Türkiye'de Anayasal Süreç

Türkiye'de anayasal süreç


Anayasal belgeler
Sened-i İttifak (29 Eylül 1808)
Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839)
Islahat Fermanı (28 Şubat 1856)

Anayasalar
Osmanlı Devleti
Kanûn-ı Esâsî (23 Aralık 1876)
I Meşrutiyet (dönem)
II Meşrutiyet (dönem)
Türkiye Cumhuriyeti
Teşkilât-ı Esasîye (20 Ocak 1921)
1924 Anayasası (20 Nisan 1924)
1961 Anayasası (9 Temmuz 1961)
1982 Anayasası (18 Ekim 1982)

Anayasa taslakları
Yeni Anayasa Taslağı (2007)

Referandumlar
1961
1982
1987
1988
2007

Türkiye'de anayasal süreç, 1808 tarihinde ilan edilen Sened-i İttifak ile başlayıp günümüze kadar devam etmektedir II Mahmut döneminde, Alemdar Mustafa Paşa tarafından hazırlanan Sened-i İttifak, merkezî otoriteyi taşrada hâkim kılmak için Rumeli ve Anadolu âyanları ile Osmanlı Devleti arasında 29 Eylül 1808 ’de imzalandı Osmanlı'da Sened-i İttifak ile Türk tarihinde ilk defa devlet iktidarı sınırlandırıldığından, bu belge Türk tarihinde ilk "anayasal belge" kabul edilmektedir Abdülmecit döneminde 3 Kasım 1839 tarihinde Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanan Tanzimat Fermanı ilan edildi Bu ferman ile padişah, fermanda ilân edilen ilkelere ve konulacak kanunlara uyacağına yemin etti Tanzimat Fermanı'nın tamamlayıcısı ve pekiştiricisi olan Islahat Fermanı, Abdülmecit tarafından 1856 yılında "ferman" olarak ilan edildi Tanzimat döneminde yetişen ve Genç Osmanlılar olarak bilinen aydın ve yazarlar, Avrupa'dan etkilenerek meşrutiyet yönetimini savunmaya başladılar ve meşrutiyeti ilan ettirmek için Abdülaziz’i tahttan indirerek, yerine II Abdülhamit’i getirdiler 23 Aralık 1876'da Mithat Paşa’nın hazırladığı Kanun-i Esasi ilan edilerek meşrutiyete geçildi Kanun-i Esasî, şekli kritere göre bir anayasa olarak kabul edilmektedirTürk tarihinin ilk anayasası olan ve 12 bölüm ile 119 maddeden oluşan Kanun-i Esasî'nin 113 maddesi gereğince, padişah olağanüstü durumlarda anayasayı askıya alabilirdi II Abdülhamit, 1877 yılında Rus savaşlarını (93 Harbi) neden göstererek anayasayı askıya aldı1908 yılındaki askeri ayaklanma sonucu II Abdülhamit, 1876 Anayasası'nı tekrar yürürlüğe koydu ve böylece II Meşrutiyet dönemi başladı 1909 yılında 31 Mart Vakası'nın meydana gelmesinden sonra tahttan indirilen II Abdülhamit'ten sonra 1909 yılında anayasada önemli değişiklikler yapıldı Bu değişikliklerle 1876 Anayasası, meşruti bir parlamenter monarşi anayasası haline geldi
Osmanlı Devleti'nin I Dünya Savaşı'nda yenilmesinden sonra 16 Mart 1920’de İstanbul'un işgal edilmesiyle, Osmanlı Meclis-i Mebusan'ı 18 Mart 1920 son kez toplandı ve çalışmalarına ara verdi Damat Ferit Paşa 11 Nisan 1920’de Meclis-i Mebusan'ı feshettirdikten sonra, 23 Nisan 1920’de ilk Büyük Millet Meclisi, Ankara'da toplandı Meclis, 20 Ocak 1921 tarihinde Teşkilât-ı Esasîye Kanunu kabul etti Türkiye Cumhuriyeti'nin tek yumuşak anayasası olan Teşkilât-ı Esasîye Kanunu'nda yapılan değişikliklerle devletin rejimi, dini, dili, başkenti, başkanı gibi unsurlar belirlendi 1876 Kanun-i Esasîsi resmen ilga edilmeyişi, 1921 Teşkilât-ı Esasîye Kanunu'nun da yeni bir devletin ihtiyaçlarını karşılayacak derecede ayrıntılı olmayışından dolayı, ikinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi, yeni bir anayasa yapma sorunuyla karşı karşıya kaldı Yeni Teşkilât-ı Esasîye Kanunu (1924 Anayasası), 20 Nisan 1924 günü kabul edildi 1924 Anayasası, güçler birliği (yasama, yürütme, yargı) bakımından 1921 Anayasası'na göre daha esnek ve parlamenter rejime yönelik atılmış önemli bir adımdır1924 Anayasası, 1961 yılına kadar yürürlükte kaldı
27 Mayıs 1960 tarihinde, Millî Birlik Komitesi adında bir grup subay yönetime el koydu Yeni bir anayasa yapılması için Kurucu Meclis kurularak, yeni anayasa bu meclise hazırlatıldı 9 Temmuz 1961 tarihinde halkoylaması yapıldı ve oylama sonucunda % 615 ile 1961 Anayasası kabul edildi Türkiye'de 1960’ların sonlarına doğru siyasal şiddet olaylarının artması ve bunların engellenememesi sonucu 12 Mart 1971 tarihinde Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları, dönemin başbakanı Demirel’i istifaya zorladılar Demirel'in istifa etmesiyle ordu desteğinde bir “partiler üstü” hükûmet kuruldu ve anayasada değişiklik yapıldı 12 Mart muhtırasının beklenen sonuçları vermemesinden dolayı 12 Eylül 1980 yılında ordu yönetime el koydu 29 Haziran 1981'de çıkarılan kanunla bir anayasa yapmak için "Kurucu Meclis" oluşturuldu Millî Güvenlik Konseyi ve Danışma Meclisi'nden oluşan bu meclis, hazırladığı anayasayı 7 Kasım 1982 yılında halkoyuna sundu % 9137 ile anayasa kabul edildi ve yayımlandı


Sened-i İttifak
Sened-i İttifak Padişah II Mahmut
Hazırlayan Alemdar Mustafa Paşa
Tarih 7 Ekim 1808
Madde sayısı 1 giriş, 7 şart, 1 zeyl (ek)
Taraflar
Osmanlı Devleti ve âyanlar
Vikikaynak'ta Sened-i İttifak
Rusçuk âyanı Alemdar Mustafa Paşa, III Selim tahta tekrar çıkarmak istediği sırada III Selim'in öldürülmesi sonucu tahta II Mahmut'u çıkardı, ardından kendisi sadrazam oldu Otoritesini taşrada kaybeden Osmanlı Devleti, merkezi otoriteyi tanımayan Rumeli ve Anadolu âyanlarıyla antlaşma yoluna giderek otoritesini taşrada tekrar güçlendirmek amacıyla 29 Eylül 1808 tarihinde Kağıthane’de Osmanlı ve ayanlar arasında “meşveret-i amme” denilen büyük bir toplantı yapıldı7 Ekim 1808 tarihinde her iki taraf arasında “Sened-i İttifak” adı verilen bir belge imzalandı İmzalanan belge, padişah tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi Bu belge, bir giriş, yedi şart ve bir zeyl (ek) kısmından oluşmaktadır
Giriş kısmında: Osmanlı devlet düzeninin bozulduğu, devlet otoritesinin sarsıldığı ve bu durumun taraflarca gözlemlenmesi üzerine, devletin kuvvetlenmesi (Devlet-i Aliyenin kuvvet-i kamilesi esbâbını istihsal) maksadıyla toplantılar yapıldığı ve sonunda bu ittifakın akdolunduğu bildirilmektedir

Türk tarihinde ilk defa devlet iktidarını sınırlandıran Sened-i İttifak'ı hazırlayan Alemdar Mustafa PaşaYedi şart kısmında senedi imzalayanlar: padişahın devletin temeli olduğunu tanıyacaklarını; toplanan askerlerin, devlet askeri olarak tahrir olunması; hazinenin muhafazasına ve devlet gelirlerinin korunmasına riayet edeceklerini; sadrazamdan gelen her emri padişahtan gelen bir emir olarak kabul edeceklerini ve ona karşı gelmeyeceklerini; başkentte fitne ve fesad hadis olursa çağrılmadan başkente gelip ve ayaklananları bastıracaklarını; hanedanların idareleri altında bulunan kazalarda fukara ve reayanın vergilendirilmesinde adil davranacaklarını kabul ettikleri yazılmaktadır
Zeyl kısmında ise senedin devamlı olarak uygulanabilmesi için bundan sonra sadrazam ve şeyhülislâm olacakların makamlarına geçer geçmez bu senedi imzalamaları öngörülmektedir
Sened-i İttifak'ın önemi, Osmanlı padişahının ilk kez yetkilerini resmi bir belge ile kısıtlamış olması ve hükümdar ile ayanlar arasında yazılı bir anayasa denilebilecek anlaşma niteliğinde görülmesinden gelmektedir Hukuk devleti anlayışına doğru atılan ilk adım olarak da kabul edilen bu belge, anayasal nitelikte olup şeklî olarak bir anayasa olmayışından dolayı "anayasal nitelikte olan bir belge" olarak kabul edilmektedir 1215 tarihinde İngiltere'de imzalanan Magna Carta'ya benzetilen Sened-i İttifak, içerik olarak bu antlaşmaya benzemekte fakat hazırlanış ortamı açısından farklılıklar göstermektedir Magna Carta antlaşması, baronların bir dayatması sonucu oluşurken Sened-i İttifak'ın taraflarından olan âyanların böyle bir dayatması, isteği yoktur


Tanzimat Fermanı
IIMahmut'tan sonra tahta geçen sultan Abdülmecit, 3 Kasım 1839 tarihinde Mustafa Reşit Paşa'ya hazırlattığı, batılı hukuk kurallarına geçişin ilk aşaması olan[25] Tanzimat Fermanı'nı (Gülhane Hatt-ı Hümayunu) Gülhane Parkı'nda ilan ettirdi Fermanın ilan edildiği sırada padişah, nazırlar, devletin asker ve sivil üst yöneticileri, Rum ve Ermeni patrikleri, Yahudî hahamı, esnaf teşkilâtı temsilcileri ve elçileri dinleyici olarak bulunmuşlardır Ferman, bazı zümrelerin baskı ya da halk ayaklanması sonucu ilan edilmemiştir Fransız İhtilali ile Avrupa’ya yayılan inkılap hareketlerinin Osmanlı İmparatorluğu'ndaki ilk tepkisini temsil eden Tanzimat Fermanı, hukuki açıdan ceza hukuku, idare hukuku ve ticaret hukuku gibi çeşitli hukuk dallarında küçümsenmeyecek gelişmelere öncülük etmiştir
Fermanda devletin iyi bir şekilde idare edilmesi için yeni kanunların (kavanin-i cedide) çıkarılması gerektiği belirtilmektedir Şart şart ya da madde madde bir içeriğe sahip olmayan bu ferman, Osmanlı halkına birçok temel hak ve özgürlük getirmesinin yanı sıra devlet iktidarının kullanılmasına ve sınırlandırılmasına ilişkin birçok ilkeyi de içinde barındırmıştır Bu ilkeler şöyle özetlenebilir:
Malî güce göre vergi ilkesi: İltizam usulü eleştirilmiştir ve herkesin mal'i gücüne göre vergi vereceği belirtilmiştir
Devlet harcamalarının kanunîliği ilkesi:
Asker almada adalet: Vatanın korunması için asker vermenin halkın görevi olduğunu belirten bu ilke, önceki sistemi kiminden gerektiğinden fazla asker alındığı, kiminden ise alınmadığı için eleştirmiştir
Ceza yargılamasına ilişkin güvenceler: Bu ilkeyle halka “yargılanma hakkı” veya “yargılanmadan kimseye ceza verilemez” anlayışı benimsenmiştir Suç işleyenlerin davaları kanunlarda belirtildiği gibi yapılacağı açıklanmış ve bir mahkeme kararı olmadıkça da hiç kimse hakkında idam cezasının uygulanamayacağını ilân edilmiştir Padişah, örfi cezalar verme yetkisini, mahkemelere devretmiştir
Can güvenliği (Emniyet-i Can): Fermanda belirtilen kişilere yönelik yargılanma usulleri, can güvenliği ile ilgilidir
Irz ve namus dokunulmazlığı (Mahfuziyet-i Irz ve Namus): Herkesin şeref ve haysiyetinin korunacağı belirtilmiştir
Mülkiyet hakkı (Mahfuziyet-i Mal): Tanzimat Fermanı, bu ilke ile herkese, mal dokunulmazlığı tanımıştır Herkes mülkiyet hakkına sahip olacak, bu hak devlet tarafından korunacaktır
Müsadere yasağı: Bir kimsenin suç işlemesi halinde, malından mirasçılarını alıkoyan müsadere sistemi, bu ilkeyle tamamen kaldırılmıştır ve kişi, malını, miras bırakabilecektir
Eşitlik ilkesi: Fermanda belirtilen tüm haklardan din ayrımı yapılmaksızın bütün halkın yararlanacağı, bu ilkeyle belirtilmiştir
Kanunların Hazırlanması: Meclis-i Ahkâm-ı Adliye: Kanunlar, bir kurul (Meclis-i Ahkâm-ı Adliye) tarafından oluşturulacak ve padişah tarafından onaylanıp yürürlüğe konulacaktır Kanunların önce kurulda görüşülmesi, tartışılması ve ardından oluşturulması parlâmentolu rejime yönelişin bir habercisidir
Kanunun Üstünlüğü İlkesi: Fermanda belirtildiği gibi hazırlanan kanunlar, hem padişahı, hem ulemayı, hem de vüzerayı bağlayacaktır
Tanzimat Fermanı, getirdiği yenilik hareketleriyle Batı'nın anayasal gelişmelerini izleyebilen küçük bir aydınlar zümresi içinde bir anayasalcılık akımının doğmasını hızlandırmıştır Genç Osmanlılar denen bu grup, ilerleyen dönemlerde meşrutiyetin ve ilk Türk anayasası olan Kanun-i Esasi'nin ilan edilmesinde etken rol oynadılar


Islahat Fermanı
Islahat Fermanı, Kırım Harbi'nin son yıllarında 28 Şubat 1856’da Bâb-ı Alî’de bütün bakanlar, yüksek memurlar, şeyhülislâm, patrikler, hahambaşı ve cemaat ileri gelenleri önünde okunarak ilân edildi ve Paris Antlaşması'nı hazırlayan devletlere bildirildi Kırım Harbi'nde Rusya'ya karşı Osmanlı Devleti'nin tarafında olan İngiltere, Fransa ve Avusturya, bu desteğin bedeli ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa devletleri ailesine katılmasının şartı olarak Avrupa devletleri bir takım şartlardan oluşan Islahat Fermanı'nın maddeleri, Ali Paşa ile İstanbul’daki İngiliz ve Fransız elçileri arasında kararlaştırıldı ve sultan Abdülmecit tarafından onaylandı Hukukî anlamda Islahat Fermanı, misak değil bir fermandır ve anayasal belge özelliği taşımaktadır Fermanın amacı, Osmanlı tebaası arasında eşitlik sağlamaktır Fermanın uygulanma sorumluluğu sadrazam Mehmet Emin Paşa doğrudan sorumlu tutulmuştur Fermanın ilk üç maddesi Mehmet Emin Paşa'ya hitap ve genel bir giriş şeklinde olup toplam 35 maddeden oluşmaktadır Fermanın hükümleri, özetle şöyledir (ilk üç madde hariç):

Fermanın imzalandığı Bâb-ı AlîOsmanlı devleti, Tanzimat Fermanı ile kabul ettiği esasları tekrar kabul etmiştir ve fermanın varlığı ile geçerliliği teyit edilmiştir
Bütün dinlere verilen ayrıcalıklar bir kez daha vurgulanarak resmî hale getirilmiştir
Hristiyan rahiplerinin menkul ve gayrimenkul mallarına müdahalede bulunulmayacaktır
Gayrimüslimlere, sultanın izni ile oluşturulacak komisyonlarla kendilerine verilen hakları tartışma ve zamana uygun düzenlemeleri önerme konusunda, cemaatlere serbestlik verildiğini resmîyet kazanmıştır
Din adamlarına verilen yetkiler, çağa uygun bir şekilde değiştirilecektir Atanma süresi ve yemin şeklinin esasları belirtilmiştir
Ruhban sınıfının gelirleri belli bir esasa bağlanmıştır Kiliseye ödenen vergileri kaldırılmış, alacakları ücretlerin rütbe esasına uygun olarak devlet tarafından verileceği karara bağlanmıştır Böylece ruhban sınıfı maaş almaya başlamış ve devlet memuru sınıfına girmiştir
Gayrimüslimlerin ibadet yerlerinin, okul, hastane ve mezarlıklarının tamirlerine engel olunmayacak; yenilerinin yapılmasına izin verileceği belirtilmiştir
Tek mezhebe bağlı dini ayinlerin yapılmasını engelleyen yasaklar kaldırılmıştır Böylece ibadet özgürlüğü sağlanmıştır
Osmanlı tebaasını dini ne olursa olsun birbiri ile eşit olacağının, tebaadan kimsenin diğerini aşağı göremeyeceğinin ifadesiyle herkesin kanun önünde eşit sayılacağı kesin olarak belirtilmiştir ("mezhep ve lisan veyahut cinsiyet cihetleriyle sünuf-ı tebaa-i saltanat-ı seniyyemden bir sınıfın âher sınıftan aşağı tutulmaması")
Bütün Osmanlı tebaasına devlet kurumlarında memur olma hakkı tanınmıştır Ancak belli kurumsal kurallara uygunluğu konusunda, kurumların kendi kurallarını yürütmeleri öngörülmüştür Bunun sonucunda memur olabilmek için müslüman olma şartı ortadan kaldırılmıştır ("tebea-i Devlet-i aliyyemim cümlesi herhangi bir milletten olursa olsun devletin hizmet ve memuriyetlerine kabul olunacakları”)
Bütün Osmanlı tebaasının devletin sivil ve askerî okullarına, ilgili okulun kuralına uygun olmak koşuluyla, hiçbir ayrım yapılmaksızın alınmaları kararını alınmıştır Aynı şekilde her cemaate kendi bilim, sanat ve sanaayi okullarını Maarif Nezareti’nin denetiminde olarak açma hakkı tanınmıştır (“ saltanat-ı seniyyem tebaasında bulunanların cümlesi bilâfark ve temyiz Devlet-i aliyyemin mekatib-i askeriyye ve mülkiyyesine kabul olunması”) Gayrimüslim çocuklarının askeri okullara kabulü sağlanmıştır Ancak bu, geçici bir durum olarak kalmış, 93 Harbi’nde Bulgarların saf değiştirmeleri sonrasında bir süreliğine gayrimüslim çocuklarının askerî okullara alınması uygulamasına son verilmiştir
Ticaret ve ceza davalarında eğer taraflardan biri Müslüman ve biri gayrimüslim veya bir yan gayrimüslim tebaa, diğer yan yabancı ise, yargılama karma mahkemelerce ve alenî olarak yapılacaktır Bu durum, hukukî alanda Nizâmiye-şer’iye gibi birbirinden farklı iki mahkemenin ortaya çıkışını kesinleştirmiştir Ancak, iki gayrimüslimin arasındaki davaya ise taraflar isterlerse kendi patrikhaneleri bakabilecekti Mahkemelerde şahitlik hususunda Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında eşitlik esası kabul ediliyordu
Miras ve buna benzer davalar, istenildiği takdirde kişinin mensup olduğu din ve millete ait meclislere gidilmesine izin verilmiştir
Cezaevleri ve diğer adli kurumlarda, bedenî cezaların devlet tarafından yapılacak düzenlemelerle karar altına alınarak keyfî uygulamaların önüne geçilmesi, işkencenin kesin bir şekilde yasaklanması, bu konularda koyulacak kurallara uymayanların cezalandırılmasına karar verilmiştir ("mücazat-ı cismaniye ve eziyet ve işkence müşabih kaffe-i muamele dahi kamilen lağv ve iptal kılınması ve bunun hilafına vukubulacak harekat şediden men ve zecrolunacağından maada bunun icrasını emreden memurin ile bilfiil icra eyleyen kesanın dahi ceza kanunnamesi iktizasınca tekdir ve tedip olunması")
Kolluk kuvvetlerinin, vatandaşların can ve mal güvenliğini istenilen düzeye getirmek için kararlar alınmıştır
Yabancılara, Osmanlı toprakları üzerinde mülk edinme hakkı verilmiştir Bu karar, Arazi Kanunname-i Hümayunu ve Vilâyet Nizâmnamesi gibi önemli düzenlemelerin hukukî altyapısını oluşturmuştur
Ferman, içerdiği hükümler ile müslüman ve gayrimüslim halk arasında hukukî olarak bir çok alanda eşitlik sağlamıştır İbadethane, kendi okulunu açma, ekonomik yükümlülükler, mal-mülk dokunulmazlığı, memur olma ile ilgili uygulamalar bu eşitliği göstermektedir Ferman,içeriği itibariyle Tanzimat Fermanı ile birlikte Kanun-î Esasi’ye önemli bir dayanak sağlamış ve Tanzimat Fermanı’nı Kanun-î Esasi’ye bağlamıştır


Kanûn-ı Esâsî
II Abdülhamit'in tahta çıktıktan sonra 23 Aralık 1876'da ilan ettiği Kanûn-ı Esâsî, ilk Osmanlı anayasasıdır II Abdülhamit'in gözetimi altında Mithat Paşa'nın başkanlığını yaptığı "Cemiyet-i Mahsusa" adındaki bir kurul tarafından hazırlanan anayasanın oluşturulmasında, 1831 tarihli Belçika ile 31 Ocak 1851 tarihli Prusya anayasaları model alındı Anayasayı hazırlayan kurulda iki asker, 16 sivil bürokrat (üçü Hristiyan) ve ulemadan 10 kişi yer aldıYapılan çalışmalar sonucu hazırlanan tasarı, Heyet-i Vükelâ'dan geçti 23 Aralık 1876 tarihinde padişahın bir yazısı ile (batt-ı hûmayun) kabul ve ilân edildi
119 madde ve 12 bölümden meydana gelen[34] Kanûn-ı Esâsî, daha sonra beş kez değişikliğe uğrayarak anayasadan bazı maddeler çıkarılmış ve değiştirilmiş, anayasaya yeni maddeler eklenmiştir[35] Anayasa, devletin yapısını, organlarını ve bunlar arasındaki ilişkiyi; vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini belirtilmesiyle Osmanlı Devleti'nin hukuksal durumu belgelenmiş oldu[32]
Hazırlanışı
Batılı devletler, Osmanlı Devleti'nden Sırbistan ve Karadağ Prenslikleri'nin savaş öncesi imtiyazlarına kavuşması, Bosna ve Hersek'e özerklik verilmesini, Bulgaristan'da ıslahat yapılmasını istiyorlardı Bu konuda hazırladıkları teklifi, Osmanlı Devleti'ne sunmuşlardı Bu teklifi görüşmek üzere 200 kişilik bir meclis toplandı Mecliste, Osmanlı Devleti'nin yalnız bir bölgesi için değil, ülkenin tüm insanlarına yönelik ıslahatların yapılması uygun görüldü Bu dönemde tartışılan en köklü ıslahat anayasanın hazırlanması ve ilanıydı Böylece oluşturulacak bir anayasa, Osmanlı tebaasının haklarını, özgürlüklerini güvence altına alacak, bireyler arasında birleşmeyi sağlayacak, adaleti egemen kılacak, toplumun refahı ve ilerlemesi hakkında açılımlar gerçekleştirecektiToplumun tüm kesimini ilgilendiren böyle bir belgenin hazırlanması için anayasaya karşı olan ulemanın ikna edilmesi gerekirdi ve Seyfeddin Efendi, bu kesimi ikna ederek anayasanın gerekliliğini gösterdi Bu toplantıda alınan kararların padişaha iletilmesiyle bir anayasa hazırlanmak üzere genel meclisin toplanmasını öngören İrade-i Seiyye padişah tarafından yayınlandı Bunun üzerine hükümet çalışmalarını yoğunlaştırarak aldığı kararları 8 Ekim 1876'da sadrazam imzasıyla padişaha sundu ve hükümet, bu kararlar içinde anayasayı oluşturacak komisyon için yirmi kişiyi padişaha önerdi Padişah, hükümetin saptadığı, bu isimleri onayladı ve komisyonun başkanlığına Mithat Paşa'yı getirdi Komisyonda bulunan üyelerin sayısı zamanla arttı
Komisyon, çalışmaları sırasında çeşitli alt gruplara ayrıldı: yönetime ait düzenlemeler Cevdet Paşa'nın başkanı olduğu grup; basın yasası Server Paşa'nın başkanı olduğu grup; Kanun-i Esasi ve seçim yasası Ziya Bey'in başkanı olduğu grup tarafından üstlenildiKomisyonun ağırlık görevi anayasayı oluşturmaktı ve İsmail Hami Danişmed'in belirttiğine göre komisyonda yirmiye yakın anayasa tasarısı hazırlandı[41] Komisyonda, uzun süre anayasayla ilgilenen Mithat Paşa'nın, Süleyman Paşa'nın ve Said Paşa'nın hazırladıkları anayasa tasarıları kabul edilmedi Komisyondaki çalışmalar sonucunda 130 maddelik bir tasarı İsmail Hami Danişmed'in sı hazırlandı ve bu tasarı, sadrazama sunuldu Heyet-i Vükela'da incelenen tasarı padişaha sunuldu Padişah ise çeşitli kişilerden oluşan komisyonlar kurarak, bu tasarının incelenmesini istedi Tasarıyı inceleyen bürokratlar, bu konudaki düşüncelerini rapor halinde padişaha sundular
İlanı ve içeriği
Damat Mahmut Paşa, 113 maddenin anayasa tasarısına konulmasını önerdi[44] ve padişah da bu maddenin anayasaya konulmasında ısrar etmesiyle madde anayasa tasarısına kondu 23 Aralık 1876'da Kanun-i Esasi, padişah tarafından imzalandı ve anayasanın ilanı Bab-ı Âli'de yapıldı Mahmut Celalettin Paşa, Hatt-ı okuduktan sonra önceden bastırılan anayasa metni ve Hatt-ı Hümayûn halka dağıtıldı
23 Aralık 1876'da bir törenle ilan edilen Kanun-i Esasi, "Memâlik-i Devlet-i Osmaniye (1-7), Tebaa-i Devlet-i Osmaniye'nin Hukuk-ı Umumiyesi (8-26), Vükelâ-yı Devlet (27-38), Memurin (39-41), Meclis-i Umumî (42-59), Heyet-i Âyân (60-64), Heyet-i Mebusan (65-80), Mehakim (81-91), Divan-ı Âli (91-107), Vilayât (108-112), Mevad-dı Şetta (113-119) bölümleri olmak üzere toplam 11 bölüm ve 119 maddeden oluşuyordu

I Meşrutiyet
Parlamentonun oluşturulmasına karar verilmiş olmasına rağmen, henüz bir seçim yasası yoktu ve geçici bir yasa olan "Talimat-ı Mukavvate" komisyon tarafından hazırlandı Bu yasaya göre, parlamento üyeleri, halk tarafından seçilecek olan Meclis-i Mebusan ile üyeleri devlet memurları arasından seçilecek olan Meclis-i Ayan olmak üzere iki meclisten oluşacaktı
14 Şubat 1878'de hükümet, Kanun-i Esasi'nin Meclis-i Umumi'nin zamanından önce açılıp kapatılması, çalışma süresinin uzatılması konusunda padişaha yetki verdiğini belirterek Meclis-i Umumi'nin geçici olarak kapatılmasını padişaha önerdi Padişah da bu öneriye uygun olarak bir İrade-i Seniyye imzalayarak Meclis-i Mebusan'a gönderdi İrade-i Seniyye'de "bu günkü günde ahval-ı umumiyemizin kesbeleylediği şekil ve suret her devleti meşrutada mer'iyy-ül cereyan olan usul ve teamül ile dahi karîn-ı Vusuk olduğu üzere Meclis-i Umumi'nin tamamî-i cereyanı vezaifine müsaid olmadığından" söz eden padişah, o günden itibaren geçerli olarak Meclis-i Umumi'yi kapattığını bildirmiştirKanun-i Esasi ile verilen tüm haklar askıya alınarak mutlak yönetim 1908 yılına kadar ülkede egemen oldu
Kanûn-ı Esâsî'de Osmanlı Devleti'nin monarşi (md 3) ve üniter (md 1) bir yapıya sahip olduğu, dininin İslam (md 11), resmî dilinin Türkçe (md 18) ve devletin başkentinin (payitaht) İstanbul (md 2) olduğu belirtilti Anayasada, 8 ila 26 maddelerinde "Tebaa-i Devlet-i Osmaniye’nin Hukuku Umumîyesi" başlığı altında Osmanlı tebaasının temel hak ve özgürlüklerini düzenlendi[8] "Vatandaşlık Hakkı, Kişi Hürriyeti, Kişi Güvenliği, İbadet Hürriyeti, Basın Hürriyeti, Şirket Kurma Hürriyeti, Dilekçe Hakkı, Öğretim Hürriyeti, Eşitlik İlkesi, Devlet Memurluğuna Girme Hakkı, Malî Güce Göre Vergi İlkesi, Konut Dokunulmazlığı, Kanunî Hâkim Güvencesi, Müsadere, Angarya Yasağı , Vergilerin Kanunîliği İlkesi, İşkence Yasağı, Seçme ve seçilme hakkı" bu temel hak ve özgürlükler içinde yer aldı
II Meşrutiyet
Meclis-i Mebusan'ın kapatılması, hakların kaldırılması, basına sansür uygulanması vb gibi uygulamaların olduğu dönemi, tekrar meşruti yönetime döndürmek için İbrahim Temo, İshak Sükûti, Abdullah Cevdet, Mehmet Reşit ve Hüseyinzade Ali adlı beş tıp öğrencisi bir araya gelerek "İttihad-ı Osmani" adlı bir gizli cemiyet kurdular ve cemiyetin üyeleri zamanla arttı Ahmet Rıza Bey'in, cemiyetin Paris temsilciliğini üstlenmesinden sonra cemiyetin adını "İttihat ve Terakki" olarak değiştirdi Cemiyetin amaçları "Programımız" başlığıyla 3 Aralık 1895'te Meşrevet gazetesinde yayınlandı Küçük ve gizli bir cemiyetten zamanla büyük bir cemiyete dönüşen İttihat ve Terakki, 20-21 Temmuz gecesi, yaptıkları bir toplantıda genel isyan kararı alarak 24 Temmuz'da meşrutiyeti ilan etmeyi kararlaştırdılar23 Temmuz 1908'de çeşitli illerin yöneticileri, askerleri, eşrafı ve uleması, meşrutiyetin tekrar ilan edilmesi için hükümete telgraflar çektiler Meşrutiyeti isteyenlerin gönderdikleri telgraflar sarayda giderek çoğalırken, padişah Vükela Meclisi'ni toplayarak bu konunun görüşülmesini istedi Vükela Meclisi'nin toplantısı sürerken meşrutiyetin ilan edilmemesi durumunda "rıza-i şehriyarlarına muhalif" olayların meydana geleceğine dair siyasal iktidarı tehdit edici telgraflar da gelmeye başladı Manastır, Selanik, Kosova yörelerinden gelen telgrafların sayısındaki artış üzerine hükümet “bir dış müdahaleye meydan vermemek” için Mebusan Meclisi’nin toplanmasını uygun buldu Padişah da Mebusan Meclisi’nin yeniden toplanması için gerekli mabaatının hazırlanmasını Vükela Meclisi’ne emrederek, bu iradenin tüm vilayetlere telgrafla duyurulmasını emretti Bu emirle meşrutiyet tekrar ilan edildi

1921 Anayasası

20 Ocak 1921 gün ve 85 sayılı bu kanun, millî devleti, Türkiye Devleti'nin (md 3) kuran ihtilal anayasasıdır18 Eylül 1920 tarihinde İcra Vekilleri Heyeti, Meclis Genel Kurulu'na, bir "Teşkilât-ı Esasîye Kanunu Lahiyası" hazırlayarak sundu Bu lahiya, "Encümen-i Mahsus" isimli özel bir komisyona havale edildi Komisyon raporunu hazırladı 18 Kasım 1920'den Teşkilât-ı Esasîye Kanununun kabulüne kadar iki ay sürecek görüşmeler başladı 1921 Teşkilât-ı Esasîye Kanununun görüşülmesi ve kabulünde katı anayasalar için öngörülen özel kurallar (nitelikli çoğunluk vs) uygulanmamış, adî kanunlar için varolan usûller izlenmiştir Teşkilât-ı Esasîye Kanununun kabulünde 1876 Kanun-u Esasî'nin değiştirilme usûlünü öngören 116'ncı maddesindeki üçte iki çoğunluk kuralına uyulmamıştır
Hazırlanma ve şekli yapısı, Kurtuluş Savaşı'nın olağanüstü şartlarını yansıtır ve 23 madde ile bir madde-i münfendeden oluşan 1921 Anayasası, diğer anayasalara oranla kısadır Hâkimiyetin kayıtsız, şartsız millete ait olduğunu, yönetim usulünün hakkın mukadderatını bizzat ve bifiil idare etmesine dayanır Teşkilat-ı Esasiye Kanunun ilk şeklinde, devlet başkanlığı makamı yoktur 29 Ekim 1923 gün ve 364 sayılı Teşkilat kanununun bazı maddelerinin tevzihan tâdiline dair bir kanunla Cumhuriyet ilan edildi ve Cumhurbaşkanlığı makamı kondu

1924 Anayasası
1924 Anayasası, Kurtuluş Savaşı'ndan sonra yeni ihtiyaçları karşılayacak daha ayrıntılı bir anayasaya ihtiyaç duyulmasıyla Büyük Millet Meclisi (BMM) bir komisyon oluşturdu: Kanunu Esasî encümeni Anayasanın değiştirilmesi hakkında 1921 Anayasası'nda herhangi bir madde olmadığından BMM, kurucu gücü özelliğinden yararlanarak üye tam sayısının üçte ikinin oyuna ihtiyaç duyulduğunu belirtti Komisyonun Fransa II Cumhuriyeti ve Polonya Anayasası'ndan yararlanarak hazırladığı tasarı mecliste görüşüldü; bazı maddeleri değiştirilerek 20 Nisan 1924 tarih ve 491 sayılı kanunla kabul edildi
24 Anayasası, millî hâkimiyet (md 3) prensibiyle kuvvetler birliğini gerçekleştiren meclis hükümeti sistemini muhafaza eder Yasama, yürütme yetkileri, "milletin yegâne ve hakiki mümessili olup millet adına hakkı hakimiyeti istimal" ile eder (md 4) Ancak yasama yetkisini bizzat kullanan Meclis, yürütme yetkisini kendi seçtiği "icra vekilleri heyeti" eliyle kullanılır Heyeti, her zaman denetleyebilir ve düşürebilir Yasama organı, tek meclisten (TBMM) kuruludur Üyeleri 4 yıl için seçilir Yönetme kuvvetini Cumhurbaşkanı ve Bakanlar teşkil eder Cumhurbaşkanı, 4 yıl için TBMM tarafından ve kendi üyeleri arasından seçilir Bakanların göreve başlaması için meclisin onayı gerekmez, cumhurbaşkanının onayı yeterlidir Yargı hakkı, millet adına bağımsız mahkemelerce kullanılır (md 8) Anayasa sadece "Türklerin Hukuku Ammesi" başlığı altında sadece klasik ve ferdi hak ve hürriyetleri tanır; sosyal haklara yer vermez Anayasaya aykırı kanunların iptali mümkün değildir
1924-1960 yılları arasında yürürlükte kalan 1924 Anayasası döneminde, fiilî siyasi rejim, anayasanın öngördüğü meclis hâkimiyeti sisteminden farklı oldu 1945 yılına kadar tek parti (Cumhuriyet Halk Partisi) rejimi hâkim oldu Siyasi kuvvet, mecliste değil partide özellikle hükümette ve partinin yöneticilerindeydi[55] Parti disiplini, meclise, hükümet icraatını denetleme yetkisi vermiyordu Böylece tatbikatta, Anayasa hâkimiyeti yerine tek parti hâkimiyeti; meclis üstünlüğü yerine hükümet üstünlüğü getirildi [55] Türkiye'de çok partili rejim, 1923'te faaliyete geçen ikinci Türkiye Büyük Millet Meclisi ile kesintiye uğramış ve bu kesinti 1946'ya kadar sürmüştür 7 Ocak 1946'da verilen izinle Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Tevfik Koraltan tarafından Demokrat Parti (DP) kuruldu 1947 yılında yapılması gereken seçimler 21 Temmuz 1946 tarihinde yapıldı ve TBMM'de CHP 402, DP 54, bağımsızlar 8 üyelik elde ettiler 1950 seçimlerinden önce ise 1950 tarihli yeni Milletvekili Seçim Kanunu çıkarıldı Bu seçim kanununda gizli oy, açık sayım ve yargı denetimi ilkeleri yerine getirildi 14 Mayıs 1950 seçimlerinde; Demokrat Parti %5389 oy alarak, 408 milletvekili kazanırken; CHP %3998 oy ile 69; Millet Partisi %303 oy ile 1; Bağımsız adaylar da %340 oy oranıyla 9 milletvekilliği kazandı
1924 Anayasası, yedi defa değişikliğe uğradı 1928 yılında yapılan ilk değişiklikle Anayasa'da bulunan dinî ibareler çıkarıldı 1931 yılındaki değişiklik bütçenin, malî yıl başlamadan en az üç ay önce Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne verilmesi zorunluluğunu getirdi 1934 yılındaki üçüncü değişiklikle kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı 1937 yılı değişikliğiyle Cumhuriyet Halk Partisi'nin altı ilkesi Anayasa'ya geçirdi ve Anayasa hükmü şekline getirildi Bunun yanı sıra, her bakanlıkta bir siyasal müsteşarlık kurulmuştur Fakat aynı yıl yapılan diğer bir değişiklikte, yararları görülmeyen, bu müsteşarlıklar kaldırıldı 1945'te yapılan altıncı ve 1952 yılında yapılan yedinci değişiklikler Anayasa'nın diliyle ilgilidir İlk değişiklikte Osmanlıca kelimeleri yeni Türkçeye çevrilen Anayasa, ikinci değişiklikle yeniden, eski Osmanlıca dile döndürülmüştür Bu yedi değişikliği geçiren Anayasa, 1960 yılına kadar yürürlükte kalmış, 27 Mayıs 1960 askerî müdahalesi sonucunda yürürlükten kalkmıştır

1961 Anayasası
1950-60 döneminin son yıllarında, iktidar çoğunluğunun davranışları, 1960 yılının Nisan ve Mayıs aylarında protesto gösterilerine, yer yer güvenlik çatışmalarına varan tepkiler aldı 27 Mayıs 1960 günü, ordu, 38 subaydan oluşan bir Milli Birlik Komitesinin öncülüğüyle ülkenin yönetimine el koydu 27 Mayıs'tan sonra anayasalcılık hareketlerinde, egemenliğin sadece "kullanışı" bakımından değişiklik getirdi
Millî Birlik Komitesi
27 Mayıs 1960'dan 25 Ekim 1961'e, yani yeni Anayasaya göre seçilmiş ilk toplantı gününe kadar, Türkiye olağanüstü bir geçiş döneminden geçti 27 Mayıs-12 Haziran 1960 tarihleri arasında bir bilim kurulu, anayasa değişikliğini hazırlamakla görevlendirildi[66] 12 Haziran 1960 tarihinde "geçici anayasa" kabul edildi Bu geçici anayasada TBMM'nin yerine Milli Birlik Komitesi (MBK) getirildi Ancak TBMM'den farklı olarak MBK'nin oturumları gizli olacak ve tutanakları yayımlanmayacaktı[67] Komitenin başkanı, komite üyeleri arasında alfabe sırasına göre değişecekti MBK'nin başkanı aynı zamanda devlet başkanıydı MBK, "yürütme yetkisini, devlet başkanınca tayin ve komitece tasvip edilen Bakanlar Kurulu eliyle kullanacaktır" MBK, bakanları her vakit denetleyebilecek ve görevden çıkarabilecektir Bakanlar, MBK üyelerinden ya da "27 Mayıs 1960 tarihinde herhangi bir siyasi partiye yazılı olmayan vatandaşlardan seçilmektedir" Fakat Bakanlar Kurulu'nu başkanlığı, devlet başkanlığındadır Başlangıçta MBK'nin yasama organı olarak yayınladığı metinler "geçici kanun" niteliği taşırken, 12 Temmuz 1960 tarihinden itibaren metinler doğrudan doğruya "kanun" olarak kabul edildi MBK, anayasa tasarısının kendisinin de katılacağı bir Kurucu Meclis'te sürdürülmesini ve tasarının daha sonra halkoyuna sunulmasını kararlaştırdı Ardından Kurucu Meclis kuruldu Bu meclis, anayasayı 27 Mayıs 1961'e kadar tamamlamakla görevliydi Bu süre bir defalık 15 gün uzatılabilirdi fakat anayasa, bu tarihe kadar tamamlanmamışsa yeni seçim yasasına göre yapılacak genel seçimle başka bir Temsilciler Meclisi seçilecekti Halkoyu sonucu anayasa reddedilirse yine aynı yok izlenilecekti
9 Temmuz 1961'de halkoyuna sunulan ve kabul edilen anayasa, kendi 157 maddesi gereğince "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası" oldu 15 Ekim 1961 seçimlerinin yapılmasından sonra TBMM'nin 25 Ekim 1961 günü toplanması sonucu Milli Birlik Komitesi rejimi sona erdi

1982 Anayasası
Askerî müdahale ve rejim
12 Eylül 1980 sabahı, Türk Silahlı Kuvvetleri ülke yönetimine el koydu Bunun ardından üç yılı aşkın bir süre (12 Eylül 1982 – 6 Aralık 1983) bir askeri rejim altında yaşandı Müdahaleyi gerçekleştiren üst komutanlar topluluğu, Millî Güvenlik Konseyi adını aldıAyrıca bir Genel Sekreterlik kuruldu Konseyin işlemleri, "kanun, içtüzük, bildiri, karar" adlarıyla başlıklandırılıp numaralandırıldı Askeri müdahale, TSK İç Hizmetler Kanununun verdiği Türkiye Cumhuriyeti’ni koruma ve kollama görevinin bir gereği olarak sunuldu ve meşrulaştırıldı[79][80] Ardından parlamento feshedildi, vekillerin dokunulmazlıkları kaldırıldı, temel hak ve özgürlükler askıya alındı, bütün yurtta sıkıyönetim ilan edildi Daha sonra da emekli Oramiral Bülend Ulusu, başbakan olarak atandı ve yeni hükümeti kurdu
Kurucu Meclis
Milli Güvenlik Konseyi, 29 Haziran 1981 günü çıkardığı bir yasayla kendisinin de içinde yer aldığı bir Kurucu Meclis'in kurulmasını öngördü 23 Ekim 1981'de göreve başlayan Kurucu Meclis'in amacı şöyle açıklandı: "Türkiye Cumhuriyeti Devletinin varlığı ve bağımsızlığı, ülkenin ve milletin bütünlüğü ve bölünmezliği ve toplumun huzuru korunarak, milli dayanışma ve sosyal adalet içinde, herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerinden eşitlik ilkesine göre yararlanmasını ve hukuken üstünlüğünü sağlayacak demokratik, laik hukuk devletinin kurulması için hukukî düzenlemelerle Anayasayı, siyasi partiler ve seçim kanunlarını yapmak"
Kurucu Meclis, bir danışma organı ile Milli Güvenlik Konseyi'nden (MGK) oluştu Meclisin birinci kanadı 1 maddede belirtildiği üzere, 2324 sayılı Anayasa Düzeni Hakkında Kanundaki yetkileri kullanacaktır; yani, Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne (Büyük Millet Meclisi ile Cumhuriyet Senatosu) ait yetkiler ile donanacaktır[83] Kurucu Meclis'in ikinci fakat pek fazla gücü olmayan Danışma Meclisi, 1980 Askeri Yönetimi'nde atanmış bir organ idi Bazı esaslara göre her ilim tespit ve teklif ettiği adaylar arasından MGK'de belirlenen 120 üye ile yine MGK'ce doğrudan doğruya ilan edilen 40 üye olmak üzere toplam 160 üyeden meydana gelmekteydi Danışma Meclisi'nin üyeleri, Anayasa taslağının hazırlanması ve ilgili kanunda belirtilen siyasî partiler ve seçim kanunları için hazırlık çalışmalarına katılmak zorundaydılar
İçeriği
1982 Anayasası, 177 madde ve 16 geçici madde olmak üzere toplam 193 madde ile 7 bölümden oluşmaktadır "Başlangıç" kısmı Anayasaya dahildir Türk anayasaları içinde, hem madde hem de maddelerin içeri bakımından en uzun anayasadır 1961 Anayasası'na göre daha katıdır ve tüm anayasalar içinde en detaylı anayasadır 1982 Anayasası'nda değiştirilemeyecek maddelerin sayısı artırıldı ve anayasanın değiştirilmesinde cumhurbaşkanına, anayasa değişikliğini halkoyuna sunabilme yetkisi verildi
1982 Anayasası'na göre Türkiye Devleti, bir "cumhuriyet"tir (md 1) ve "Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir" (md 2)
Anayasanın 3 kısmında yer alan Cumhuriyetin temel organlarından biri olan yasama organı, Türkiye Büyük Millet Meclisi'dir 1961 Anayasası'nda var olan Cumhuriyet Senatosu, 1982 Anayasası'nı hazırlayan Kurucu İktidar tarafından kaldırılarak tekrar TBMM adı altında tek meclisli parlamento kurdu Anayasanın 75 maddesinin ilk metnine göre "TBMM, genel oyla seçilen 400 milletvekilinden" oluşurken, 1987 anayasa değişikliğiyle bu sayı 450'ye[95], 1995 anayasa değişikliğiyle bu sayı 550'ye yükseltildi[96] Anayasanın ilk metnine göre seçim dönemi 5 yıl olarak tespit edilmişken 21 Ekim 2007 referandumu ile 5 yılda bir yapılan milletvekilleri seçimlerinin, 4 yılda bir yapılmasına karar verildi 1982 Anayasası, genel seçimlerin süresi dolmadan da seçimlerin yenilenmesine olanak vermektedir: Bakanlar Kurulu kurulamaz ya da kurulup güven oyu alamazsa (md 116), cumhurbaşkanı seçilemezse (102) ve meclis, kendi iradesiyle erken seçim kararı almışsa (md 77) seçimler yenilenir Ayrıca, genel seçimler, savaş sebebiyle yapılamaz ise TBMM, seçimleri bir yıl geriye bırakabilir (md 78) ve toplam iki yıl erteleyebilir
1982 Anayasası, 6 maddesinde Türk milletinin "egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organların eliyle kullanacağını" öngörürken, anayasanın 8 maddesi ile "yürütme yetkisi ve görevi, cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından Anayasa ve kanunlara uygun olarak kullanır ve yerine getirir" hükmü ile de Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu'dan oluşan iki başlı yürütme öngörmüştür Anayasa, 101 ile 108 maddelerinde Cumhurbaşkanının: 109 ile 118 maddelerinde Bakanlar Kurulu'nun statüsü ve yetkileri ile sorumlulukları düzenlenmiştir
Türkiye Cumhuriyeti'nin temel organlarından bir diğeri ise yargıdır 1982 Anayasası, yasama ve yürütme fonksiyonu gibi yargı fonksiyonunu da maddi kenar başlıkla ama organik içerikle tanımlamıştır[97] Nitekim, Anayasanın yargı yetkisi kenar başlıklı 9 maddeye göre "yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır" Yargı organı, bir çok mahkemeden oluşmaktadır 1982 Anayasası, 142 maddede mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usullerinin kanunla düzenlenmesini öngörmüştür Anayasaya göre, Anayasa Mahkemesi (md 146-153), Yargıtay (md 154), Danıştay (md 155), Askerî Yargıtay (md 156), Askerî Yüksek İdare Mahkemesi (md 157) ve Uyuşmazlık Mahkemesi (md 158) yüksek mahkemelerdir
1961 Anayasası'ndaki düzenlemeye benzer şekilde , 1982 Anayasası "[] kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bagdasmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlama" (md 5) görevini devlete yüklemiştir 61 Anayasası'nda yer alan "insan haklarına dayanan devlet" anlayışı, 1982 Anayasası'nda yerini "insan haklarına saygılı devlet" (md 2) anlayışına bıraktı Devlet, "toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı" (md 2) için vardır 1982 Anayasası'nda temel hak ve özgürlüklere sınırlama getirme ve "güçlü iktidar" anlayışı hakimdir Özgürlüklere ve haklara ait hükümler kısa iken özgürlükleri ve hakları sınırlandıran hükümler anayasada uzun tutulmuştur
Çok partili hayata dönüş
Milli Güvenlik Konseyi yönetimi, hukukî çerçeveyi hazırladıktan kısa bir süre sonra 15 Mayıs 1983 günü dönemin ilk siyasî topluluğu emekli Orgeneral Turgut Sunalp liderliğinde Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) kuruluşunu açıkladı 20 Mayıs'ta eski bir asker olan emekli Orgeneral Ali Fethi Esener'in Büyük Türkiye Partisi (BTP), Ulusu hükümetinin Başbakan yardımcısı Turgut Özal'ın Anavatan Partisi (ANAP) ve dönemin başkanlık müsteşarı Necdet Calp'in Halkçı Partisi (HP) ile Erdal İnönü liderliğinde Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP) kuruluş başvurularını yaptılar 15 Mayıs 1983 tarihi itibariyle yeniden siyasi partilerin kuruluşlarına izin verildi[102] MGK'nin 79 sayılı kararı ile Süleyman Demirel ve arkadaşlarınca desteklenen BTP, temelli kapatıldı DYP ile SODEP'in yapılacak olan 7 Kasım 1983 genel seçimlerine katılması engellendi[103] 10 Haziran 1983'te yeni seçim kanunu kabul edildi ve sadece MGK'nin izin verdiği partiler, genel seçimlere katıldı Turgut Özal'ın ANAP'ı, oyların %45'ını alarak seçimi kazandı[Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin yeniden açılması ve Başkanlık Divanının seçilmesi 6 Aralık 1983'te gerçekleşti