Çin Felsefesi

Çin Felsefesi

Çin ulusunun düşünsel yaşamı Çin felsefesi, klasik ilkçağ felsefesi kapsamı içindedir Yeni belgeler Çin uygarlığının sanıldığı kadar eski olmadığını, İÖ 1000 yıllarında başladığını göstermiştir İÖ 4500 yıllarında Çin topraklarında Moğol tipinde ve neolitik uygarlıkta bir halk yaşıyordu Bu halkın Tibet, Türk ve Tai karışımı olduğu sanılmaktadır

İÖ 2000 yıllarına doğru bu halkın iki ayrı kültür düzeyinde gelişmeye başladığı ve bu kültürlerden birine Yang-Şao, öbürüne Long-Şan adı verildiği saptanmıştır İÖ 1450 yılında Şang devleti kurulmuştur Doğa güçlerine bağlanmayla başlayan bir din anlayışı ilkel bir doğa felsefesine dönüşmüştür Bu doğa felsefesi, antikçağ Yunanlılarında olduğu gibi, tümüyle özdekçi bir yapıdadır Evrenin ve evrendeki her şeyin bir ilk özdek sayılan çi (hava)'den meydana geldiği ileri sürülmüştür Daha sonra bu ilk özdeğe su, ateş, toprak ve maden de eklenerek ilk öğeler beşe; bir süre sonra bunlara tahta'yı da katarak altıya çıkarılmıştır

Bütün nesneler bu öğelerin çeşitli birleşimleriyle oluşuyorlardı Daha sonra Yi King (Değişmeler Kitabı)'le bu öğeler sekize çıkarılmıştır Bu öğelerle birlikte özdeksel karşılıklı etki anlayışı, yang (etkin) ve yin (edilgin) kavramlarıyla dilegetirilen karşıt güçler ikiciliği, yuan (başlangıç) düşüncesi geliştirilmiştir Çin felsefesi İÖ VI yüzyıldan beri bu temeller üstünde üç koldan gelişmiştir: Tao Kiao (Tao öğretisi), Ju Kiao (Konfüçyüs öğretisi), Şe Kiao (Buda öğretisi) Çin Budacılığı özel bir nitelik taşımakla beraber temelde Hint felsefesinin malı olduğundan Çin'e özgü düşünsel yaşam Taoculuk'la Konfüçyüscülük'te biçimlenir

Eski doğa felsefesini özümleyen bu okullardan Taoculuk, felsefe açısından önemli bir kavram getirmektedir: Tao (yasa) ve Wuwei (eylemsizlik) Antikçağ Yunanlılarıyla karşılaştırılırsa tao Herakleitos'un logos'una, wuwei de stoacıların apatheia ve Epikuros'un ataraksia'sına uygun düşer Bu karşılaştırmalar sürdürülürse çıkmazlar ileri süren ve kavramların gerçek varlıklar olduğunu savunan Kungsun Luna adlı bir Çin Zenon-Platon'una da rastlanır Konfüçyüs de, kuşkusuz, bir Çin Sokrates'idir Antikçağ Yunan felsefesiyle aynı koşutluk Hint felsefesinde de izlenebilir

İÖ IV yüzyılda Konfüçyüsçülüğe karşı Mo Tzu'nun kurduğu Moizm öğretisi, tıpkı Platon gibi, toplumun bilgelerce yönetilmesi gerektiğini savunmuştur Avrupalılarca törebilimin simgesi sayılan Çinli bilge tipi, bu öğretinin meydana çıkardığı bir tiptir Bu arada, Kungsun Luna'ya karşı, kavramların nesnelerin yansısı olduklarını ve başkaca hiç bir gerçeklik taşımayıp birer ad'dan ibaret bulunduklarını ileri süren Hsün Tzu'yu bir Çin Roscelin'i saymak gerekir "Evren benim düşüncemdir" diyen Vang Yangming kuşkusuz bir Çin tekbencisidir

Görüldüğü gibi dünyanın öbür bölgelerinde gerçekleşen kurgul felsefe, aşağı yukarı aynı süreçle kapalı Çin ülkesinde de olup bitmiştir En eski doğa felsefesinden sürüp gelmiş bulunan özdekçi eğilimlerse, Taoculuk'la Konfüçyüsçülük'ün ve özellikle de Çin Budacılığının bütün gizemciliklerine karşın, güçlü bir gelişmeyle Maoculuğa kadar gelmiş ve Çin ülkesinin toplumcu özgürlüğünü sağlamıştır Özdekçi eğilimi geliştirenler arasında özellikle Vang Çüng'u, Ho Çentien'i, Fan Çen'i, Li Çin, Vang Fu-Çih, Tai Çen ve en sonunda da T'an Su T'ung ve Sun Yatsen gibi özdekçi düşünürleri anmak gerekir