Yanlışlıklar Komedyası

Yanlışlıklar Komedyası
Yazar : William Shakespeare

Sayfa Sayısı : 112
ISBN : 978-975-14-0926-3
Çevirmen : Bülent Bozkurt
Özelliği : 135 x 198 cm 2 hamur

YANLIŞLIKLAR KOMEDYASI



Yanlışlıklar Komedyası Shakespeare’in ilk oyunlarından biri ve aynı zamanda en kısa oyunu İlk defa 1594 yılında yeni yıl (Noel) şenlikleri sırasında sahneye konduğu sanılıyor İlk basımı da Shakespeare’in ölümünden sonra 1623 yılında “First Folio”da yapılmış

Shakespeare’in bu oyun için yararlandığı kaynaklar arasında Plautus’un Menaechmi ve Amphitruo oyunları ile “Apollonius of Tyre” adlı Orta Çağ’da çok sevilen romantik bir masal yer alıyor Shakespeare kargaşaya yol açan ikizler konusunu Menaechmi (“Menaechmus Kardeşler” Türkçe çevirisi İkizler)den uzun yıllar ayrı kaldıkları halde birbirlerini hâlâ seven eşler konusunu ise “Apollonius of Tyre”dan almış

Oyunun kısa bir özeti okurun oldukça karmaşık yapıdaki genel çatıyı aklında tutmasına yardımcı olabilir

Olaylar eski çağlarda cinlerin perilerin büyücülerin anayurdu olarak bilinen Efes’te geçer Çılgın ve şaşkın insanlarla dolu büyülü bir âlem atmosferinin egemen olduğu oyunda insanların bir bölümü daha önce hiç görmedikleri ikiz kardeşlerine bir bölümü artık bulmaktan ümit kestikleri eşlerine kavuşur çoğu ise aynı zamanda kendi benliklerinin de varlığını bilmedikleri yönlerinin ortaya çıktığını görür

Oyunun ilk sahnesinde Siraküza’lı tüccar Egeon Efes Dükü Solinus’la konuşmakkadır Egeon elinde olmadan Siraküza’ya düşman olan Efes’e gelmek zorunda kalmıştır Oysa Efes’te görülen bir Siraküza’lı bin marklık kefalet bedelini ödeyememesi halinde idam edilecektir

Egeon’un bu parayı bulma imkânı yoktur Efes’e geliş nedenini ise Efes Dükü’ne şöyle açıklar: Çok önce bir iş için ailesiyle birlikte gittiği Epidamnum’da karısı Emilia “birbirine tıpatıp benzeyen” ikiz oğlan çocuğu doğurmuştur Egeon ve ailesinin kaldığı handa aynı saatte bir köylü kadının da yine ikiz oğulları olmuştur Egeon da büyüdükleri zaman oğullarına köle olarak hizmet etsinler diye bu çocukları satın almıştır Ancak memlekete dönerken bindikleri gemi kazaya uğramış Egeon’un karısı Emilia’yla birlikte oğullarından ve köle çocuklardan biri kaza sırasında kaybolmuştur Kendilerinden de bir daha haber alınamamıştır Kazadan kurtulan ikizler on sekiz yaşına basınca Siraküza’dan ayrılıp kardeşlerini aramaya gitmişlerdir Onlar da geri dönmeyince Egeon tek başına yola çıkmış ve beş yıl dolaştıktan sonra kendini Efes’te bulmuştur Şimdi Egeon o günün akşxxx kadar gerekli kefalet bedelini bulamazsa idam edilecektir

Bu arada kardeşlerini aramaya çıkan Siraküza’lı Antipholus’la kölesi Siraküza’lı Dromio Egeon’la aynı zamanda Efes’e çıkmışlardır Ama Egeon’la bu iki gencin birbirlerinin Efes’te olduğundan haberleri yoktur

Daha önce deniz kazasında kaybolan öteki ikizler (onların da adı Antipholus’la Dromio’dur) de Efes’e yerleşmişlerdir Ancak kardeşlerinin varlığından kendilerinin de yakınlarının da haberi yoktur Bu nedenle kendileri dahil herkes ikizleri birbirine karıştırmaya başlar ve bu durum büyük yanlış anlama ve yanılgılara müthiş bir kargaşaya yol açar

Oyunun sonunda konu hâkim önüne gelir Ancak olaylara karışmış olan herkes bir araya toplanınca iş sarpa sarıp çok geç olmadan kimin kim olduğu anlaşılır Kocasını yitirdikten sonra Efes’te bir manastıra başrahibe olduğu ortaya çıkan Emilia da düğümün çözülmesine yardımcı olur ve kardeşler kardeşlere eşler de birbirlerine ve çocuklarına kavuşur

Oyun özetten de bir ölçüde anlaşılacağı gibi akıl ve mantık sınırlarını oldukça zorluyor Ama bu “komedi”nin hatta çoğu zaman yanlış yönlendirilmiş kıyaslamalarla yaşamla karıştırılan “tiyatro”nun temel özelliklerinden biri Tiyatro yaşamdan esinleniyor yaşayanlarca yaratılıyor ama yaşamdan farklı; her tiyatro oyunu bir anlamda salt yaşananı algılamaya şartlanmış olan akıl ve mantığı zorluyor Shakespeare’in “acemilik” dönemi oyunlarından sayılabilecek olan Yanlışlıklar Komedyası’nda yer yer abartılı ölçüde görülen bu öğe oyunu günümüz tiyatro sahnesine aktarmak isteyen bir yorumcu için oldukça zengin bir “absurd” potansiyele sahip

Yine Siraküza’lı bekâr ikizlerin yanlışlıkla (tarafların bilinç ve iradesi dışında) Efes’li evli ikizlerin eşleriyle “eğlenmek” durumunda kalmaları da günümüz sahnesi için ilginç olabilecek komedi ve/veya “farce” malzemesi oluşturabilir

Yanlışlıklar (belki de daha doğru adıyla “Yanılgılar”) Komedyası’nda Shakespeare’in dili kullanmadaki ustalığının dil ve anlamla oynama merakının üstün yaratıcılık yeteneğinin ilk ve ilginç örnekleri sık sık görülüyor Yine bu oyunda yazar tiyatronun en önemli öğelerinden biri olan kişiler arası etkileşim ve tepkileşim konusunu değişik görünüm ve sonuçlarıyla işliyor Kişiler arası etkileşim sürecinde bireylerin gerçek ve içtenlikli duygu yoğunluğunun zaman zaman fazlaca ağırlık kazanması gerilim dozunun sık sık artması en azından metinde oyunun komediden (veya “farce”dan) drama kayması bile yol açabiliyor Ancak metnin sahneye aktarılışında ve oyunun bir bütün olarak yorumlanışında komedi veya “farce” unsurunun değişik yönleriyle ön plana çıkması mümkün

Metinde ikizlerin bulunduğu sahnelerde kimin kim olduğunu çıkarmak dolayısıyla olaylar dizisini takip edebilmek oldukça zor Ama sahnede yönetmenin kullandığı yönteme ve seyirciye verdiği ipuçlarına bağlı olarak bu iş biraz daha kolaylaşabiliyor Yine de oyun başladıktan bir süre sonra Efes’li Antipholus’la Siraküza’lı Antipholus’u; Efes’li Dromio ile Siraküza’lı Dromio’yu birbirinden ayırmak oldukça güçleşiyor Ancak oyundaki komedi unsurunun amaçlanan yönde ortaya çıkabilmesi için oyundaki kişiler kadar olmasa bile seyircinin de biraz kafasının karışması gerekiyor

Bu oyunda Shakespeare hem komedi hem de onunla bağdaşmaz gibi görünen gerilim öğesini çok basit nerdeyse basmakalıp denebilecek bir temele oturtmuş: Efes’li Antipholus’la Siraküza’lı Antipholus ve bunların uşakları Efes’li Dromio ile Siraküza’lı Dromio ikizlerinin tıpatıp benzerliği ve bu benzerlikten doğan kargaşanın temeline

Komedinin de tragedyanın da özünde aykırılık bağdaşmazlık uyuşmazlık gerilim yaratıyor Karşıt anlamlı gibi görünen “komik” ve “trajik” kavramlarını birbirinden ayıran -bir durumun şeyin olgunun komik ya da trajik (veya acıklı) diye nitelendirilmesine yol açan- ise zaman ve mekân bağlam ortam bakış açısı neden-sonuç ilişkisi gibi unsurlar

İki insanın birbirine tıpatıp benzemesi aykırı “norm dışı” bir durum; insanoğlunun görmeye alıştığı kanıksadığı “normal” kabul ettiği bir olgu değil İki maymunun ya da böceğin birbirine benzemesini yardırgamıyoruz ama iki insanın tıpatıp benzeşmesi maymunun insana benzemesini (ve Kafka’nın öyküsünde olduğu gibi insanın böcekleşmesini) ortam ve bağlamın uygun olması şartıyla komik buluyoruz Ama her aykırı durumda olduğu gibi bu tür benzerliklerde de her an karışıklığa ve olumsuz gelişmelere yol açabilme potansiyeli var Benzerlerin birbiriyle yer değiştirmesi; hele bireyin kendi bilinç ve bilgisi dışında öteki insanlar tarafından başka birinin yerine konması akla sığmayacak sayı ve türde risk taşıyor Böyle bir yer değiştirme komik de olabilir acıklı da tehlikeli veya dehşet verici de Yanlışlıklar Komedyası da komedi olarak nitelendirilmekle birlikte “komedya”dan da öte başka olasılıkları arka planda hep canlı tutan bir örgüye sahip

İngiltere’de Shakespeare’den önce Orta Çağ edebiyatında ve tiyatrosunda sonu iyi biten anlatı öykü ve oyunlar “komedi” olarak tanımlanırmış Bu tanım bir ölçüde Rönesans ve daha tartışmalı olmakla birlikte günümüz tiyatrosu için de geçerli

Orta Çağ tiyatrosunda bir oyunun “komedi” sayılabilmesi için tümüyle “komik” öğeler içermesi şart değil Sonunun iyi bitmesi örneğin âşıkların kavuşması kayıpların bulunması yaraların sarılması ölenlerin dirilmesi yeterli

Rönesans tiyatrosunda ise Orta Çağ geleneğini sürdüren çok sayıda oyun dışında bir oyunun komedi sayılabilmesi için hem “iyi” bitmesi hem de genel olarak “komik” (ama yalnızca “gülünç” ya da güldürü ağırlıklı değil aynı zamanda “hoş” “tatlı ve güzel şeylere yer veren” vb) olması gerekiyor Yanlışlıklar Komedyası yoruma ve yaklaşıma göre hem Orta Çağ hem de Rönesans tanımına uyabilecek bir geçiş dönemi oyunu sayılabilir