Doğumdan Üniversiteye Okuma Yetilerinin Gelişimi

Okuma gelişimi, bebeklik ve çocukluk dönemlerinde fikirlerin ve kavramların bütünleşmesiyle başlar Çocuğun dikkatini kelimelerin sesbirimlerine ve harflerine odaklamak için oynanan oyunlar, okuma gelişimini hızlandıran en temel faktörler arasındadır Oyun dışında anne babaların çocuklarına okudukları hikaye kitapları, onların yeni kelimeler öğrenmelerini, harflerle sesbirimler arasında bağlantı kurmalarını ve yazılı kelimelerin hikayeleri oluşturduğunu kavramaya yarar

Genel olarak 0-6 yaş döneminde çocukların okuma gelişimlerini artırmaya yönelik tüm etkinlikler, bu çocukların ilköğretim, lise ve üniversite yıllarında, yetişkin bireyler olarak hayata atıldıklarında, ekonomik ve profesyonel başarılarını olumlu yönde etkileyecektir

Okuma yetilerinin gelişimi; biyolojik, sosyal, bilişsel ve zihinsel gelişimle bağlantılı olarak, çocuğun ilköğretime başlamasından çok daha önce başlar Hatta L Ehri okuma yetilerinin gelişim evresinin doğumla başladığını iddia eder Bazı araştırmacılar okuma gelişimi için sağlıklı her çocuğu kapsayan genel evreler tanımlamış olsalar da bireysel farklardan dolayı, çocuğun okuması büyük ölçüde gelişimsel zamanlamasına bağlıdır Örneğin bazı çocukların alıcı dili iyi olduğu halde ifade edici dili yetersiz olabilmesi gibi Ayrıca, her çocuğun duyu organları ve bedensel yapısı arasındaki bütünlük aynı düzeyde değildir Olgunlaşma ve deneyimin etkileşimi sonucunda, çocuklar fiziksel yeterlilikleri başarmakta, nesneler arasında sınıflandırma ve ilişki kurma becerilerini geliştirmekte, zamanla gerçek durumları ve olayları hatırlamakta, hayal kurma oyunlarıyla meşgul olmakta ve sosyal ilişkiler kurmaktadır Şimdi okuma yetilerinin gelişimiyle ilgili L Ehri ve J Lerner okuma yetileri gelişim evrelerini inceleyelim

L Ehri okuma yetilerinin gelişimini 4 evrede inceler

Evre 0:

L Ehri?ye göre bu dönem, okul öncesi yani çocuğun okumayı öğreneceği yaşa kadar olan dönemdir

Çocuklar bu dönemde alıcı dil ve ifade edici dilleri ile birlikte dil becerilerini geliştirirler

Okuma-yazma kavramlarıyla ilgili fikirler edinirler

Yazıların neye benzediğini, nerelerde bulunduğunu, bazı isimlerin yazılışlarını öğrenirler Kendi ve ailesindeki kişilerin isimlerini yazmak için çaba harcarlar Harfleri benzettikçe büyük keyif alırlar ve ellerine kağıt kalem geçtiğinde yazabildikleri her şeyi çevresindeki kişilere göstererek onlardan onaylanma beklerler

Alfabede ki harflerin yazılışlarını öğrenirler

Harf ve sayı sembolleri arasındaki farkı kavrarlar

Televizyonda sık sık rastladıkları kanal isimlerinde ve belli markalara ait logolarda kullanılan harfleri tanımaya (logografik tanıma) başlarlar

Evre 1:

L Ehri 1 Evreyi okumaya başlangıç evresi olarak kabul eder

Çocuk bu evrede harf sembolleri arasındaki şifreleri çözümlemeye başlar

Çocuk, konuştuğu dildeki kelimeleri hecelere ve seslere bölmeye başlar

Harflerin kelimelerdeki seslere karşılık geldiğini fark ederler

Kelimeleri seslere ayırma yetilerini geliştirdikçe, yazılı kelimelerin sesli okunuşlarını telaffuz etmeye başlarlar

Evre 2:

L Ehri?ye göre bu evre, okuma hızının giderek daha iyi seviyeye ulaştığı dönemdir

Giderek artan sayıdaki kelimeyi otomatik olarak tanımaya başlarlar

Evre 3:

L Ehri?ye göre 3 Evredeki çocuklar, okuma hızları gelişmiş, noktalama işaretlerine dikkat ederek, vurgulayarak, rahatlıkla okurlar

Yeni bilgilere edinmeye yönelik amaçlı okumaya başlamaları 3 Evrede gerçekleşir

Bu evrenin temel amacı, okuyarak öğrenmektir

J Lerner ise okuma yetilerinin gelişimini L Ehri?den farklı olarak 5 evrede inceler

1 Okumaya Hazırlıklı Olma Evresi:

J Lerner, Okumaya Hazırlıklı Olma Evresi?nin doğumla başladığı ve okumanın öğrenilmesiyle sonlandığını, okul öncesi eğitim almanın okumaya istekli olmayı desteklediğini, bu sebeple okul öncesi dönemin iyi değerlendirilerek çocuğun okul öncesi kuruma gitmesinin özendirilmesi, teşvik edilmesi gerektiğini savunur J Lerner?a göre bu dönem;

Dinleme ve konuşma becerilerinin geliştiği,

Kavramsal ve bilişsel düşünmenin kazanıldığı,

Bir konu üzerinde belirli bir süre konsantre olma yeteneklerinin geliştirildiği dönemdir

2 Okumayı Öğrenme Evresi:

J Lerner?a göre Okumayı Öğrenme Evresi çocukların ilköğretime gitmesi ile başlar

Bu dönemde okuma öğreniminde çeşitli yöntemler kullanılır

Çocuklar farklı malzemeler ve farklı yöntemlerle okumayı öğrenirler Kimileri okumayı önce kelimenin bütününü öğrenip sonra hecelere bölerek, kimileri önce harflere ait sesleri öğrenip, iki harften oluşan hecelerdeki sesleri birbirine çatarak okumaya geçerler

Okumayı Öğrenme Evresinde olan çocuklarının çevresinde rastladığı tüm yazılar dikkatini çeker Televizyonda rastladıkları kanal isimleri, reklamlardaki ürünlere ait logolardaki yazılar, eline geçen gazetedeki yazılar, tabelalar, otobüslerin üzerindeki yazılar, plakalar? Kısaca tüm yazılara ilgi göstererek kelime bilgilerini artırırlar

Harflerin görsel sembolleriyle sesleri arasındaki ilişkileri kurmaya başlarlar

Yazıları soldan sağa doğru bir sayfa boyunca hizalarını da dikkate alarak atlama yapmadan takip edebilirler

Okuma eyleminin konuşmanın yazılı hali olduğunu anlamaya başlarlar


3 Okumada Hızlanma Evresi:

J Lerner?a göre Okumada Hızlanma Evresi İlköğretimin 2 ve 3 Sınıflarına tekabül eder

Bu evredeki çocukların bir dakika içinde okuyabildikleri kelime sayısı giderek artmaya başlar Her çocuğun dakikada okuyabildiği kelime sayısı birbirinden farklı olmasına rağmen gün geçtikçe her biri kendi çıtasının daha üstüne çıkar

Okuma gittikçe ilerler, hızlanır ve daha akıcı hale gelir

Kelimeleri görür görmez tanıma becerileri de Okumada Hızlanma Evresi?nde gelişir

Konuya ilişkin ipuçlarını değerlendirme, çeşitli bilgi tipleri kullanma konusunda, fonetik ve yapısal olarak analiz yapabilmede yeterlilik kazanırlar Adam asmaca türü oyunları oynar hale gelirler Sesli ve sessiz harfleri ayırt etmeye başlarlar Sadece sessiz harflerle sesli harflerin yerleri boş bırakılarak hazırlanmış yazılardaki boşlukları doldurma oyunları oynamaktan keyif alırlar Aynı oyunu kendileri kurabilir hale gelirler Bu oyunlar onların şifre çözme yeteneklerini geliştirdiği gibi, çok yönlü ve esnek düşünme becerilerinin gelişimine de katkıda bulunarak kelime haznelerini geliştirirler Örneğin K?ZM?K, kızmak, kazmak gibi alternatifleri bularak dil becerilerini geliştirirler

4 Okumayı Tamamen Başarma Evresi:

J Lerner?a göre Okumayı Tamamen Başarma Evresi ilköğretim 6 Sınıfla başlar

Çocuk bu evrede okuma yaşantısını iyice zenginleştirir

İlköğretim ilk 5 yılında kazanılan beceriler iyice sağlamlaşır

Gönüllü okuma arttığı evredir Kitap okuma sevgisi gelişenlerde bu evrede okumaktan keyif almayla seyreder

Kitapları sadece zevk almak için okuma alışkanlığı başlar

Yeni kitaplar keşfeder ve okudukları kitaplar hakkında bilgi paylaşımlarında bulunmaktan keyif alırlar



5 Kaliteli Okuma Aşaması:

L J Lerner?a göre kaliteli okuma ancak lise ile başlar

Okuduklarını anlama ve kavrama becerileri bu evrede iyice gelişir

Farklı amaçlar için okuma yine bu evrede başlar

Okuma oranının arttığı Kaliteli Okuma Dönemidir