Gelişim Psikolojisi

Gelişim psikolojisiyle ilgili olarak bir bireyin hayati evrelerini anlatan bir psikoloji dersidir


GELİŞİM PSİKOLOJİSİ


Gelişimin Temel Kavramları



Gelişim psikolojisinin kapsamındaki konular iyi anlayabilmek için belirli kavramları ve bu kavramların anlamlarını bilmek gerekirGelişim psikolojisi alanında sıklıkla kullanılan temel kavramlar ve açıklamaları aşağıda verilmiştir


Büyüme : Organizmanın boy, ağırlık ve hacim olarak artmasıdırBüyüme kavramı bedende meydana gelen değişikleri içermektedir

Gelişme : Hem niceliği hem niteliği içerirİnsanın bedensel, ahlaki, ruhsal ve cinsel büyümeyi ve bunlar arasındaki ilişkiyi kapsarGelişme sürekli bir süreçtir ve sadece fiziksel büyümeyi değil bireyin geçirdiği gelişim dönemi yada özelliklerdeki değişmeleri de içerir


Olgunlaşma : Organizmaların büyüyerek kendisinden beklenen bir işi yapabilecek düzeye ulaşması sürecidirOlgunlaşma biyolojik değişmelerin tamamlanması anlamında kullanılır


Hazır bulunuşluk : İnsanın belli bir gelişim görevini olgunlaşma ve öğrenme yoluyla yapabilecek düzeye gelmesidirYeni bir öğrenme ortamında, bireyin önceden sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar


Gelişimi Etkileyen Etmenler


Bireyin gelişimini etkileyen etmenler kalıtım ve çevre olarak iki grupta toplanmaktadır Gelişimde kalıtımın mı yoksa çevrenin mi daha ağırlıklı bir role sahip olduğu konusunda kesinlik kazanmış bir görüş yoktur



Kalıtım

Kalıtım, bireyin anne-babasından ve daha önceki akrabalarından aldığı ve genler aracılığıyla bireye geçen tüm özelliklerdir
Gelişim süreci döllenme anından itibaren başlarBabanın sperm hücresi annenin yumurta hücresini döllerBabadan gelen sperm hücresi ile anneden gelen yumurta hücresinin birleşmesiyle zigot oluşurYumurta ve spermde 23 kromozom vardırZigot, genetik yapısının 23 kromozomunu anneden 23 kromozomunu babadan alırToplam 46 kromozomdan oluşurHer kromozomun içinde çok sayıda gen bulunurBu genlerde kişinin tüm genetik özelliklerinin kotlandığı DNA’lar vardır
Cinsiyet kromozom düzeni ile belirlenen bir özelliktirGenler çocuğun kalıtsal yapısını oluştururBu genlerin 22 çifti vücut kromozomlarıdırGenlerin 2 çifti ise cinsiyet kromozomlarıdırCinsiyet kromozomların X ve Y olmak üzere iki tiptirKadının cinsiyet kromozomları XX tipindeyken erkeğin cinsiyet kromozomları XY şeklindedirDöllenme sırasında kadındaki X kromozomu ile erkekteki X kromozomu birleşirse bebeğin cinsiyeti kız, kadındaki X kromozomu erkekteki Y kromozomu birleşirse bebeğin cinsiyeti erkek olacaktır



Çevre

Çevre bireyin sürekli içinde bulunduğu ortamdırKalıtım yolu ile getirilen birçok özellik çevresel değişkenlerin etkisi ile biçimlenmektedirÇevremiz genetik yapımızla birlikte gelişim sürecimizi belirler


Gelişim İlkeleri

Bireyin gelişim sürecinin temelinde yatan bazı ilkeler vardırBu ilkeleri şöyle özetleyebiliriz:


1 Gelişimde belli bir sıra vardırGelişim süreci belli sıra içinde gerçekleşir
2 Gelişimin belli bir yönü vardırGelişim işten dışa ve baştan ayağa doğrudur
3 Gelişimde bireyler arasında bir takım farklıklar vardır
4 Gelişimin hızı her dönemde farklıdırGelişimde bir yön yavaşlamışken diğer bir yön hızlanabilir
5 Bireyin yaşam sürecinde belli dönemlerde belli özellikler gelişir



Yaşam Dönemleri ve Gelişim Görevleri



Yaşam süreci içerisinde birey belli dönemlerinde bir takım gelişim görevlerini yerine getirmek zorundadırBir sonraki dönemlerdeki görevlerdeki başarı önceki görevleri başarı ile yerine getirmiş olmayı gerektir
Bireylerin geçirdikleri yaşam dönemleri ve bu dönemlerde yerine getirmek durumlarda oldukları gelişim görevleri şöyledir (Havighurst’e göre) :
Bebeklik Dönemi
1 Doğum sonrasında fiziksel çevreye uyum sağlama
2 Nefes almayı öğrenme
3 Katı yiyecekleri yemeyi öğrenme
4 Dışkı kontrolünü gerçekleştirme
5 Belli zamanlarda uyumayı ve uyanık kalmayı öğrenme
İlk Çocukluk Dönemi
1 Yürümeyi ve koşmayı öğrenme
2 Öz bakım becerilerini elde etme
3 El göz koordinasyonunu sağlama
4 Cinsiyet faklılıklarını öğrenme
5 Ailesini model alma, yaşantılarıyla, kardeşleriyle ilişki kurabilir
6 Toplumsal kuralları öğrenmeye başlama
İkinci Çocukluk Dönemi
1 Gündelik oyunlar için gerekli olan fiziksel becerileri geliştirme
2 Yaşantılarıyla iyi geçinmeyi öğrenme, kişiler arası ilişkileri zenginleştirme
3 Okuma, yazma ve hesap yapma ile ilgili üç temel beceriyi geliştirme
4 Kendisi için önemli olan cinsiyetine uygun rolü gerçekleştirme
5 Gündelik yaşam için gerekli becerileri geliştirme
6 Ahlak, vicdan ve değerler sistemi geliştirme
Ergenlik Dönemi
1 Her iki cins yaşantılarıyla yeni olgun ilişkilere girme
2 Bir yetişkin erkek ya da kadın sosyal rolünü edinme
3 Bedenini kabul etme ve etkili bir şekilde kullanma
4 Yetişkinlerden bağımsız, kendi duygusal özerkliğini elde etme
5 Bir mesleğe doğru yönelip, hazırlamaya başlama
6 Evliliğe ve aile kurmaya hazırlamaya başlama
7 Toplumsal sorumluklar almaya istekli olma ve toplumsal görevini yerini getirebilme



Gelişim Dönemleri


Çocuğu doğumdan yüksek öğrenim çağına kadar olan gelişim sürecini inceleyen bazı psikologlar, bu gelişimde birbirinden oldukça farklı dönemler bulunduğunu savunmaktadırlar

Bireyin gelişimin en hızlı olduğu dönem doğum öncesi dönem ve yaşamın ilk yıllarıdır Daha sonra ergenlik dönemine kadar gelişme hızında bir düşüş gözlenirErgenlik döneminde gelişim tekrar hızlanır
Gelişim süreci içinde gelişirken, değişik zaman dilimleri içinde belirli özelliklerin öne çıktığı gözlenir
0 - 3 Yaş Arası Dönem
İnsan doğduğunda yalnızca bir ifade amacına sahiptir, o da ağlamaktırDaha sonraları sesleri duyu organlarıyla algılar, zamanla gelişen konuşmalara başlar, konuşmayı öğrenirÇocuklar kendi kendine beslenemez, devamlı bakıma ihtiyacı vardırÖnce sıvı sonra katı yiyecekleri yeme becerisi kazanırÇocukta önce oturma sonra emekleme da ha sonra yürüme gerçekleşirDoğumdan sonraki dönemde boy uzaması ve kilo artışı çok hızlı olmaktadır
3 – 6 Yaş Arası Dönem
Üç yaşından itibaren bilincin belirmesiyle bir anlamda yeni yaşam başlarBir önceki dönemde bilinçli hatırlama olanağı yokturBu dönemin en belirgin özelliği dilin gelişmiş olmasıdırKendi beni yöneltmekte, elleri ve ayakları etkin olmaktadırArtık çocukta belirli yetenekler gelişirYemek yeme ve tuvalet alışkanlığı kazanır Yürümeyi ve koşmayı öğrenir
6 – 12 Yaş Arası Dönem
Bu dönemde çocuktan büyüklerin dediğinin yapması beklenirÇocuklar dar çevreden kurtulmak için sokakta değişik oyunlar oynarAkranlarıyla olan ilişkilerini zenginleştirirÇocuk çevresinde olup bitenleri öğrenirYetişkinlerle ilişkiler kurabilirKendi kararlarını verme ve sorumluluk almayı öğrenirBu yaşlardaki çocuklar ilköğretim döneminde bulunmaktadırOkuma yazma ve hesap yapma becerisini geliştirir
12 – 18 Yaş Arası Dönem
Bu dönemde dış görünüşte bedensel ve cinsel değişikler ortaya çıkarBu dönemde kemik ve iskelet sistemindeki gelişmeler, daha ileri düzeydedirBu dönem ergenlik olarak adlandırılır Ergenlik dönemi buluğa ermeyle başlarKızlar erkeklere göre daha erken ergenlik dönemine girmektedirErgenler için dış görünüş önemlidirKarşı cinsle ilişkiler kurarHassas bir dönemdirErgende kendisine ait duygu, düşünce ve değerler oluşur


BEDENSEL GELİŞİM


İnsan gelişimi belli alanlara ayrılarak incelenirİnsanın bedensel gelişimi farklı dönemlere ayrılabilmektedirHer dönemde insan bedensel yönden değişikliğe uğramaktadır
Doğum Öncesi Dönem
Yaşam, annenin yumurtasının, babanın spermiyle döllenmesiyle başlamaktadırDöllenmiş olan yumurtanın bölünmesiyle hücre grupları oluşmakta, değişik aşamalardan geçerek insan yavrusu oluşmaktadırDöllenmeden ortalama 280 gün sonra da doğum gerçekleşmektedirİşte bu ana kadar geçen zamana doğum öncesi dönem denilmektedir
0 – 2 Yaş Dönemi
Bu dönem bebeklik dönemi olarak adlandırılmaktadırDoğumdan sonraki dönemde bedensel gelişim çok hızlı olmaktadırBu dönemde boy uzaması ve kilo artışı çok hızlıdırBebeklerde önce oturma sonra emekleme da ha sonra yürüme gerçekleşir
2 – 6 Yaş Dönemi
Çocukluk dönemi diye adlandırılan bu dönemde bedensel gelişim, bir önceki döneme göre daha azdırAncak sürekli bir artış gösterir Bu dönemde boy uzaması ve kilo artışı olur3 –6 yaşlarında elleri ve ayakları etkin olmaktadır Çocukta belirli yetenekler gelişirBu dönemde hareket kazanırYürümeyi ve koşmayı öğrenir
6 – 12 Yaş Dönemi
Bu yaşlarda çocuklar ilköğretim döneminde bulunmaktadırBu yaş dönemindeki çocukların büyüme hızında önemli yükselmeler görülmezBoy uzaması yavaştırKızlar on bir yaşlarında erinlik dönemine girdikleri için erkeklerden daha hızlı gelişirler
12 – 18 Yaş Dönemi
Bu dönem ergenlik olarak adlandırılırErgenlik dönemi buluğa ermeyle başlarBu dönemde kemik ve iskelet sistemindeki gelişmeler, daha ileri düzeydedirBedenin yapısında önemli farklılıklar görülür

BİLİŞSEL GELİŞİM
Bilişsel gelişim, düşünmede, problem çözmede,akıl yürütmede, kavrama sisteminde meydana gelen değişiklerdirDünyayı algılama ve anlamaya dönük bilişsel süreç ve etkinliklerdeki gelişme, bilişsel gelişim diyebilirizBebeklikten yetişkinliğe kadar, bireyin çevreyi, dünyayı anlama yolların daha sistemli ve etkili hale gelmesi sürecidirBilişsel gelişim bir dizi dönem yolu ile gerçekleşir




PİAGET’İN ZİHİNSEL GELİŞİM EVRELERİ

Piaget zihin gelişimini birbirini izleyen dört dönemle açıklamıştırHer dönem algılama ve anlama açısından bir önceki döneme göre niteliksel olarak daha gelişmiştirHer dönem kendinden önceki dönemlerin özelliklerini içerir
1 Duyusal Motor Dönemi
Bu dönem 0 – 2 yaşlarını kapsamaktadırYeni doğan bebekler dış dünyaya refleksleri ile tepkide bulunurlarBebekler kendilerini ve dış dünyayı duyularını ve motor becerilerini kullanarak anlarlarGörme, duyma, tat alma gibi duyularıyla ve bedenin çeşitli bölgelerini hareket ettirme yoluyla dış dünya ile ilişki kurarlar
2 İşlem Öncesi Dönem
Bu dönem 2 – 7 yaşlarını kapsamaktadırBu dönemde çocuklar artık varlıklara ve olaylara basit algısal ve motor uyumlarda bulunmazlarVarlıklar ve olayları temsil etmek için semboller kullanabilirler Bunları artan bir organize ve mantıksal düzende kullanırlarÇocukta mantıklı düşünme işlemi gelişmemiştirBu nedenle nesnelerin görüntülerinin etkisinde kalır
3 Somut İşlemler Dönemi
Bu dönem 7 – 11 yaşlarını kapsamaktadırBu dönemde çocuklar belli mantıksal yapılar edinirlerBu yapılar onların değişik bilişsel işlemleri yapabilmelerini sağlarBu dönemde çocuklar, sıralama, sınıflandırma ve karşılaştırma işlemlerini yapabilecekleri şemalar geliştirirler



4 Soyut İşlemler Dönemi
Bu dönem 12 yaş ve sonrasını kapsamaktadırBu dönemde bilişsel işlemler yalnızca somut varlıklarla sınırlı değildir Bireyler soyut düşünebilme yeteneği kazanırBir soruna değişik açıdan yaklaşabilirler
KİŞİLİK GELİŞİMİ
Kişilik gelişimi alanları içerisinde üzerinde en fazla araştırma yapılanlardan biridirBireyi diğer kişilerden ayıran, bireye özgü ve tutarlı olarak gösterilen davranış özelliklerinin kişiliği oluşturduğu kabul edilmektedir
Kişilik, bireyi diğer kişilerden ayıran, bireye doğuştan gelen, bireye özgü ve tutarlı, çevresiyle ilişkileriyle çevresinden edindiği kişinin davranış yapısıdır


FREUD’UN PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM KURAMI


Freud geliştirdiği kuram ile, yaşamın ilk altı yılına dikkati çekmiştirBu dönemdeki anne-baba tutumlarının çocuğun gelecekteki kişiliğini belirlediğine öne sürmüştür
1 Oral Dönem
Bu dönem doğumdan itibaren başlar ve 1 yaşına kadar sürerBebek beslenme konusunda anneye bağımlıdır
Gereksinimleri annesi tarafından zamanında karşılanan bebek kendine güven ve bağımsız, gereksinimleri karşılanmayan bebek ise ileride kendine güvensiz ve bağımlı bir kişilik gelişir
2 Anal Dönem
1 – 3 yaş arasındaki dönemdirBu dönemde çocuğa tuvalet alışkanlığı kazandırılır ve kendini denetim altına tutması öğretilmeye çalışılır
Bu dönemde çocuğa ilgisiz davranma ya da aşırı baskıcı tutum çocuğun bağımsız davranmayan bir yetersiz olmasına neden olur
3 Fallik Dönem
3 – 6 yaş arasındaki dönemdirBu dönem çocuğun cinsel kimliğinin gelişmeye başladığı ve erkek-kız arasındaki cinsiyet farlıklarını keşfettiği bir dönemdir
Bu dönende sürekli sorular sorar, kendi cinsel kimliğiyle ilgili bilgiler edinmek isterÇocukların soruları olabildiğince doğru cevaplanmalıdırBu durum onun cinsel kimliğiyle barışık olmasını sağlar
4 Gizil Dönem
6 – 12 yaş arasındaki dönemdirBu dönemde örtüklük söz konusudurÇocuk cinsel kimliği üzerinde fazla durmaz, onunla ilgilenmezCinsel dürtüler bastırılmış, sosyal olaylara yönelmiştir
5 Genital Dönem
12 yaş ve sonrasını kapsayan dönemdirBu dönem bireyin ergenlik yıllarına denk gelirCinsel kimlik ve ona özgü roller gelişmeye başlar




ERİKSON’UN PSİKO-SOSYAL GELİŞİM KURAMI

Erikson’da Freud gibi ilk yaşantıların önemini vurgulamışSekiz evrelik bir kuram öne sürmüştürHer evrede bir takım gelişmeleri tamamlamakta, sorunları çözmekte ve evreye özgü bulanımı atlatmaktadır
1Evre: Güvene karşı güvensizlik
Bebeklik dönemine denk gelen bir evredirAnne ve bebeğin davranışları birbirine uyumlu,anne davranışlarının yanında olduğunda güvenli bir kişilik, tam tersi durumunda ise güvensiz bir kişilik gelişir

2Evre: Özerkliğe karşı utanç ve kuşku
2 – 3 yaşları arasına denk gelen evredirBu dönemde çocuklar çevrelerini keşfetmeye eğilimlidirlerEğer anne-babaların çocuklarının keşfetme isteklerine rehberlik ederler ve onlarla çatışmazlarsa çocuklar sağlıklı bir bağımsızlık duygusu geliştirirler, tam tersi durumda ise bağısızlık duyguları zedelenir
3Evre: Girişkenliğe karşı suçluluk
İlk çocukluk dönemidirBu dönemde çocuklar sürekli bir merak ve hareket halindedir Girişkendirler ve sorgulayıcıdırlarEğer anne-babalar bu davranışları özendirirse çocuklar girişken ve aktif kişilik geliştirirler,tam tersi durumda ise çocuklar suçluluk duygusu yaşayacaklar
4Evre: Çalışkanlığa karşı aşağılık duygusu
İlköğretim dönemine yani çocukluğa denk gelirOkuma-yazma, yeni bilgilerin ve becerilerinin öğrenilmesi söz konusudurBu dönemde çocukların başarıları övülürse çalışkanlık duygusu geliştirilecektir, tam tersi durumda aşağılık duygusu geliştirecektir
5Evre: Kimliği karşı rol karmaşıklığı
Bu evre ergenlikle başlar,okulun bitmesi, iş sahibi olma ve evlenmeyle sonlanırBireyin kimliğinin oluştuğu bir evredirBu gelişim olumlu olursa başarılı bir kimlik gelişir, eğer bu bunalım olumlu bir biçimde aşılmazsa kimlik karmaşıklığı ortaya çıkar
6Evre: Yakınlığa karşı yalıtılmışlık
Bir önceki dönemdeki rol karmaşıklığı başarıyla çözmüş olan birey kişiler arası ilişkilerde ve karşı cinsle olan iletişiminde yakınlık kurabilecek ve mutlu olabilecektir
Rol karmaşıklığı olumlu bir şekilde çözülmediği durumlarda, bireyin kendi kimliğiyle problemi olduğu için kişiler arası ilişkilerdeki yakınlıktan kaçınacak ve kendini yalnız hissedecektir
7Evre: Üretkenliğe karşı durgunluk
Orta yetişkinlik dönemini kapsarBu evre en uzun evredirBireyin en çok üretken dönemini kapsar
Bu evrede mutsuz ve doyumsuz yaşantılar söz konusu olursa birey durgun, mutsuz ve gerileyişin olduğu bir dönem yaşar
8Evre: Bütünleşmeye karşı umutsuzluk
İleri yetişkinlik dönemine denk gelirBu evrede yaşamın sonuna doğru gelindiği hissi yaşanırBu evrede birey geçmiş yaşamını gözden geçirir
Önceki dönemlerdeki bunalımları başarı ile atlatan bireylerin değerlendirmeleri olumlu alacak ve şimdiye kadar olan yaşantılarından hoşnut olacaklardırTam tersi olan bir durumda birey kendisini umutsuz hissedecek, yaşamının başa geçmiş olduğu duygusunu yaşayacaktır