İnfertilitede tedavi yöntemleri

Yumurta gelişiminin uyarılması (Ovülasyon İndüksiyonu)


Yumurtlaması olmayan ya da düzensiz yumurtlayan kadınlarda veya yumurtlaması olan kadınlarda birden çok yumurtanın gelişmesini sağlayarak gebelik şansının artırılmasına çalışıldığı aşılama (IUI) ve diğer tüm Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemlerinde (Tüp Bebek, Mikroenjeksiyon) kullanılan tedavi şeklidir


Bunun için yumurtlama işlemini uyaran çeşitli ilaçlar kullanılır Yumurtaların içinde bulunduğu kesecikler (follikül) belli bir büyüklüğe ulaşana kadar bu ilaçlara devam edilir ve ilaçlar kullanılırken ultrasonografi ve hormon (E2) takibi ile hasta izlenir Folliküller belirli bir büyüklüğe ulaşınca çatlatma iğnesi (hCG) yapılır Bundan sonra ya cinsel ilişki önerilir veya eğer uygulanacaksa suni döllenme yapılır (aşılama, IUI) Tüp bebek (IVF) veya mikroenjeksiyon (ICSI) işlemleri planlanıyorsa yumurta toplama işlemi (OPU) uygulanır


Eş spermi ile suni döllenme (Aşılama, İntrauterin İnseminasyon)


Bu işlem, rahim ağzı salgısının veya fiziksel olarak rahim ağzının uygun olmaması, erkeğe bağlı problemin hafif olması, kadında yumurtlamanın olmaması ya da yetersiz olması, açıklanamayan infertilite, endometriyozis, immünolojik infertilite, cinsel işlev bozuklukları gibi durumlarda pratik, kolay uygulanabilir ve ekonomik bir yöntem olması dolayısıyla ilk tercih edilen tekniktir


Genelde bu tedavinin başarısız olduğuna 3 uygulamadan sonra karar verilir Ancak bunu 6, hatta 12 uygulamaya kadar uzatan merkezler de mevcuttur


Bu uygulamadan önce kadında en az bir tüpün açık olduğunun gösterilmesi şarttır Kendiliğinden ya da ovülasyon indüksiyonu ile yumurta geliştirildikten sonra hCG yapılarak, gelişen bu yumurtanın çatlaması sağlanır Bundan yaklaşık 36 saat sonra alınan semen örneği laboratuvarda özel yöntemlerle hazırlanarak örneğin hareketli ve nispeten normal yapıda spermlerden zengin olan kısmı ağrısız ve kolay bir işlem sonucu özel bir şırınga yardımıyla ile rahim içine bırakılır, işlem birkaç dakikada sonlanır ve 10-15 dakikalık bir dinlenmeyi takiben hasta evine gidebilir


Yumurta gelişiminde klomifen sitrat gibi basit ilaçlar ya da enjeksiyonla uygulanan gonadotropinler kullanılabilir Yumurta çatlamasının kendiliğinden olmasına izin verilebildiği gibi bu hCG gibi ilaçlarla sağlanabilir Aşılama tek ya da iki gün üst üste ardışık olarak uygulanabilir


İn-vitro fertilizasyon (IVF) ve Mikroenjeksiyon (ICSI)


IVF ile ilk sağlıklı doğum 1978 yılında gerçekleşmiş ve İngiltere’de Louise Brown bu yöntemle dünyaya gelmiştir Tüp Bebek terimi vücut içinde değil de laboratuar ortamında bir araya getirilen spermin yumurtayı döllemesini ifade eder Tüp bebek işleminde elde edilen yumurtaların etrafına belirli sayıda hareketli sperm bırakılarak spermin kendiliğinden yumurta içerisine girmesi beklenirken mikroenjeksiyon işleminde sperm özel mikro aletler yardımıyla yumurtanın içerisine yerleştirilmektedir Bu sekide vücut dışında elde edilen döllenmiş yumurtalar belirli bir süre özel besleyici sıvılar (kültür ortamı) içerisinde tutularak bölünmeye başlamaları beklenmekte ve daha sonra gelişen embriyolar normal gelişimini sürdürebilmeleri amacıyla rahim içine yerleştirilmektedir


Tüp bebek uygulamalarında başarı şansını artırmak için, her sağlıklı kadında ayda bir tane oluşan yumurta sayısını arttırmak gereklidir Bu nedenle yumurtalıkları daha fazla sayıda yumurta geliştirmeye sevk eden ilaçlar kullanılır Çok sayıda geliştirilen yumurtaların toplama işlemlerinin hemen hemen tamamı vajinal yoldan yapılan ultrasonografi yardımıyla (transvajinal ultrasonografi) gerçekleştirilir


Bu işlem genelde 30 dakikadan daha kısa sürer ve hastaların işlem sırasında rahatlaması için anestezi ile sedasyon uygulanabilir Diğer girişim yolları ise laparoskopi ya da transabdominal ultrasonografi yardımıyladır


Yumurtaların toplandığı gün, döllenme işleminde kullanılmak üzere sperm örneği vermesi gerekmektedir Laboratuvarda döllenme işleminde kullanılacak sperm örneği içindeki sperm hücreleri, çeşitli yöntemlerle ayrılır Daha iyi hareket edenleri seçilir ve seminal sıvılardan arındırılır


Toplanan yumurtalar mikroskop altında değerlendirilir, her biri olgunluklarına göre derecelendirilir Yumurtanın olgunluğu onun döllenebilme kapasitesini belirler Daha sonra uygulanmaya karar verilmiş yönteme göre inseminasyon yapılır


İnvitro fertilizasyon (IVF):


Toplanan yumurtalar özel yöntemlerle hazırlanmış belli sayıdaki sperm hücresi ile özel kültür sıvıları içinde bir araya konularak anne vücut ortamını taklit eden cihazlarda (inkübatörler) bekletilirler Bu işleme, inseminasyon denir


İntrasitoplazmik sperm injeksiyonu (ICSI - mikroenjeksiyon):


Çocuk sahibi olma şansı olamayan birçok infertil çifte oldukça yüksek gebelik şansı sağlayan bu yöntemde, özel bir mikroskop ve mikromanüpilatör denilen aletler yardımı ile çok ince bir iğne içine alınan tek bir sperm hücresi (erkek üreme hücresi) yumurtanın içine enjekte edilir Böylece sperm sayısı çok düşük, sperm hareketleri yetersiz, sperm şekli bozuk olan infertil erkekler çocuk sahibi olabilme şansını yakalamaktadır Sperm analizinde hiç sperm hücresi olmayan erkekler de eğer testislerinde (yumurtalık) cerrahi girişimle (TESE) hücre bulunursa mikroenjeksiyon - ICSI ile çocuk sahibi olabilme şansına sahiptirler


Her iki yöntemde de yumurtalar, işlemlerden 16-20 saat sonra incelenerek döllenmenin meydana gelip gelmediği saptanır Eğer döllenme oluşursa bu yumurtalara artık zigot adı verilir En az iki hücreli aşamaya geldiklerinde de embriyo adını alırlar Laboratuvar içinde oluşturulan şartlar, döllenmeyi kolaylaştırıcıdır; ancak fertilizasyon tüm yumurtalarda meydana gelmez Ortalama olarak, toplanan yumurtaların %60 - 70'i döllenir Bu oran çiftlere göre daha düşük ya da daha yüksek olarak meydana gelebilir


Embriyo transferi (ET), genellikle yumurta toplanmasından üç gün sonra yapılır Ancak daha uygun olacağı düşünülüyorsa embriyo transferi 5-6 güne kadar geciktirilebilir Transfer için normal gelişen embriyo/embriyolar seçilir Önerilen çoğunlukla 2–4 embriyonun transferidir


Transfer işlemi, içinde embriyolar bulunan çok ince özel bir kateterin, jinekolojik muayene pozisyonundaki kadının rahim ağzından geçilerek rahim içine yerleştirilirdiği ve içindeki embriyolar, bir enjektör yardımı ile rahim içine püskürtüldüğü oldukça kolay ve ağrısız bir uygulamadır Ortalama 10- 20 dakika kadar sürer



Doç Dr Bülent Berker