını bilmek, matematik kuramlarını ezberlemek gibi akademik beceriler düşünme becerisi ile aynı şey değildir
3 Erken başlayın Düşünmeyi öğrenmek ve hayal gücünü genişletmek mümkün olduğunca erken hatta okul öncesi döneme kadar inen bir yaşta başlamalıdır
4 Öğrencilere düşünecekleri bir şeyler verin
5 Öğrencileri sanat ile tanıştırın,
6 Onları müzelere ve konserlere götürün
7 Onları gördükleri ve duydukları şeyler hakkında düşünmeleri için teşvik edin
8 Onlara çok sayıda "Eğer olsa ne olurdu?, ya ise" gibi sorular sorarak onları düşündürün
9 Şaka yapın Şakalar, kelime oyunları ve nükteler, kelimelerin ve durumların farklı perspektiflerden değerlendirilmesi olduğu için düşünmeyi sağlar
10 Öğrencilere bütün yönlerden bakmayı öğretin
11 Apaçık görülen cevap her zaman en iyi cevap değildir Örneğin, çocukların her zaman "harçlığını artırmamızı ister misin'?" sorusuna verdikleri "evet" cevabı, bu durumun beraberinde kendilerinin sorumluluğunu artırdığını anladıkları ana kadar en iyi cevaptır
12 Öğrencileri eğilimleri ve kalıpları bulmaları ve bağlantılar kurmaları için teşvik edin "Bu bilgi ile geçen hafta öğrendiğim bilgi arasında nasıl bağlantı kurabilirim?" sorusunun cevabı ile bağlantılar kurma becerisi öğrenmenin anahtarıdır
13 Alışılmadık sorular sorun "Bütün arabaları sarıya boyarsak ne olur`?" "İnsanlara uçma becerisi nasıl kazandırabiliriz?", "Dünyanın bir tarafı daima gece öbür tarafı daima gündüz olsa neler olur?" gibi tek cevabı olmayan ve ilginç fikirler üretmeye yönelten sorular düşünmeyi geliştirir
14 Öğrencilere ne anlama geldiğini söylemeyi öğretin Dikkatlice seçilmiş kusursuz kelimeler fikirleri keskinleştirir "Ahbaplık ve arkadaşlık kavramları arasındaki fark nedir?", "Bir kişiyi esrarengiz olarak tanımlarsanız ne demek istemişsinizdir?" gibi sorular kavramların ve kelimelerin taşıdıkları anlamaların ortaya konması ve kişilerin ne düşündüğünün açık bir şekilde ortaya konması açısından büyük yarar sağlar
15 Öğrencileri diğer bakış açılarını dikkate almaları için teşvik edin Farklı bakış açılarını dinlerken görüş açımız genişler Aynı olay üzerine yazılmış farklı kitapların olayı ne kadar farklı yorumlar ile ele alacağını örneklerle gösterin
16 Öğrencilerin kendilerini başkalarının yerine koymasını isteyin Başkalarının nasıl düşündüğünü ve hissettiğini anlamaya çalışma alışkanlığını geliştirin Bu alışkanlığı geliştirmenin yolu bir konuyu başkalarının perspektifine göre yazmak veya bir öyküdeki karakterin perspektifini ve olayı açıklamaktır
17 Yazın Yazmak çok okumuş, bilgili kişilerin gerçekleştirdiği bir etkinliktir Gerçekte ise; çoğu bilim adamının aynı görüşte olduğu gibi bir düşünme etkinliğidir Yazmak, sistematik düşünmeyi kazandırır Sıklıkla düşüncelerimiz, onları kağıt üzerine dökmeye geçinceye kadar karışıktır ve net değildir
Bu durumu dikkate alarak öğretmen, öğrencilerin okudukları kitap üzerindeki görüşlerini yazmaları için, o gün öğrendiklerini geçmiş bilgileri ile nasıl yorumladıklarını ve güncel olaylar üzerindeki düşüncelerini yazmaları için teşvik etmelidir

DOĞRU SORULAR SORARAK
Eğitimciler, Sokrat'ın öğrencilerini düşündürmek ve onların fikirlerini analiz etmeleri için sorular sorduğu 2200 yıl öncesinden günümüze kadar, doğru soru sorma stratejilerinin öneminin farkındadırlar
Doğru soru,
düşünmeyi başlatır,
öğrencilerin yaratıcılıklarını ve kendi görüşlerini geliştirmelerinde ihtiyaç duyacakları pratik yapma fırsatını verir
Araştırmalar göstermektedir ki, ilköğretim ve orta öğretimde öğretmenler bir derste onlarca soru sormasına rağmen bu soruların % 90'ın cevabı ezberlenen bilgilerdir
Çeşitli amaçlara hizmet edecek şekilde sorular sorulabileceği gibi öğrencilerin düşünmesini sağlamak için de sorular sormak gerekir
Düşünmeyi sağlayacak sorular sormak için aşağıda sekiz doğru soru sorma stratejisi önerilmektedir (Shalaway, L1997, s: 121-122)

Strateji 1 : Evet, Ama Neden?
Öğrencilere bir cevabın neden doğru olduğunu sorun Örnek: 6 x (9-4) = 30 cevabı neden doğrudur?
Kristof Kolomb Amerika'yı keşfettiği için neden meşhur olmuştur?
Tersine çevrilerek sorulan her iki soruda temel bilginin bilinmesinin yanı sıra, bu bilgilerin kullanılmasını gerektirir,

Strateji 2 : Faydası Nedir?
Bilginin kullanımına odaklanmış sorular sorun Örnek : Bitkilerin büyümesi üzerinde ışığın etkisini bilmemizin faydası nedir?
Öğrenciler, "bahçede bitkileri nereye dikeceğimize veya hangi bitkilerin ışığın gelişine göre daha uygun olduğuna karar verebilmemiz için" gibi cevaplar verebilirler
Bu şekilde sorulan soruların cevapları her ne olursa olsun öğrencilerin bilgiyi kullanmalarını sağladığı için kalıcı olurlar
Ayrıca, Neden?" sorularının bir başka yararı da, öğrencilerin kısa bir süre sonra sadece cevap vermenin dışında kendi kendilerine soru sormalarını da sağlar

Strateji 3 : Şimdi Fark Nedir?
Bir yeniliğin veya değişimin uygulanması ile ilgili sorular sorun Bu tür soruların sorulmasına yönelik olarak aşağıdaki taktikler önerilmektedir
Uyarlamak Bir fikri farklı bir biçime çevirerek sorun Örnek : Bazı hayvanlar gibi insanlar da kış uykusuna yatsalardı neler olurdu?
Değiştirmek Bir olayı, öyküyü vb biraz değiştirerek sorun Örnek : Eğer Hansel ve Cratel ormanda yanlarına bir harita almış olsalardı neler olurdu?
Yerine Geçirmek Bir şeyi bir başka şeyin yerine geçirerek sorun Örnek : Ekmeğin arasına elma koyarak tost yaparsak tadı nasıl olur`?
Büyütmek Bir konuya eklemeler yaparak; çoğaltarak genişleterek sorun Örnek : Newton' un dördüncü yasası ne olacaktı?
KüçültmekBir konuyu küçülterek, parçalara bölerek veya bazı bölümlerini iptal ederek sorun Örnek : Yerçekimi ortadan kalksa Dünyada yaşam nasıl olur?
Yeniden DüzenlemekSıralamaları değiştirerek sorun Örnek : A harfi en son Z harfi ilk harf olaydı alfabedeki sıralama nasıl olurdu?

Ters Çevirmek :Olayları tam tersinden sorun Örnek : Sabah yatıp akşam kalkarsak neler olur?
Birleştirerek İki veya daha fazla şeyi birleştirerek sorun Örnek : Her kıta bir devlet olsa neler olur?

Strateji 4 :İspatlayabilir misiniz?
Öğrencilerin formüle ederek veya savunarak ispatlayacakları sorular sorun Bu türdeki sorular, öğrencilerin kuramlar, formülleri vb üzerinde sorgulayıcı bir şekilde düşünmeye başlamalarını sağlar
Örnek : Bir dörtgenin alanını bulmak için kullandıkları formül her zaman doğru sonuç verir mi? Neden?

Strateji 5 : Doğru, Yanlış veya Hiçbiri?
Ezberlenmiş bilgi ile cevaplandırılan sorular arkasından neden bu şekilde olduğunu sorun
Örnek : Türkiye'de kaç ilin olduğunu sorduktan sonra illerin neden I , 2, 3, 4 gibi sayılar ile adlandırılmayıp da her birine ayrı isim verildiğini sorun

Strateji 6 : Nedir? yerine neden?
Öğrencileri dikkatli bir analize yönelten birden fazla doğru cevabı olan sorular sorun Bu strateji öğrencilere temel becerilerin kazandırılmasında etkilidir
Örnek : Sıfatın tanımını yaptırmak yerine bir cümle içerisinde uygun yerdeki boşluğun bir kelime ile doldurulmasını isteyin ve neden bu kelimeyi kullandığını sorun

Strateji 7 : Benzer veya farklı Kavramları, olguları, olayları değerlendirerek karşılaştırmayı gerektiren Sorular sorun
Örnek : Atatürk ile Fatih Sultan Mehmet'in yaptıklarının benzerliklerini ve farklılıklarını sorun,

Strateji 8 : Sıra dışı bağlantılar,
Sıra dışı ve yaratıcı fikirler gerektiren sorular sorun
Örnek : Kavramları öğretirken bunların alışılagelmiş eylemler ve alışkanlıklar ile bağlantısının dışında kullanımını isteyin

ÖĞRENCİLERİN SORDUĞU SORULARLA
Kimi zaman roller değişir soruları öğrenciler sorar Öğrenciler,
sordukları sorular ile bilgi almak,
diğer öğrencilere farklı bir bakış kazandırmak veya
onlara fikir vermek için soruları kullanırlar
Ayrıca öğrencilerin sorduğu sorular, öğretmenin yanlış anlaşılan veya karıştırılan yerleri belirlemesine yardımcı olur Ancak, soru sormak riskli bir iştir Sınıf arkadaşları arasında aptal yerine düşme veya öğretmeni zor durumda bırakılmak için soru sormak gibi yanlış anlaşılma riski vardır
Bu nedenle, herkesin birbirine güven duyduğu bir ortamda öğrenciler rahatlıkla soru sorabilirler Öğrencilerin rahatlıkla sorular sorabildiği bir ortam onların düşünmeyi bilip bilmedikleri ve nasıl düşündükleri konusunda öğretmenlere ipuçları vereceği için teşvik edilmeli, ödüllendirilmeli ve öğretim sürecinde bir alışkanlık durumuna getirilmelidir Unutmamak gerekir ki düşünmeyen beyin sorgulamaz


YARATICILIK TEŞVİK EDİLEREK
Eğitimci Barbara Clark (1992) tarafından yaratıcılık; "insanların bilişi, duyguları, eylemleri ve sezgilerini de kapsayan bütün fonksiyonlarının sentezi" olarak tanımlanmaktadır (Shalaway, L1997, s: 119)
Yaratıcı kişiler farklı bakış açısına sahip kişilerdir
Problemlere yeni bir perspektiften bakar ise, olması gerektiğinden çok nasıl olması gerektiği konusunda odaklanırlar
Öğrencilerde yaratıcılığının desteklemesi için uygulanabilecek bazı teknikler aşağıda belirtilmiştir
Rol yapma
Bu teknik ile öğrencilerin kendilerini bir başkasının veya bir karakterin yerine koyması istenir ve onun perspektifinden bakarak ele alınan konuyu incelemesi istenir Böylece, öğrencilere yazılı olarak veya sözlü olarak düşüncelerini açıklaması fırsatı sağlanır Eğer olsaydı? Soru,şekli ile öğrencilerin verilen bir konu üzerinde düşünmeye başlamaları sağlanır
Örneğin; Eğer toplum kurallarını çocuklar koysaydı bu kurallar nasıl olurdu? ,
Eğer dünyada yerçekimi olmasaydı neler olurdu? ,
Eğer balinalarla iletişim kurabilseydik neler olurdu? gibi sorular ile yaratıcı düşünce teşvik edilir
Parçaları düşünme üzerinde pratik yapma
Okul ile bir ağaç arasındaki benzerlikler nelerdir?
Bir insan ile kitap arsında nasıl bir benzerlik bulunur? gibi sorular ile öğrenciler bütünün parçalarını karşılaştırmalı olarak düşünmeye sevk edilebilirler
Açık uçlu problemleri çözme
Kürdanlar ve silgi parçaları kullanarak nasıl bir bina maketi yaparsınız?
Hangi atık maddeleri kullanarak ne gibi sanatsal eserler yapabilirsiniz? gibi sorular sorarak öğrencilerin dikkati farklı şeyler üzerinde düşünmeye sevk edilebilir

HAYAL GÜCÜNÜ GENİŞLETEREK
Hayal gücü doğal akıcılığı olan bir düşünme biçimidir ve çok hassastır küçümsendiğinde veya eleştirilerek, ilgisizlikle dinlendiğinde hemen durur Hayal gücü, yaratıcılığın aracı olduğu için hassasiyetle dinlenmeli ve önemsenmelidir Örneğin; buzul çağında donmuş topraklar üzerinde insanlar yaşaydı nasıl tarım yaparlardı?
bu çağda yaşayan bir ailenin yaşayışı nasıl olurdu?
Aile fertlerinin sorumlulukları neler olurdu?
hatta bu çağdaki okul nasıl olurdu?
Gibi öğrencilere sorulacak sorular ile öğrencilerin hayal güçleri harekete geçirilebilir dolayası ile düşünmeye yönlendirilebilirler

ÖDEVLER; (NE OLMAMALI ? )
Öğrenciler sadece güçlük çeksin diye bir iş,
Öğrencilere Sınıfta Tamamlayamadıkları Çalışmaları Tamamlama Fırsatı
Öğrencileri Sınıfta Oyalama,
Öğrencilere Ceza,
Öğrencilerin Kendi Kendilerine Öğrenme Yöntemi,
Velide İlgili Öğretmen İmajı Yaratmak İçin,
Not Vermek İçin, olmamalı ! ! !

ÖDEVLER NASIL OLMALI
Amacı ve tamamlamanın neden önemli olduğu açıklanmalı,
Öğrencinin zamanına ve emeğine değmeli,
Velileri öğrenciye uygun çalışma ortamı hazırlamak için teşvik etmeli,
Öğrencinin emeğinin dikkate alındığını göstermek için toplanmalı, kontrol edilmeli ve üzerinde tartışılmalı,
Öğrencilerin kişiliklerini ortaya koymalarına fırsat vermeli,
Öğrencilerin yaratıcılıklarına fırsat sağlayarak öğrenme deneyimlerini zenginleştirmeli,
Öğrencileri araştırmaya yöneltmeli,