Coğrafya'nın Bilinmeyenleri 1

Coğrafya'nın Bilinmeyenleri 1

ABD’de Yellowstone’deki on bir gayzerden birine “eski sadık dost” denir Çünkü bu gayzer şaşılacak bir düzenle, her altmış beş dakikada bir ve tam dört buçuk dakika süreyle, bir kaynar su ve buhar sütununu havaya fışkırtır Her fışkırtmadan önce davul gümbürtüsünü andıran boğuk bir uğultu duyulur, sonra da köpüklü sular 50 metreye kadar fışkırır Aynı parkta bulunan ve “dev” ismiyle anılan gayzerin fışkırma süresi ise bir saati aşar Ancak suları 75 metreye kadar ulaşan bu gayzer haftada bir kez fışkırır Suyun içindeki minerallere bağlı olarak zeminde oluşan sarı renkli çökelmiş sarı rengindeki kayaçlardan dolayı “yellowstone” denilmektedir

Golf Stream akıntısı, Meksika Körfezinden doğduğu için İngilizcede “körfez akıntısı” anlamındaki bu isimle anılmıştır Genişliği 50 kilometreyi, derinliği 1000 metreyi bulan akıntının akış hızı saatte 4–5 kilometre civarındadır Yaz kış hep sıcak olan bu akıntı Batı Avrupa kıyılarının ılıman bir iklime sahip olmasında önemli bir etkiye sahiptir

ABD’nin Kaliforniya eyaletindeki Kaliforniya Çölü “ölüm vadisi” olarak ta bilinir Deniz seviyesinden 85 metre aşağıda bulunan bu mekân ABD’nin keşfedilmesinden sonra altın arayıcılarının gözde mekânı olmuştur “Altına hücum” devrinde altın bulmak için yollara düşen maceracıların çoğu susuzluk, güneş çarpması ve soğuk nedeniyle ölmüştür Bu nedenle bu bölgeye “ölüm vadisi” denilmiştir

Dünyanın çekim kuvveti cisimleri kendine çeker Bu nedenle uzaya gönderilen cisimlerin yerçekiminin etkisinden kurtulması gerekir Saatte 29000 kilometre hızla giden bir roketten fırlatılan bir uydu dünya çevresindeki yörüngesine otururken, saatte 29000 kilometreden daha düşük hızla giden roket dünyanın çekim kuvvetten kurtulamaz ve dünyaya geri düşer Saatte 40000 kilometre hızla giden bir roket ise dünyanın çekim kuvvetinden kurtulduğu için uzaya gidebilir

Afrika kıtasındaki volkanik Klimanjaro Dağı “ışıldayan dağ” diye bilinir Çünkü geniş ve ıssız bir yaylanın ortasında tek başına yükselir Kalıcı kar ve buzla örtülü pırıl pırıl zirvesi kilometrelerce uzaktan seçilir Bu haliyle gözleri kamaştırıp, göreni büyülediğinden bu dağ yerli dilinde “ışıldayan dağ” diye bilinir Masai yerlileri ise bu dağı tanrının evi ( ngai ngai ) olarak nitelendirir

ABD’nin geçmişini New York şehri kadar iyi simgeleyen başka bir şehir yoktur New York 70 farklı ulustan oluşur, dünyanın en büyük zenci kentidir İtalya toprakları dışında kurulmuş en büyük İtalya kentidir1626 yılında Hollandalılar tarafından “Yeni Amsterdam” ismiyle kurulan kent daha sonra İngiliz ve İtalyanların eline geçmiştir Bu kentte yaşayan Yahudi sayısı İsrail devletindekine eşittir

İzlandanın başkenti Reykjavik yerli dilinde “dumanlı körfez” anlamına gelmektedir Kentin çevresinde çok sayıda gayzer bulunduğundan yılın önemli kısmında kent dumanlar içerisindedir Bu nedenle kente dumanlı körfez anlamına gelen Reykjavik ismi verilmiştir

İstanbul halici, bir boynuz gibi kıvrıldığı için yabancılar tarafından “altın boynuz” ( golden horn ) olarak ifade edilmektedir

Avrupa’nın kuzeyinden Asya’nın doğusuna kadar uzanan “tayga ormanları” 8 milyon kilometrekarelik alanı ile dünyanın en geniş ormanı olup, ekvatoral bölgenin yağmur ormanlarından daha geniş yer kaplar

Lut Gölünde % 26’yı bulan tuzluluk nedeniyle insan hiç kımıldamadan ve de yüzmeden suyun üstünde durabilir

1020 yılında Amerika’ya ulaşan Vikingler, buradaki yerli halkların kırmızı rengi çok sevdiklerini ve topraktan elde ettikleri boyalarla yüzlerini kırmızıya boyadıklarını görmüşlerdi Bu nedenle bu esmer derili insanlara “kızıl adamlar”, “kızıl derililer” ismini takmışlardır

“Menderes” ismi Türkiye’nin Ege Bölgesindeki Büyük Menderes Nehrinin çizdiği büklümlerden alınarak, coğrafya literatürüne geçmiştir

“Atlas” ismi dünyayı omuzları üstünde taşıdığı düşünülen mitolojik Yunan tanrısına binaen 1595’te Mercator’un yayınladığı dünya haritaları takımına verdiği isimdir

“Himalaya” ismi Sanskritçede “onun evi” ( him=onun, alaya=evi ) anlamına gelmektedir

“Nederland” Flamancada alçak ülke anlamına gelmektedir Çünkü Hollanda topraklarının % 60’ı denizin doldurulmasıyla kazanıldığından, ülkenin hiçbir noktasının yükseltisi 300 metreden fazla değildir Hatta % 27’si deniz seviyesinin altındadır

Volkan ismi İtalya’daki Sicilya Adasının kuzeyinde yer alan Eloiata takımadalarında bulunan “Vulcano” yanardağından ( roma ateş tanrısı Vulcanusa binaen ) gelmektedir

Havanın insan üzerine yaptığı itme kuvveti ( basınç ) hissedilemez, çünkü insan vücudu da havayı aynı kuvvetle dışarı doğru itmektedir

Ham petrol arıtma için 400 °C’ye kadar ısıtılınca buhar haline dönüşür Isıtılan ham petrol buhar ayrıştırma kolonundan yukarı doğru çıktıkça soğur ve farklı sıcaklıklarda ayrışarak 340 °C’de mazot, 260 °C’de gazyağı, 180 °C’de benzin, 110 °C’de gaz elde edilir

Kalorifer peteği gibi ısıtıcıların pencerelerin altına konulmasının nedeni, dışarıdan gelen soğuk havayı ısıtmasıdır

Dünyanın Güneşten aldığı enerji miktarı, 100 milyonun üzerinde elektrik santralinin ürettiği enerji miktarına eşittir

Doğu Yarımküredeki tropikal siklonlara “tayfun” denir Çince taifung kelimesinden gelen bu sözcük “büyük rüzgâr” anlamına gelmektedir

“Everest Dağı” ismini, 1852’de ekibiyle buranın Dünyanın en yüksek dağı olduğunu keşfeden İngiliz dağcı Sir George Everest’ten almıştır

Karayolu taşımacılığında Türkiye 23300 araçla birinci, Almanya 21200 araçla ikinci, İngiltere 12400 araçla üçüncü, Fransa 10900 araçla dördüncü sırayı alır

İrlanda ılıman iklimin etkisinde olduğundan yıl boyunca yağış alır Bu nedenle sürekli yeşil çayırlarla kaplı olup “zümrüt ada” olarak nitelendirilir

Sömürgecilik döneminde Portekiz’in başkenti Güney Amerika kıtasındaki “Rio de Janerio”’idi

Dünya atmosferine bir günde giren akanyıldız ( göktaşı ) sayısı 75000000 civarındadır

Amazon Nehrinin ismi kadın savaşçı anlamındaki amazondan gelmektedir 1541’de nehir boyunca yolculuk yapan Orellana adındaki bir İspanyol gezgin, yolculuğu boyunca pek çok kadın savaşçıyla çarpıştığından nehre Yunan mitolojisinde kadın savaşçı anlamına gelen “Amazon” ismini vermiştir

Orta Asya’daki Taklamakan Çölünün ismi Çincede “giden gelmez” anlamındadır

ABD, Kanada sınırındaki Niagara Çağlayanı 29 Mart 1848’de buzlar Ontario ırmağının akışını engellediğinden 30 saat süreyle akmamıştır

Kanyon sözcüğü İspanyolca “boru” ya da “tüp” anlamındaki cana sözcüğünden gelir Kanyon bir ırmağın kayaları oyarak açtığı derin, dik duvarlı vadi anlamındadır 1776’da Francisco Garces adlı bir İspanyol papaz kırmızı çamurundan ötürü bu nehre İspanyolcada “kırmızı” anlamına gelen “Colorado” ismini vermiştir 1600 kilometre uzunluğundaki Colorado Kanyonuna “büyük kanyon” ismi ise tek kollu coğrafyacı John Wesley Powell tarafından konulmuştur Powell ve ekibi büyük kanyonu 98 günde aşmış ve ölümden zor kurtulmuştur

“Karst” kelimesi, Hırvatistan’ın kuzeybatısında bulunan ve krs, kras=taş anlamına gelen yayladan alınmadır Slavca bir kelime olup, bu tür araştırmalar önce bu bölgede yapıldığından tüm dünyada bu tür araziler için “kars, karstik” sözcükleri kullanılmıştır

Hortumlar o kadar güçlüdür ki kurbağa, balık ve kuşları yutup sonra bunların yağmur gibi düşmesine yol açabilir 1978’de İngiltere’de kaz, 1994 yılında Avustralya’da oluşan şiddetli bir fırtına sonucu yüzlerce tatlı su balığı yağmıştır

Çok yağış alan tropikal bölgelerde sel baskınlarından korunmak için evler yüksek direkler üzerine kurulur

Sahra çölündeki “siroko” rüzgârı buradaki kumları kaldırarak uzak mesafelere taşınmasına neden olur Bu durum uzak mesafelerde, örneğin İngiltere ve İsviçre gibi ülkelerde kızıl renkli kar ve yağmur yağışlarına neden olmuştur

Tropikler arası dışındaki bölgelerde yağışlar genelde kar olarak başlar, alçaldıkça ısındığından yağmura dönüşür

Kutuplarda yaşayan hayvanların ( kutup ayısı, penguen, kutup tilkisi ) kalın ve yalıtıcı yağ ve tüy katmanları sıcağı içeride, dondurucu soğuğu dışarıda tutmaya yarar Bu nedenle dış ortama göre vücut sıcaklıklarının değişmemesi onları aşırı soğuktan korur

Yeryüzündeki buzun % 99’u Antarktika Kıtası ve Grönland adasında bulunur
909 m³ /sn’lik yıllık ortalama akımıyla Fırat, Türkiye’nin en bol akımlı nehri iken, Dicle 629 m³ /sn’lik ortalama akımla ikinci sıradadır

Cebelitarık adı; MS 711’de bölgeden geçen Arap komutan Tarık Bin Ziyad’ın ismine binaen yöredeki bir dağa Cebel el Tarık “Tarık dağı” denilmiştir Bu isim sonraları Cebelitarık şekline dönüşerek ülkenin ismi haline gelmiştir

Fırat 127000 km²’lik su toplama havzasıyla Türkiye’nin en geniş havzalı nehridir

Danimarka’nın başkenti “Kopenhag” şehrinin adı bu dilde tüccar limanı anlamına gelen “kopenhavn” sözcüğünden gelir

Faröe adaları; Danimarkacada “uzak adalar” anlamına gelmektedir

Ekvatoral bölgedeki “yağmur ormanları” dünya yüzölçümünün % 10’nunu kaplamasına karşın, tüm dünyadaki hayvan ve bitki türlerinin % 50-70’ini bünyesinde bulundurmaktadır

Trias devrinde Pangea adı verilen tek ve çok büyük bir kıta vardı Kretase devrinde ise Pangea’nın bölünmesiyle yeni kıtalar oluşmuştur

Kutup yaşamına en iyi uyum sağlayan hayvanların başında Güney kutbunda yaşayan imparator pengueni gelmektedir Bu hayvanlar – 60 °C’de yumurtlamaktadır

Amerika’daki tornado rüzgârlarının hızı saatte 1000 kilometreyi bulmaktadır ABD’de 1970 yılında meydana gelen bir tornado 400000 can almıştır

Himalaya Dağlarının 4000 metre yüksekliğindeki kesimlerinde sıcaklık – 40 °C’ye kadar düştüğünden sular 8 ay boyunca donar

Dünyanın en büyük ekonomileri; ABD, Japonya, Çin, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya ve Kanada’dır

İsveç’in başkenti Stockholm çok sayıda kanal ve köPage Ranküye sahip olduğu için “kuzeyin Venedik’i” olarak nitelendirilir

“Ukrayna” Slavca sınır ülkesi anlamına gelmektedir

Arjantin’deki uçsuz bucaksız otlaklarda ( pampalarda ) atlarıyla sürü çobanlığı yapanlara “gaşo”, Kuzey Amerika’da aynı şekilde sürü çobanlığı yapanlara ise “kovboy” denir

Kıtalar mantodan hafif oldukları için mantonun içine gömülmezler, aksine onun üzerinde bir gemi gibi yüzerler

5000 metre yükseklikte basınç azalması nedeniyle su 70 °C’de kaynar

İnsanoğlunun yerkabuğunun içlerine doğru inebildiği en derin nokta 12000 metredir Rusya Federasyonundaki Kola Yarımadasında jeolojik amaçla yapılan kazılarda 12000 metreye inilmiştir Günde 11 metre yol alınabilen kazıda 200 °C’lik sıcaklığa ulaşılmıştır

Mercanadalar, mercan denen çok küçük deniz canlılarının iskeletlerinin okyanus tabanında üst üstte yığılmasıyla oluşmuştur ( Maldiv Adaları )

Galapagos Adaları ismini İspanyolca kaplumbağa anlamına gelen “dev galapagos kaplumbağasından” almıştır

Hindu dininde Ganj Irmağı kutsal sayılır Bu nedenle bu kutsal ırmakta yıkanılır

“Tsunami” Japoncada deprem dalgası demektir Bu dev dalgaların hızı saatte 900 kilometreye ulaşabilir Derin denizde yüksekliği 1 metreden az olan bu dalgalar, karaya ulaştıklarında hızları azalır, ancak yükseklikleri artarak 30–50 metreye kadar ulaşabilir Tsunamilerin % 90’ı Büyük Okyanusta ortaya çıkar

Afrika’daki Victoria çağlayanına İngiliz kâşif David Livingstone kraliçe Victoria’nın adını vermiştir Bu çağlayan sis tabakası yaratarak büyük bir gürültüyle aşağıya döküldüğünden yerlilerce “gümbürdeyen duman” diye bilinir

Bir yükseltinin dağ olarak nitelendirilebilmesi için çevresinden en az 600 metre yüksek olması gerekir

Doğal bitki örtüsünün cılız olduğu bölgelerde, nüfusta seyrektir Çünkü bitki örtüsünün cılız olduğu yerlerde hayvan türleri de azalır ve insanların beslenmesi zorlaşır

Asor adaları Atlas Okyanusunda yer alan volkanik ve dağlık adalardır Portekizliler 1432’de bu adalara ayak bastıklarında yırtıcı kuşların bolluğundan dolayı Portekizcede akbaba anlamına gelen “açores” ismini vermişlerdir

Eskimolar kendilerine inuit yani “insan” derler En çetin çevre koşullarına uyum sağlayan Eskimolar ren geyiği, ( tareninuit ) balina, ( nuuninuit ) fok balığı ve kutup ayısı avlayarak geçinirler Igloo adı verilen buzdan evlerde yaşayan ve azla yetinen bir halk olan Eskimolar ne yetkili makam tanırlar, ne de sürekli bir yere yerleşirler Kültürlerinde kar ve soğuğun etkisi büyüktür

İtalya sınırları içinde yer alan 62 km²’lik San Marino, turizm ve posta pulu satıcılığıyla geçinen küçük bir ülkedir San Marino’da caddelerde otomobil ve motorlu taşıtla dolaşmak yasaktır

Halley kuyruklu yıldızını İngiliz bilim adamı Edmund Halley bulmuştur

1976’da Richter ölçeğiyle Çin’in Hebei bölgesinde meydana gelen 7,7 büyüklüğündeki deprem 800000 insanın ölümüne neden olmuştur

İrlanda’nın kuzeyinde 4000’i aşan soğumuş bazalt sütunundan oluşan arazi devler kaldırımı olarak nitelendirilir Yörede “zafer yolu”kalıntısı olarak bilinen bu taşlar aslında yanardağ lavlarının paralel kenarlı büyük prizmalar şeklinde hızla soğumasıyla oluşmuştur

Fransız Rivierası “Cote d’Azur’a” denizinin mavi sularından dolayı “mavi kıyı” anlamına gelen bu isim verilmiştir

ABD’nin Kaliforniya eyaletindeki Yosemite Parkta bulunan dev ağaçlara; uzun ömürleri ve koca gövdelerinden dolayı Kızılderili Cherokees kabilesinin büyük şefi, dev yapılı “See-Quayah’ın” adına binaen “Sekoya” adı verilmiştir