Kartel

KARTEL

Benzer malların üretimini yapan farklı sınai işletmelerin belli bir piyasada mono­pol, (tekel) gücü sağlamak amacıyla bira-raya gelerek güç birliği oluşturmaları ve birlikte hareket etmelerine kartel denir Günümüzdeki karteller, nisbeten daha dar kapsamlı piyasalarda tekel oluşturma­ya yönelik tröstlerden farklı olarak, daha ziyade dünya piyasalarının tekelleştirilme-sine yöneliktir

Herhangi bir kartele iştirak-kartele ka­tılmanın yasal bir zorunluluk olduğu ya da rekabetçi baskıların zorladığı durum­lar dişında-firmanın isteğine bağlıdır Kartele katılan firmalar üretim ve fiyatla-mada kartelin belirlediği ortak kartel poli­tikasını takibe zorunludur Kartele gir­mekle bağımsız firma üretim ve fiyatlama politikalarının yerini ortak politikalar alır

Karteller amaçlarına göre belli başlı dört gruba ayrılabilir:

1- Piyasadaki satış koşullarını kontrole yönelik karteller;

2-Piyasa fiyatlarını belirlemeye yönelik kar­teller;

3- Üretken faaliyetleri, satış bölge­lerini ve müşterileri kartele mensub üye­ler arasında paylaştırmaya yönelik kartel­ler;

4- Her kartel mensubuna piyasanın belli bir payını garanti etmeye yönelik kar­teller

Gerçek hayatta kartellerin ekseriyetle çok uzun ömürlü olmadıkları, kuruluştan belli bir süre sonra etkinlilerini kaybede­rek dağıldıkları görülmektedir Bu du­rum aslında kartelin bizatihi yapısından kaynaklanmaktadır Şöyle ki; kartelin amacı fiyatları marjinal maliyetin üzerin­de tesbit ederek (diğer bir ifade ile, tam rekabet denge koşullarım bozarak) kârla­rı arttırmaktır Fiyatın marjinal maliyet

üzerinde belirlenmesi ise kartelden ba­ğımsız olarak kartel mensubu her bir üre­tici firmayı üretimini arttırmaya ve daha fazla kâr etmeye teşvik edecektir Her fir­ma -birbirinden ve kartelden bağımsız olarak- bu şekilde üretim artışına gittiğin­de toplam üretim artacak, piyasa fiyatını kartelce başlangıçta belirlenen düzeyde tutmak imkansızlaşacaktır Kartel, üre-tim miktarının belirlenen düzeyi aşmama­sına çaba gösterecek, kartel mensublan ise kârlarını arttırmak için kendilerine ay­rılan kotaları aşmaya, bir miktar fiyat kıra­rak daha fazla satmaya çalışacaklardır

Kotalara ilişkin diğer bir sorun da, bu kotaların ne şekilde tahsis edileceğidir Kotaların, kartelin topyekün kârlarını maksimize edici (optimum) tarzda tesbi-tİ, üretim verimliliği nisbi olarak daha dü-Şük firmaların verimli olanlara oranla da­ha az kâr etmelerine yol açacaktır Zira, verimliliği daha yüksek (marjinal maliyeti daha düşük) firmaların daha yüksek üre­tim kotaları, verimsizlerin ise daha düşük kotalar alması söz konusu olacaktır Kota­ların verimli ve verimsiz üyeler arasında eşit dağılımı ise toplam kartel kârlılığını azaltacaktır Bu açıdan, kotaların verimli­liğe göre tahsisi, verimli firmaların verim­sizleri "yan ödemelerle" kompanse etme­leri daha iyi bir yaklaşım olarak öneril­mektedir Bu tür yan ödemeler yerine, ko­taların kartel - öncesi firma üretim düzeyi­ne ya da pratikte çoğu kez görüldüğü gibi, üretim kapasitesine göre belirlenmesi dü­şünülebilir Ancak; kotaların üretim kapa­sitesine göre belirlenmesi, firmaları daha yüksek kota elde etmek gayesiyle üretken kapasitelerini arttırmaya (yatırım yapma­ya) teşvik etmekte, ancak, kapasite geniş­lemesi üretim genişlemesinin teşvik edil­mediği kartel ortamında, firmaları fiyat

"kırarak" karteli gizlice kırmaya teşvik et­mektedir

Kartel dışında kalan firmalar ise, karte­lin belirlediği "kartel fiyaf´ının biraz altın­da fiyat belirleyerek kartel mensublan aleyhine, arzulanan satış düzeylerini ger­çekleştirebilirler Kartel-içi ve kartel-dışı çok sayıda firmanın bu şekilde hareket et­mesi sonuçta, fiyatların düşmesine ve kar­telin dağılmasına yol açacaktır

Petrol ihraç eden ülkelerce kumlan OPEC Petrol Karteli başarılı bir kartel uy­gulaması olarak gösterilebilİrse de, bir kartel olarak bünyesinde taşıdığı aktüel ve potansiyel sorunlarıyla gelecekte ne ka­dar uzun süreli bir uygulama olacağına ilişkin tahminde bulunmayı da güçleştir­mektedir