Vicdanın Mozaiği

Vicdanın Mozaiği Yazısı - Vicdanın Mozaiği Elif Şafak - Elif Şafak Yazıları

BU hafta siyasi gündemin birbirinden yoğun konuları arasında sessiz sedasız bir haber düştü ajanslara Amerikalı bir kadın turist, uzun seneler sonra Ayasofya'dan götürdüğü mozaikleri iade etti

Eliza B Chrystie bu parçaları almaya kalktığında sene 1956 idi Kimbilir neler geçti o an aklından? Kendinde neden böyle bir hak gördü? Nasıl cesaret ve teşebbüs etti, yüreğine böyle büyük bir suçu nasıl izah etti? Ve bunca sene nasıl sustu, evinin bir köşesinde 1500 senelik tarihi eserleri nasıl sakladı? Misafirlerine mi gösterdi bunları? Yakın çevresine mi? Şayet öyleyse, hiç mi soran çıkmadı, "Bunların sende ne işi var?" diye Bir dostunuz size elinin altındaki çalıntı eserleri gösterse sessiz mi kalırsınız, yoksa karşı mı çıkarsınız?

Üzerinden soğuk savaş geçti Duvarlar yıkıldı, eski düşmanlar dost oldu, yepyeni kutuplaşmalar doğdu, globalleşme ivme kazandı Hem dünya tarihinde hem de Eliza'nın kendi kişisel seyrüseferinde nice gelişme yaşandı Ve derken, bugün geldiğimiz noktada, bir kez daha İstanbul'u ziyaret etti yaşlı kadın Bu kez çalmak üzere değil, geri vermek üzere

Müzeye gitmeye cesaret edemediği için Kapalıçarşı'da alışveriş yaptığı bir kuyumcuya açtı içini Gözyaşları arasında nedamet getirip, nicedir uyku uyuyamadığını, vicdan azabı çektiğini ve elindeki tüm eserleri ait oldukları yere vereceğini söyledi


★


Üzerleri altın varak kaplama on bir mozaik tessera söz konusu olan Beş adet taş, altı adet cam Ayasofya Müzesi Müdürü Hayrullah Cengiz'in dediği gibi "Görünüşte küçük ama manevi değerleri büyük" Kuyumcu Adil Birsen ise bu sürecin gizli kahramanı "İki yaşlı bayan geldi, kolye beğendiler" diye anlatıyor: "Ertesi gün yaşlılardan Eliza Chrystie tekrar geldi Önce fiyatta indirim istedi Pazarlık yaparken birden ağlamaya başladı Ne olduğunu anlamaya çalışırken, 'Sizden farklı bir konuda yardım isteyeceğim' dedi Ayasofya'dan 55 yıl önce aldığı mozaik parçalarını çıkardı 'Bunlar bana ait değil, yıllardır bunları taşımanın ıstırabını yaşıyorum Sizden ricam, bunları gerçek sahibine iade etmeniz' dedi"

Doğrusu bir romancı olarak o an orada bulunmayı nasıl isterdim Konuşan Eliza'nın vicdanının sesiydi Aradan geçen bunca zamana rağmen hiç susmayan o ses

Ayasofya mozaiklerine kavuştu Lakin henüz yurda dönmeyen o kadar çok eserimiz var ki İngiltere'de, Almanya'da, Amerika'da İnsanın içi sızlıyor Bunların büyük çoğunluğu bu işten para kazanmak isteyen kişilerce kaçırılmış Ancak aralarında Eliza gibi bir anlık gafletten yahut "tuhaf bir idealizm"den mustarip olanlar da var

Türkiye'nin bu eserlere zaten layıkıyla bakmayacağına, dolayısıyla yurtdışında daha iyi korunacaklarına inanan ve kültürel mirasın bütün insanlığın ortak malı olduğunu söyleyerek kendi suçlarını meşrulaştırmaya çalışan kesimler de mevcut Bu tartışma ne bugüne has, ne de Türkiye kökenli eserlere En son Irak'ta ve ardından Libya'da yaşanan korkunç kaosta tarihi eserlerin akıbetleri bir kez daha düştü uluslararası gündeme


★


Tarihi eserler ait oldukları coğrafyada kalmalı, orada korunmalı Louvre Müzesi'ndekiler başta olmak üzere bizden giden parçaların iadesini beklemek Türkiye'nin en doğal hakkı Ama bunu yaparken kendimize de eleştirel bir gözle bakmak zorundayız

Biz tarihsel mirasımıza ne kadar kıymet veriyoruz? Anıtlar, çini karolar, ibadethaneler, çeşmeler Kadirşinaslık notumuz kırık Tarih bilincimiz eksik Haklı olarak kültürel eserlerimizin iadelerini isteyeceğiz Ama bunu yaparken kendi söküklerimizi dikmeyi ihmal etmeden


Elif Şafak