çocuklarda boy ve kilo artışı

Büyümenin evreleri
Büyüme anne karnında (intrauterin yaşamda) başlayıp ergenlik çağının sonunda erişkin boya ulaşılması ile tamamlanan bir süreçtir Büyüme sürecinde bebek ve çocukların büyüme hızları sabit olmayıp dönemlere göre farklılıklar göstermektedir Bu nedenle büyümeyi değerlendirirken aşağıda belirtilen bu evrelerin gözönüne alınması gereklidir
1 Doğum öncesi (intrauterin-anne karnındaki) büyüme dönemi
2 Doğum sonrası büyüme dönemi
a- Süt çocukluğu ve erken çocukluk dönemi
b- Geç çocukluk dönemi
c- Ergenlik dönemi
Doğum öncesi (İntrauterin) büyüme
Anne karnındaki dönemde çocuğun büyümesi üzerine etki eden faktörler çocuğun doğum boyunu ve ağırlığını etkilediği gibi bazen doğumdan sonraki büyümesini de etkilerZamanında (38-40 haftalık bir gebeliği takiben) doğan sağlıklı bir yenidoğan bebeğin ağırlığı ortalama 3200 gram boyu ise 50 cm civarındadır Zamanında doğan bir bebeğin doğum ağırlığı 2500 gramın altında ise bu bebekler düşük doğum ağırlıklı veya (intrauterin büyüme geriliği olan) bebek olarak değerlendirilir Zamanından önce doğan (prematüre) bebeklerde ise intrauterin büyümenin normal olup olmadığı bebeğin normal zamanından ne kadar erken doğduğuna bağlı olarak değişir Bebeğin doğum haftasına göre örneğin 35 haftalık olarak doğmuş bir bebeğin doğum ağırlığı 2200 gram (yani 2500 gramın altında) olsa bile doğum haftasına göre normaldir ve intrauterin bir büyüme geriliğinden söz edilemez Bir başka deyişle bu çocuğun vücut ağırlığı erken doğmuş olması nedeniyle düşüktür ama anne karnında geçirdiği sürede alması gerektiği kadar kilo almıştır
İntrauterin yaşamdaki büyüme üzerine etkili olan faktörler iki grupta toplanabilir Bunlar;
1 Bebeğe ait faktörler
2 Anneye ait faktörler’dir
Bebeğe ait faktörler arasında kromozomal bozukluklar bebeğin anne karnında iken yakalandığı doğumsal enfeksiyonlar (Toxoplazma Kızamıkçık ve benzeri viral hastalıklar) sayılabilir Örneğin X kromozomlarından birisinin eksik olması durumunda (Turner sendromu) diğer bütün faktörler normal olduğu halde intrauterin büyüme yetersizdir ve bu çocukların doğum ağırlığı 2800 gram civarında yani ortalamanın altındadır
Bebeğin anne karnındaki beslenmesi plasenta (eş) denen organ aracılığı ile olduğundan intrauterin dönemdeki büyüme için sağlıklı ve iyi fonksiyon gören bir plasenta şarttır Plasentanın yapısındaki yetersizlikler bebeğin düşük doğum ağırlıklı olmasına neden olurlar
Anneye ait nedenler arasında ise annenin hipertansiyon ve benzeri kronik hastalıkları kötü beslenme ve sigara alışkanlığı önemlidirBu durumların varlığında bebeğin doğum ağırlığı düşüktür Öte yandan annede diyabet (şeker) hastalığı var ise bebek iri doğar Bu nedenle iri bebek doğuran annelerde gizli diyabet yönünden tetkik yapılması gereklidir
Anneye ve plasentaya ait nedenlerle oluşan doğum öncesi büyüme geriliklerinde doğumdan sonraki koşullar elverişli ise (normal beslenme ve sağlık koşullarında) bu bebeklerin çoğu iyi bir büyüme göstererek yaşıtları ile aradaki farkı iki yaşına kadar kapatırlar Buna büyümeyi yakalama denir Bu durum prematüre bebekler için de geçerlidir Ancak bebeğe ait nedenlerle oluşan doğum öncesi intrauterin büyüme geriliklerinde ise bu fark kapanmaz ve bu çocukların boy ve gelişimleri yaşıtlarına göre hep geridir
Genel olarak doğum öncesi büyüme geriliği ile dünyaya gelen bebeklerin % 15’i çocukluk ve erişkin yaşamda da kısa boylu olarak kalırlar Doğum öncesi dönemde büyümeye etki eden faktörlerin bir kısmını kontrol etmek elimizde değildir Ancak hamilelik süresince annenin iyi ve dengeli beslenmesi sigara ve benzeri alışkanlıklardan uzak durması varsa sistemik hastalıklarının tedavisi fiziksel ve psikososyal streslerden mümkün olduğunca uzak olması doğum aralıklarının yakın olmaması sağlanmalıdır
Doğumdan sonraki büyüme süreci ise üç ana evrede incelenebilir ve bu üç evrede büyüme hızları birbirinden farklıdır
1 Süt çocukluğu ve erken çocukluk dönemi
2 Geç çocukluk dönemi
3 Ergenlik dönemi
İlk dönem süt çocukluğu dönemidir Bu dönem doğumdan sonraki büyümenin en hızlı olduğu dönemdir Doğumda ortalama 32 kg olan vücut ağırlığı çocuk 12 aylık olduğunda üç katına yani yaklaşık 9-11 kg’a ulaşır Yine doğumda ortalama 50 cm olan boy 12 aylık bir bebekte yaklaşık 75cm’e ulaşır Yani bu dönemde yıllık uzama hızı 25 cm’dir Yaşamın ikinci yılında bu hız yarıya iner (yaklaşık 12 cm/yıl) Daha sonra azalmaya devam ederek 4 yaşından itibaren yılda 5-6 cm’e iner İkinci dönem olan geç çocukluk döneminde (4 yaşından sonra ergenliğin başlamasına kadar geçen süre) büyüme hızı nispeten sabittir ve yılda 5-6 cm olarak gerçekleşir Bu dönemdeki bir çocuk yılda 4’cm den az uzuyor ise mutlaka bir hekim tarafından değerlendirilmelidir
Üçüncü dönem ise ergenlik dönemidir Ergenlik dönemi çocukluktan erişkinliğe geçilen bir süreçtir Bu süreç içerisinde çocuklarda önemli bedensel ve ruhsal değişiklikler meydana gelir Ergenlik kızlarda ortalama 3 yıl erkeklerde 4-5 yıl devam eden bir süreçtir Genel olarak ergenliğin ilk belirtisi kız çocuklarında göğüslerde büyüme erkek çocuklarda ise testislerde büyümenin başlamasıdır
Daha sonra tüylenme ve diğer bulgular ortaya çıkar ve nihayet kızlarda adet görme erkeklerde ise sperm üretimi başlar ve ergenlikten erişkinliğe geçilir
Ergenliğin ilk bulgularının başlamasından tamamlanmasına kadar geçen süre 2-5 yıl arasındadır
Ergenlik dönemi hipofiz bezinden salgılanan hormonların etkisiyle başlar ve cinsiyet hormonlarının (kızlarda estrojen erkeklerde testosteron) düzeyindeki artış sonucu o cinse özgü fiziksel özelliklerin ortaya çıkmasını sağlar
Ergenlik döneminde boy uzamasında hızlanma olur ve bu dönemin sonunda epifizler kapanarak büyüme durur
Ergenlik döneminde büyüme hızı önce artarak yılda 7-9 cm’e kadar çıkar Daha sonra ise ergenlik döneminin sonlarına doğru kemiklerdeki büyüme plaklarının giderek kapanmasıyla birlikte yeniden yavaşlar ve bir süre sonra tamamen durur
Böylece erişkin boyuna ulaşılmış olur Ergenliğin başlamasından tamamlanmasına kadar geçen süreç içinde toplam boy uzaması kızlarda 20-25 erkeklerde 25-30 cm kadardır
Kızlarda boyca uzama atağı erkeklerden 2 yıl önce başlar ve boyca uzama hızı doruğuna da iki yıl önce erişilir Ortalama olarak kızlar 14 erkekler 16 yaşında erişkin hayattaki boylarının %96’sına ulaşmışlardır Ergenlik dönemine normalden önce giren veya ergenliği çok hızlı ilerleyerek çabuk tamamlanan çocukların erişkin boyu beklenenden düşük kalır Ergenliğe erken giren çocukların boyları o anda yaşıtlarına göre uzun olduğu için genellikle bu problem aile tarafından fark edilmez Ancak bu çocukların kemik yaşı hızlı ilerlediği için büyüme erken sonlanır ve neticede erişkin boyu kısa kalır
1 Genetik faktörler
Hiç kuşku yok ki genetik faktörler kişinin fiziksel büyümesini belirleyen en önemli etmenlerdendir Irklar arasındaki örneğin bir İsveçli ile bir Japon arasındaki boy farkını genetik faktörler belirlemektedir Büyüme için gerekli koşullar ne kadar iyi sağlanırsa sağlansın bir Japon bir İsveçli’nin boyuna ulaşmamaktadır Bu örneğe benzer şekilde aynı ırktaki farklı ailelerde de boylar birbirinden farklı olabilmektedir Genetik potansiyel farklılığı bu ailelerdeki boy değişimlerini de önemli ölçüde açıklamaktadır Bu nedenle çocuğun boy ve büyümesini değerlendirirken genetik (ırksal ve ailesel) potansiyeli göz önüne alınmalıdır Bu amaçla anne-babanın boylarını göz önüne alan bir formül ile hedef boy hesaplanır ve çocuğun boy eğrisinin hedef boydan ne kadar sapma gösterdiği belirlenir
Çocuğun doğumdaki boyutu genetik faktörlerden etkilenmekle birlikte doğumdaki boyutlar ve doğumdan sonraki ilk iki yıl içindeki büyüme esas olarak anne ve plasentaya ait faktörlere ve beslenme durumuna bağlıdır Genetik faktörlerin etkisi daha sonra belirginleşmeye başlar ve genellikle 2 yaşından itibaren çocuğun boyu anne-baba boyu üzerinden hesaplanan hedef boy ile uyumlu olan eğri üzerine yerleşir Bu nedenle genetik potansiyellerine göre küçük doğan bebekler genellikle doğumdan Doğumdan sonraki dönemde büyümeye etki eden faktörler Doğumdan sonraki dönemde büyümeye etki eden faktörler18 aya kadar büyüme grafiği üzerinde eğri atlayarak hedef boylarının bulunduğu eğriye yerleşirler Genetik potansiyellerine göre büyük doğanlar ise sıklıkla 3-6 aydan itibaren eğri üzerinde düşerek 18 ay civarında potansiyellerine uygun yeni eğriye yerleşirler Bu süreçten sonra bebeğ[Misafirler Kayıt Olmadan Linkleri GöremezKayıt Olmak için Tıklayın]n büyümesini etkileyen faktörlerde (beslenme hormonal durum genel vücut sağlığı) bir anormallik yok ise çocuğun büyümesi artık aynı eğri üzerinde istikrarlı bir şekilde devam eder
Bu hususlar göz önüne alınarak yaşamın ilk iki yılında büyüme eğrisinde iki basamaktan fazla 2 yaşından sonra ise bir basamaktan fazla düşüşler aksi kanıtlanana kadar patolojik kabul edilir ve buna yol açan nedenlerin doktor tarafından irdelenmesi gerekir
2 Beslenme
Normal büyüme için ve genetik boy potansiyelinin en iyi şekilde kullanılabilmesi için çocuğun yaşına uygun kalori alması ve dengeli beslenmesi son derece önemlidir Özellikle büyümenin hızlı olduğu ilk iki yıl içindeki beslenme bozuklukları kronik kusma kronik ishal veya yanlış ve yetersiz beslenme büyümenin geri kalmasına neden olan en önemli faktörlerdendir
3 Hormonal faktörler
İnsan vücudundaki salgı bezlerinden büyüme ve gelişmeyi ve diğer pek çok yaşamsal işlevleri düzenleyen hormonlar salgılanmaktadırBüyümeyi düzenleyen hormonların başında beyindeki hipofiz bezinden salgılanan Growth hormon (büyüme hormonu) gelmektedir Büyüme hormonu ve bunun etkisiyle vücutta üretilen bazı büyüme faktörleri kemik uçlarında büyüme plağındaki kıkırdak hücrelerinin bölünmesini ve çoğalmasını sağlayarak normal boy uzamasını temin ederler
Ayrıca tiroid hormonları gerek hücrelerdeki metabolik faaliyetleri düzenleyerek gerekse kemik olgunlaşması üzerine etki ederek büyümeyi destekleyen önemli hormonlardır
Cinsiyet hormonları (kızlarda estrojen erkeklerde testosteron) ise özellikle ergenlik çağında gözlediğimiz hızlı büyümeyi uyaran temel hormonlardır
Bütün bu hormonların eksikliğinde de büyümede yavaşlama durma ve boy kısalığı görülür
4 Genel sağlık durumu
Normal büyüme için vücuttaki tüm organ sistemlerinin sağlıklı olması şarttır Çocuklarda görülebilen doğumsal kalp hastalıkları solunum sistemi hastalıkları (astım kistik fibrozis) ve kansızlık (anemi) durumlarında dokulara yeterli oksijen gitmediği için ve vücudun enerji gereksinimi arttığı için büyüme geri kalabilir Yine kronik böbrek hastalıkları nörolojik hastalıklarda da gerek yetersiz beslenme gerekse bu hastalıklara ait diğer faktörler nedeniyle büyüme geriliği görülürAşırı kusmaya neden olan hastalıklarda veya bağırsaklardan gıdaların emilimini engelleyen hastalıklarda (örneğin Çölyak hastalığı) da yeterli kalori alınamayacağı için büyüme geriliği gelişecektir
Hastalıkların yanı sıra bazı hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar da uzun süreli ve yüksek dozlarda kullanıldığında yan etki olarak büyümeyi olumsuz etkileyebilmektedir Özellikle kortizon ve türevleri kemoterapide kullanılan bazı ilaçlar dikkat eksikliği tedavisinde kullanılan metilfenidat gibi ilaçlar bunlar arasında sayılabilir
5 Psikososyal ortam
Normal büyüme için çocuğun psikososyal ortamı da son derece önemlidir Özellikle anne veya babanın psikolojik rahatsızlıkları var ise veya aile içi ortam ayrılma ve benzeri süreçler nedeniyle stresli ise veya çocuk bakım kurumlarında yaşayan çocuklarda büyüme geriliği görüldüğü iyi bilinen bir olgudur Bu durumun merkezi sinir sistemi ve hipofiz bezi etkileşimi ile ilgili olduğu ve bu çocuklarda büyüme hormonunun yetersiz salgılandığı gösterilmiştir Bu çocuklar yeterince ilgi ve şefkat alabilecekleri bir ortama yerleştirildiklerinde hem büyümenin hızlandığı hem de büyüme hormonu salgısının düzeldiği gösterilmiştir
Büyüme bozukluklarının erken saptanması için en iyi yöntem çocuğun boy ve ağırlığının büyüme izlem grafikleri üzerine işaretlenmesidir Her çocuğun izleyen doktor veya ailesinde bir büyüme grafiği bulunmalıdır (Büyüme grafikleri için Bkz sayfa 46-49)
Boy ölçümü için stadiometre adı verilen ölçüm düzeneği kullanılır Ölçümün güvenilir olması için standart yönteme dikkat edilerek yapılması gereklidir Ölçüm ayakkabısız olarak ve varsa saç tokaları çıkart[Misafirler Kayıt Olmadan Linkleri GöremezKayıt Olmak için Tıklayın]ldıktan sonra yapılır Ölçüm yapılırken başın arkadaki en çıkıntılı noktası omuzlar kalça ve topukların dikey düzlem ile temasta olmasına ve ayakların bitişik olmasına dikkat edilmelidir
İki yaşa kadar olan çocuklarda ise boy yatarak ölçülür Yatarak ölçümde de baş tahtası sabit ayak tahtası hareketli olan özel bir düzenek kullanılır İki yaşından büyük çocuklarda boy ölçümü hasta ayakta dururken yapılır
Bebek büyüme eğrilerinde (0-36 ay) boy yatar pozisyonda çocuk büyüme eğrilerinde (0-17 yaş) ise ayakta ölçülerek hesaplanmıştır
Yatarak ölçülen boy ayakta ölçülenden 2 cm daha uzun olduğundan ölçüm hangi pozisyonda yapılmış ise ilgili grafik üzerinde değerlendirilir
Çocukların yaşa göre ortalama boyları ve uzama hızları şu şekildedir:
Yenidoğan : Ortalama 50 cm doğar
İlk yıl içindeki uzama hızı
İlk 3 ay : 8 cm
İkinci 3 ay : 8 cm
Üçüncü 3 ay : 4 cm
Dördüncü 3 ay : 4 cm
Böylece 1 yaşında: Ortalama 75 cm’e ulaşır
Daha sonra
1-2 yaş arası : 10-12 cm uzar
2-4 yaş arası : Yılda 7 cm uzar
4 yaşında ortalama doğum boyunun 2 katına ulaşır
4 yaşından - ergenliğin ilk belirtilerinin başlamasına kadar geçen sürede : Yılda 5-6 cm
Ergenlik dönemi : Yılda 7-12 cm uzar

Ağırlık
Ağırlık çocuk tamamen soyulduktan sonra elektronik veya standart terazi ile ölçülür Ölçüm yapılmadan önce mutlaka tartının ayarı kontrol edilmelidir Tek başına ayakta durabilen çocuklar ayakta bebekler ve diğer çocuklar bebek tartısı ile ölçülmelidir Bebeklerin ölçümleri yapılırken bezleri çıkartılmalı veya ölçüm yapıldıktan sonra bez tartılarak ölçülen ağırlıktan çıkartılmalıdır
Çocukların kilo takibi şu şekildedir:
Yenidoğan ortalama 3200 gr ağırlığındadır
İlk 10 gün ortalama %5-6 fizyolojik kilo kaybı olur Bu normaldir ancak 10 günden itibaren kilo alımı yeniden başlamalıdır

Kilo alımı
İlk 6 ay : günde 20-30 gr
6-12 ay arası : günde 15-20 gr
1-2 yaş arası : yılda 2-25 kg
Bebek 4-5 ayında doğum kilosunun iki katına; 12 ayında ise üç katına ulaşır
Boy ve ağırlığı çocuğun önceki ölçümleri ile karşılaştırırken ölçümlerin aynı tartı veya boy ölçüm aletinde ve uygun teknik ile aynı kişi tarafından yapılması tercih edilir
Farklı aletlerde yapılmış ölçümlerin karşılaştırılması bazen hatalı yorumlara yol açabilmektedir Ayrıca çocuğun büyüme hızlarını değerlendirirken büyümenin değerlendirilmesinde tek ölçümden çok birbirini izleyen ardışık ölçümlerin takibi daha değerlidir Böylece sadece çocuğun hangi eğri üzerinde yer aldığı değil aynı zamanda hangi hız ile büyüdüğü de saptanmış olur Hastanın ait olduğu büyüme kanalı eğrisinde büyümesi yukarı veya aşağıya büyük dalgalanmalar göstermemesi önemlidir
Çocuğun boy ve ağırlığı ilk yıl içinde her ay ikinci yıl içinde 3 ayda bir daha sonra ise her 6 ayda bir değerlendirilmelidir Büyüme değerlendirmesinde amaç periodik aralıklarla yapılarak normalden sapma gösterenlerin erken dönemde belirlenerek kolay ekonomik ve başarılı bir şekilde tedavilerinin sağlanmasıdır Zamanında değerlendirme hem altta yatabilecek sistemik hormonal veya beslenme sorunlarının erken tanısı hem de tedavinin başarısı için önemlidir

Baş çevresi
Baş çevresinin büyümesi çocuğun beyin gelişimi hakkında fikir verir Yaşamın ilk iki yılı beyin gelişiminin en hızlı olduğu dönemdir Doğumda ortalama 35 cm olan baş çevresi ilk yıl içinde ayda ortalama 1 cm artarak bir yaşında 47 cm’ye ulaşır (Ortalama 12 cm artış) İkinci yıl içinde ise tüm yıl boyunca sadece 25 cm civarında bir artış olur İkinci yılın sonunda artık erişkin baş büyüklüğünün yaklaşık % 85 i kazanılmış olur Baş çevresi de boy ve ağırlık gibi standart eğriler üzerinden değerlendirilerek çocuğun baş çevresinin yaşa göre büyük küçük veya normal olduğu söylenir Beyin gelişimini bozan hastalıklarda veya kafa kemiklerinin erken kapanmasına yol açan hastalıklarda baş çevresi normalden küçüktür Kafa içinde basınç artışına yol açan durumlarda ise baş çevresi normalden büyüktür
Bebeklerin başında ön ve arkada henüz kemikleşmemiş küçük alanlar vardır Bunlara fontanel (bıngıldak) denir Ön fontanel yaklaşık 2 cm genişlik ve yüksekliktedir Arka fontanel ise daha küçüktür Arka fontanel genellikle 6-8 hafta içinde kapanır Ön fontanel sıklıkla 9- 12 aylar arasında kemikleşir ve 18 ayda çocukların %90’nında kapalıdır Bebeğin rutin kontrolleri sırasında fontanelleri de mutlaka kontrol edilmelidir Fontanellerin çok büyük olması ve geç kapanması hipotiroidi ve raşitizm gibi hastalıklarda görülür

Vücut oranları
Büyüme ile birlikte vücut oranları da değişim gösterir Vücut oranlarının değerlendirilmesinde üst/alt segment oranı ve kulaç uzunluğu ile boy arasındaki uzunluk farkı gibi ölçümlerden yararlanılır Doğumda baş ve gövde büyükken yaş ilerledikçe özellikle ergenlik döneminde bacaklar daha fazla uzar Gelişme geriliği olan bir çocukta vücut oranlarının saptanması önem taşır Bunun için üst ve alt segment uzunlukları ölçülür ve yaşa göre normal olup olmadığı değerlendirilir Büyüme geriliğine yol açan hastalıkların bazılarında hem bacak hem gövde uzaması aynı derecede etkilenir Bu çocuklarda boy kısadır ancak vücut oranları bozulmamıştır yani hem bacak hem de gövdenin uzaması aynı oranda etkilenmiştir (orantılı boy kısalığı)
Bazı hastalıklarda yalnızca bacakların uzaması olumsuz etkilenirken (örnek akondroplazi ve benzeri bazı kemik gelişim bozuklukları) bazı hastalıklarda ise yalnızca gövde büyümesi etkilenir (örnek skolyoz adı verilen omurga eğriliği)
Kulaç uzunluğu da vücut oranlarını değerlendirmede kullanılan diğer bir kriterdir Doğumda boy uzunluğu kulaç uzunluğundan daha fazla iken bu oran yaşla giderek azalır ve erişkinde kulaç boydan daha uzun hale gelir