Çözülme-Toprak Oluşum

DIŞ KUVVETLER

Enerjisini güneşten alan ve yer şekillerinin oluşmasında yıkıcı etkiye sahip olan kuvvetlere dış kuvvetler denir

TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİ
Fiziksel (Mekanik ) Çözülme
Kayaların, dış kuvvetlerin etkisiyle fiziki yapılarında görülen parçalanma, ufalanma ve ayrışma olayıdır
Mekanik çözülmede en fazla etkili olan faktör , sıcaklık farkıdır Sıcaklık farkı arttıkça mekanik çözülme de artar
En fazla görüldüğü iklim çöl iklimidir Ayrıca karasal iklimlerde de fazladırYurdumuzda İç Anadolu, Doğu Anadolu Bölgesi’nde ve GDoğu Anadolu Bölgelerinde fazladır

Kimyasal Çözülme
Kayaları oluşturan unsurların eriyerek, kimyasal bileşimlerinin değişmesi sonucundaki ayrışma olayıdır
Kimyasal çözülmede en fazla nem miktarı etkilidir Ayrıca sıcaklığın da etkisi vardır Fakat sıcaklık çözünürlülük hızında etkilidir Dolayısıyla yağış miktarı ve sıcaklık arttıkça kimyasal çözülme de artar
En fazla görüldüğü iklim Ekvatoral iklimdir Ayrıca Savan, Muson ve ılıman Okyanus iklimlerinde de fazladır Yurdumuzda ise bütün kıyı bölgelerimizde fazladır En fazla Doğu Karadeniz Bölümü’nde görülür

Biyolojik Çözülme
Bitkiler kökleri vasıtasıyla kayaları hem mekanik, hem de kimyasal yolla ayrışmaya uğratır Bitkilerin yapmış olduğu ayrışma Ekvatoral Bölgede, Muson iklim Bölgesinde ve Ilıman Okyanus iklim bölgesinde fazladır
TOPRAK OLUŞUMU (Pedojenez)
Toprak,taşların çözülmesi ve içine çeşitli canlı kalıntılarının karışmasıyla oluşur

ETKİLİ FAKTÖRLER
İklim ve bitki örtüsü: Kimyasal çözülme ile toprak oluştuğundan, Ekvatoral iklimde toprak oluşumu çok hızlı iken, çöl ikliminde toprak oluşumu çok yavaştır
Taşların özelliği: Karstik arazilerde toprak oluşumu daha kolaydır
Arazinin eğimi: Eğimli arazilerde toprak oluşumu daha yavaştır
Zaman: Kaba bir hesaplama yapacak olursak 1cm toprak için 150-350 yıl gereklidirTarım için en az 60 cm toprak gereklidir En uygun şartlar altında tarım toprağı 20000 yılda oluşur

TOPRAK KATMANLARI (Horizon)

A Horizonu:
En üstte, iyice ayrışmış ve organik maddelerce zengin tabakadır Ekim-dikim işleri burada yapılır (40cm)

B Horizonu:
Üstte yıkanan tuz ve kil gibi maddelerin biriktiği kattır

C Horizonu:
Temeldeki ana kayanın iri parçalarından oluşan katmandır

D (R) Horizonu:
Henüz çözülmeye uğramamış ana kayadır

ATAŞINMIŞ TOPRAKLAR
Dış kuvvetlerin etkisiyle aşınarak,taşınan maddelerin çukur yerlerde veya düz yerlerde birikmesiyle oluşur Ör: Alüvyon, lös, moren Bu toprakların ortak özelliği mineral maddelerce zengin olmalarıdır Türkiye’de bunlardan en yaygın olanı alüvyon toprağı bulunur Akarsu çevrelerinde görülür
BYERLİ TOPRAKLAR
Ana kayanın bulunduğu yerde fiziksel ve kimyasal yolla ayrışması sonucu oluşurlar Bu toprakların genel özelliğinde daha çok iklim-bitki örtüsü ve kayanın özelliği etkilidir
Bitki kök, dal ve yapraklarının toprakta çürümesi sonucu humus oluşur
Yerli topraklar, iklim özelliğine göre nemli ve kurak bölge toprakları diye ikiye ayrılır
1NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI
Yağışın fazla olduğu iklimlerde görülür Toprağın üst katında yıkanmanın etkisiyle mineral ve tuz bileşikleri azdır
Tundra Toprağı Kutuplara yakın yerde görülür Yılın büyük bir kısmında donmuş halde bulunur Yaz mevsiminde bataklık halini alan, tarıma elverişsiz topraklardır
Podzol Toprağı: Orta kuşağın soğuk ve nemli bölgelerinde iğne yapraklı ormanlar altında oluşmuş topraklardır Yıkanmanın etkisiyle açık renklidir Verimi düşüktür
Türkiye’de Batı Karadeniz Bölümünde görülür
Kahverengi Orman Toprağı: Orta kuşağın nemli ve ılıman bölgelerindeki geniş yapraklı ormanlar altında oluşmuş topraklardır Humus bakımından zengin, verimli topraklardır
Türkiye’de Karadeniz Bölgesi’nin büyük bir bölümünde , Trakya’nın kuzeyinde Yıldız Dağlarında, İç Batı Anadolu’da, GDoğu Toros dağlarında ve yer yer İç Anadolu Bölgesi’nin yüksek yerlerindeki orman örtüsü altında görülür
Terra-Rossa Toprakları: Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazi üzerinde görülürler Demir oksitçe zengin oldukları için kırmızı renklidirler Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Güney Marmara Bölümünde ve GDoğu Anadolu Bölgesi’nin batısında görülürler
Laterit Toprağı: Dönenceler arasındaki sıcak ve nemli iklim bölgelerinde görülen kırmızı renkli topraklardır Organik ve kimyasal ayrışma çok hızlıdır Bunun sonucunda humus birikimi azdır ve verimi düşüktür Türkiye’de bu topraklarla benzer özellik gösteren topraklar Doğu Karadeniz Bölümünde görülür
2KURAK VE YARI NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI
Kurak bölgede oluşan topraklarda yağış azlığı nedeniyle, yıkanma azdır Bundan dolayı tuz ve kireç oranı fazladır
Yarı nemli bölge topraklarında step bitki örtüsünün çürüyerek toprağa karışması sonucu humus birikmesi olur Bu sebeple verimlidirler
Çernozyomlar (Kara Topraklar)
Ilıman kuşağın yarı nemli bölgelerinde görülür Gür ot topluluğunun çürüyerek toprağa karışmasından dolayı humus birikimi fazla olan dünyanın en verimli toprağıdır
Bu topraklarda erken kış bastırınca reaksiyon tamamlanmadan duruyor ve organik madde kalıyor Bu yüzden humus bakımından zengin
Türkiye’de Erzurum-Kars Bölümü’nde görülürler
Kestane Renkli Step Toprakları
Yağışların az olduğu step bitki örtüsü altında görülür Humus birikimi azdır Verimi düşüktür Kireç ve tuz oranı yüksektir Türkiye'de İç Anadolu , Gdoğu Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde görülürler
Çöl Toprakları
Çöl bölgelerinin tarıma elverişsiz topraklarıdır Kimyasal ve organik çözülmenin yetersizliğinden dolayı daha çok kum yığınlarından oluşur