Çocuklara ölüm nasıl anlatılmalı ?

Yakın arkadaş ya da akrabanın ölümü yaşamdaki "en zor ve stres dolu" olaylardan biridir
ana baba kaybı nedeniyle yas yaşayan bir çocuk olduğunda, bu deneyim daha da güçleşebilir çocuk anne ve babasına yalnızca duygusal olarak değil, maddi olarak ta bağımlıdır dolayısıyla ana babasının kaybında yaşanan duygusal ve maddi zorluklar çocuğun gelişimini etkiler


farklı gelişimsel dönemdeki çocukların ölümün anlamına ait kavramsal anlayışları farklıdır yasın görünümü ve neticeleri, çocuğun ölüm esnasında ölümle ilgili kavramların gelişimine bağlıdır

bebekler ve okula gitme yaşı gelmiş çocuklar arasında ölüm kavramını anlamaları bakımından büyük değişiklikler vardır çocuğun ölüm olayını anlaması için ilk olarak biri öldüğünde neler olduğunu belirtmekte kullanılan kavramları anlamaları gerekir


2-2 5 yaşındaki çocukların ölümle ilgili fikirleri çok belirsizdir buna karşılık iki yaşından ufak bebekler ise ölümle ilgili gelişi hoş bir kavramı anlayamazlar çok ufak çocuklar için ölüm gündelik yaşamda var olan birinin bundan böyle orada olmaması kadar basit bir anlama gelmektedir


6-10 yaş arasındaki dönemde yer alan çocuklar zaman geçtikçe ölümün geri dönülmez oluşu ve bütün yaşam fonksiyonlarının durduğunu anlamaya başlarlar çocukların "ölünce ölünür" ifadesi buna örnek olarak gösterilebilir yedi yaş civarında ölümün engellenemez ve evrensel bir olgu olduğu bundan böyle kavranmaya başlanır ancak bunun kendileri için de geçerli olabileceğini düşünmeye karşı hala direnç gösterirler

ölümün nedenlerine ait düşünceleri somut düzeydedir ölümün hem kazalar ve şiddet gibi dışsal nedenlerden kaynaklandığını hem de hastalık yada yaşlılık gibi içsel süreçlerin bir neticesi olduğunu anlayabilirler sihirli unsurlar hala düşüncenin parçası olmaya devam eder ölülerin yaşayanları gördüğünü ya da işittiğini var sayarlar ve bunun bir neticesi olarak öleni memnun etmek için çabalarlar 10 yaşından sonra çocuğun ölüm kavramı giderek daha somut hala gelir ve bir kayıp olgusunun uzun vadedeki neticelerini daha iyi görebilirler

çocuk ölüm olayı ile karşılaşmadan gelişim düzeyine ideal olarak ölüm kavramlarının gelişmesi ve normal yaşam döngüsünün bir parçası olarak algılanmasına çalışılmalıdır günümüzde çocukların tv dizilerinde ve çizgi filmlerde gördükleriyle ölümü geçici bir durum olarak algılamakta oldukları görülmektedir ölümlerin daha çok hastanelerde olmaya başlamasıyla da ölümü normal yaşamın bir parçası olarak algılamakta zorlukları olduğu düşünülmektedir

ölüme, travmanın neden olabileceğini çağrıştıran filmler ve haber yazılımlarının yanı sıra yayınlarda ölüm sonrası, ailelerin hatta çocukların üzüntü ve isyan dolu yaşantılarının ve detaylı bir biçimde gömülme törenlerinin, cenazelerin gösterilmesi çocukların zihinlerinde karmaşaya sebep olmakta ve ölüm hakkında endişeleri artmaktadır

yurt dışında üç yaşından ufak çocuklar için bile yazılmış ölüm kavramının sağlıklı gelişmesini amaçlayan kitaplar vardır evcil bir hayvanın ölümü, ölüm kavramını çocuğa açıklamak için iyi bir fırsat olabilir

çocuğun yaşadığı duygular saygıyla karşılanmalı, bütün aile üzüntüsünü dile getirerek bir tören içinde hayvan evden uzaklaştırılmalıdır derhal yeni bir hayvan alınmayarak çocuğun kavramları geliştirmesine olanak temin edilmeli ve anı anlamına gelecek ritüel bir davranışa izin verilmeli, hatta teşvik edilmelidir


0-3 yaşları arasındaki çocuklar da yas geçici bile olsa yakın izleme ve kapsamlı bir değerlendirme gerekmektedir çocukla ölüm ile ilgili genelde yaşayan ebeveyn konuşur bu olmadığı vakit ise çocuk acı haberi sığınacağı ve dayanacağı bir kimseden duymalıdır beklenmedik ölümlerde çocuğa alıştırarak haber verilmesi düşünülebilir çocuğa soru sorabileceği, duygularını ve düşüncelerini paylaşabileceği sıcak bir konuşma ortamının yaratılması çok mühimdir ve açıklamayı yapan erişkininde kendi üzüntüsünü belirtmesi ideal olur

ilk zamanlarda yadsımayı çok sık kullanan çocuk üzgün görülmediği için suçlanmamalı ya da eğlendirilmeye çalışılmamalıdır okul içerisinde bir ölüm olduğunda ise anons yerine sınıf ortamında bir öğretmen tarafından yapılan açıklamaların daha az zedeleyici olduğunu bildiren çalışmalar vardır

özellikle ufak çocuklarla konuşurken ölümü uykuya benzetmemek çok mühimdir çünkü çocuk uyursa kendisinin de öleceğinden endişelenmeye başlar dolaylı yoldan ölümü anlatmaya çalışmak çocuğun kafasını daha çok karıştırabilir ve ebeveyne olan güvenini zedeleyebilir örneğin ölümü uzun bir yolculuğa benzetmek yada hastaydı, yaşlıydı gibi açıklamalarda da bulunmak çocuğun yolculuklardan, hastalıktan ve hekim randevularından korkmasına yol açabilir "çok iyi olduğu için tanrı yanına aldı" gibi bir açıklama karşısında, çocuk ölmemek için kötü olmayı tercih edebilir


6 yaşından önce yapılan dini açıklamaları, çocuk genellikle yorumlamakta zorluk çeker ve daha da korkabilir dini kavramlar, çocuğun günlük yaşantısının bir parçası ise, bunları ideal bir biçimde kullanmakta olasıdır böyle bir yol seçilmişse "tanrı kardeşine bakacak" gibi bir açıklama "tanrı kardeşini öyle sevdi ki onu yanına aldı" gibi bir açıklamadan daha ideal olacaktır

ölümü, bedensel etkinliklerin son bulması biçiminde anlatmak iyi bir açıklama sayılabilir ölümü normal yaşamın bir parçası gibi göstermek mühimdir ve şayet çocuk yaşayan ebeveynin de ölüp ölmeyeceğini sorarsa, bunun çok uzun vakit sonra olacağı, uzun yıllar çocuğun yanısıra olunacağı söylenebilir

ölümün yaşamın sonu olduğu ve ölen birinin hiçbir biçimde geri dönmeyeceği çocuğa ideal ve basit bir dille anlatılmalıdır çocuğa ölen birinin tüm vücut işlevlerinin durduğunu, yani ölen birinin nefes alamayacağı, yemek yiyemeyeceği, bir şey içemeyeceği, oyun oynayamayacağı, düşünüp hissedemeyeceği, söylenebilir

çocuk aynı zamanda ölümün gerçek sebebini de öğrenmelidir haber çocuğa açık olarak iletilmelidir örneğin "kendini kötü bir habere hazırlamanı istiyorum bir kaza oldu haber babanla ilgili çalıştığı yerde bir kaza olmuş ciddi bir biçimde yaralanmış öğrendiğimize göre derhal ölmüş" gibi çocukların habere ilk tepkileri çok değişik olabilir yüksek sesle inkar etme, açıkça reddetme, ağlama, ümitsizliğe kapılma gibi çeşitli tepkiler olabilir ortam, çocukla birlikte rahatsız edilmeden bir müddet daha oturabilmeye ideal olmalıdır

çocuk çok fazla ağladığında buna izin verilmeli, hiç kimse çocuğun kendisini toparlamasını ve susmasını söylememelidir çocuk tepkisini yaşarken onu yatıştıracak biçimde sarılmakta iyi olacaktır

ayrıca çocuklar, ölüme kendilerinin neden olduklarını da düşünebilirler aynı şeyin kendilerine ve yaşayan ebeveynlerine de olacağından endişelenirler ve "bana kim bakacak" endişesi yaşayabilirler duygularını sözelleştirebilmeleri için cesaretlendirme ve ona yardım edecek birilerinin olacağı güvencesi, bu kaygılarla baş etme de onlara yardımcı olur

ölüm sonrası yaşayan ebeveyn genelde anne olmaktadır bir ebeveyni kaybeden çocuk birden çok ebeveynini kaybetmiş gibidir çünkü yaşayan ebeveyn kendi matemine düşmüştür ve dolayısıyla çocuğun gereksinimlerini karşılayacak taktirde değildir ebeveyn sorumluluklarına dönebilecek hale gelene dek, çocuğa duygusal ve fiziksel bakım verebilecek bir erişkin belirlenmelidir çocuğun önceden tanıdığı bir ebeveyn olması tercih edilirken, başka bir şehre gönderilmesi önerilmez

çocuk ebeveyni ya da kardeşinin ölümcül hastalığı neden ile üzüntü yaşayabilir çocuğa bu konuda konuşmasının yasak olduğu genelde aile içerisinde hissettirilir çocuk sıklıkla kendini suçlar ve "eğer kendisi daha iyi olabilseydi hasta olmayacaklardı" diye düşünür çocuğa bilgi verildikçe ve çocuk ebeveynin ya da kardeşinin sağaltımına yardımcı olabildiğince kaygısı büyük ölçüde azalacaktır ve yas süreci daha sağlıklı geçecektir


sonuç olarak;

açık ve dürüst iletişim

1-yaşa ideal açıklamalar yapın

2-soyut açıklamalardan uzak durun

3-ölüm bir seyahat yada uyku olarak açıklamayın

bilişsel beceri kazanmaları için müddet tanıyın

1-sorulara ve konuşmaya izin verin

2-kısa konuşmaları kabul edin

3-fotoğraf albümlerine bakın

4-çocukların mezarı ziyaret etmeleri sağlayın

5-çocukların oyunlarını kabul edin

kaybı gerçek hale getirin

1-çocuğun cenaze törenine katılmasına izin verin

2- kendi duygularınızı saklamayın

3-ölen kişiyi hatırlatan şeyleri ortada bırakın

duygusal baş etmeyi kolaylaştırın

1-gereksiz ayrılıkları önleyin

2-çocuklarla ana babalarına veya kendilerine bir şey olacağına ait kaygıları ile ilgili konuşun

3-çocuklarla suçluluk duyguları ile ilgili konuşun