Dalgalar Hakkında Herşey

DALGALAR:

Deniz ve göl sularının yüzeyinde rüzgârların etkisiyle oluşan periyodik salınım hareketlerine dalga denir Dalgalarda yer değiştiren su tanecikleri değil bir su taneciğinden diğerine geçen salınım hareketidir

Sudaki dalgalanmaya;

1Rüzgârlar,

2Gelgit olayı,

3Depremler,

4Volkanizma,

5Deniz dibi çökmeleri neden olur




Dalganın su yüzeyinde yükselen kısmına dalga sırtı, alçalan kısmına dalga çukuru, iki dalga sırtı arasındaki uzaklığa dalga uzunluğu, dalga sırtı ile dalga çukuru arasındaki seviye farkına dalga yüksekliği denir



Dalga yüksekliğine etki eden faktörler;

1Rüzgârın şiddeti

2Dalganın oluştuğu su yüzeyinin genişliği



Dalga çatlaması: Dalgalar kıyıya yaklaştıklarında derinliğin azalması nedeniyle hareket ritimleri bozulur Dalganın alt kısmı dibe sürtündüğünden, üst kısmına göre daha ağır hareket eder Böylece dalganın ileri fırlayan tepesi, çukur kısmın üstüne bükülerek düşer Gürültülü olan bu düşüşe dalga çatlaması ya da dalga kırılması denir Çatlayan dalga köpüklü bir görünüm alır ve kıyıya yayılır



Dalgaların aşındırma etkisi:

1-) Dalganın çarpma şiddeti,

2-) Dalganın içindeki malzemenin çarpması,

3-) Suyun kimyasal eritmesi ile gerçekleşir



Dalgalar dik kıyılarda daha etkilidir Çünkü bu kıyılarda dalgalar bütün şiddetleriyle kayalara çarparken, düz kıyılarda güç kaybeder Bu nedenle dik kıyılarda daha çok aşınım, düz kıyılarda birikim şekilleri oluşur



Dalgaların ve akıntıların aşındırma şekilleri:

1-Falez (Yar, yalıyar): Dalgaların kıyıların dik ve denizin derin olduğu kıyılarda kıyıya çarparak buradaki kayaların altını oyar Altı oyulmuş olan bu kısımların zamanla çökmesi ile falezler oluşur











2-Kıyı platformu( Kıyı düzlüğü- aşınım düzlüğü) : Falezlerin sürekli altından oyulup yıkılması sonucu gerilerler Bunun sonunda falezlerin önünde bir düzlük oluşur ki buna kıyı platformu denir

3-Doğal köprüler: Denize dik uzanan kara parçalarının dalgalar tarafından alttan aşındırılması ile oluşan şekillerdir



Dalga biriktirme şekilleri:

1Kumsallar ( Plajlar)alga aşındırması ile dik kıyılardan koparılan kum, çakıl ve kaya parçaları sürüklenerek hemen yakınındaki sığ ve alçak kıyılarda(koy içlerine) biriktirilir Böylece kumsallar oluşur Ayrıca akarsuların malzeme taşıyıp biriktirdiği kıyı ovalarının kıyıları da buna uygundur Bu nedenle kumsallar genellikle koy içlerinde yer alır ve bir şerit halinde uzanır








2Kıyı oku: Dalga ve akıntıların taşıdığı kum, çakıl vb malzemeyi kıyıda koyların kenarında denize doğru biriktirmesi ile oluşan çıkıntılardır





3Kıyı kordonu: Kıyı oklarının zamanla gelişerek uzamasıyla oluşur





4Kıyı Seti (Lagün -denizkulağı): Kıyı kordonları bazen koy veya körfezlerin önünü kapatarak denizle bağlantısını keserek denizden ayırırsa buna kıyı seti; Bunun gerisinde oluşan göle de Lagün ( kıyı seti gölü- denizkulağı) denir










5Tombolo (Saplı ada): Kıyıya yakın bir adanın kıyı kordonları ile karaya bağlanması ile oluşur Kapıdağ, Sinop yarımadaları tomboloya örnektir Ayrıca Ayvalık yakınındaki Ali Bey ve yakın adaları, İstanbul Tuzla yakınlarında buna benzer oluşumlar vardır














6 Yalı Taşları: Kum, çakıl, midye kabukları gibi maddelerin kireçli bir çimentoyla birleşmesi sonucu oluşur Ülkemizde Antalya Gazipaşa arasında görülür



AKINTILAR

Deniz ve okyanuslarda yoğunluk, seviye farkı ve sürekli rüzgârların etkisiyle oluşan ve doğdukları bölgelerden çok uzaklara doğru belli yönlerde hareket eden su kütleleridir

Akıntıların sebepleri:

A Yoğunluk farkı

· Sıcaklık farkı: Yoğunluğu fazla olan soğuk sular, alttan sıcak su alanlarına doğru, yoğunluğu az olan sıcak sular, üstten soğuk su alanlarına doğru akarlar

· Tuzluluk farkı: Yoğun olan tuzlu sular, alttan tatlı su bölgelerine doğru, yoğunluğu az olan tatlı sular ise üstten tuzlu su bölgelerine doğru akarlar

B Seviye farkı: Beslenme kaynakları fazla olan denizlerin seviyeleri, beslenme kaynakları az olan denizlere göre fazladır Örneğin, İstanbul ve Çanakkale boğazındaki akıntılar gibi

C Sürekli rüzgârlar: Okyanus ve denizlerdeki akıntıların en önemli nedeni, sürekli rüzgârlardır Rüzgârların süresi ve şiddeti, akıntıların etkili olma süresi ve alanını etkiler

D Gel-Git: Suların kabarması ve alçalması sırasında oluşan seviye farkı akıntılara neden olur Akıntılar suların kabarması sırasında karaya, alçalması sırasında denize doğrudur




Okyanus akıntılarından bazıları;

Sıcak su akıntıları Soğuk su akıntıları

1Golf Stream :Sıcak 1Kaliforniya :Soğuk

2Mozambik :Sıcak 2Peru (Humbolt) :Soğuk

3Brezilya :Sıcak 3Bengal :Soğuk

4Kuro şivo :Sıcak 4Oya şivo :Soğuk

5Alaska :sıcak 5Labrador :Soğuk



Akıntıların etkileri:

1İklime etki ederler; Geçtikleri bölgelerin sıcak veya soğuk olmasına yol açarlar

2Kıyı şekillenmesini sağlarlar

3 Akıntıların karşılaşma alanları balıkçılık yönünden zengin ,

4Akıntıların karşılaşma alanları yoğun sislerin oluşum alanlarıdır