Mıknatıs Çeşitleri ve Günlük Hayattaki Kullanım Alanları

MANYETİZMA: Mıknatıslık olaylarını inceleyen bilim dalına denir MÖ 600 yıllarında Manisa ili Magnesia olarak biliniyordu Mıknatıs ilk olarak burada bulunduğu için(Eski Yunanlılar,bu kayaların bazı metalleri çekerek kendilerine yapıştıklarını gördüler) siyah taşı andıran demir,nikel,çelik ve kobaltı çeken demir filizine manyetit adı verilmiştir Bugün mıknatıs diyoruz

Demir,nikel,kobalt gibi metalleri çekme özelliği gösteren cisimlere mıknatıs denir Cisimlerin bu özelliğine de mıknatıslık denir Doğal ve yapay mıknatıs olmak üzere iki çeşittir

DOĞAL MIKNATIS: Doğada manyetit adı verilen demir oksit (Fe2O4) bileşiği taşlara denir

YAPAY MIKNATIS: İnsan eliyle yapılan mıknatıslardır Günlük hayatta sıkça kullanılır U,çubuk,at nalı pusula,elektro mıknatıs gibi çeşitleri vardır

Mıknatıs;demir,nikel,kobalt gibi maddeleri çekme özelliği gösterirMıknatısın çekme özelliği gösterdiği bu maddelere manyetik maddeler denir
Cam,tahta,plastik,kağıt,deri gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmezlerMıknatıs tarafından çekilmeyen bu tür maddelere manyetik olmayan maddeler denir

MIKNATISIN KUTUPLARI
Mıknatısın çekme özelliği en fazla olan uç kısımlarına kutup denir Ortadan asılan mıknatısın kuzeye yönelen ucu Kuzey(N) kutbu,diğeri ise güney (S) kutbudur Her iki kutupta aynı çekme özelliğine sahiptir Mıknatıs kaç parçaya bölünürse bölünsün daima iki kutbu vardır Aynı isimli kutuplar birbirini iter Farklı isimli kutuplar birbirini çeker

Mıknatıslar;çubuk,at nalı,yuvarlak,halka,kare ve pusula iğnesi,biçiminde yapılır

YER KÜRENİN MANYETİK ALANI:
Ortasından bir iplik ile bağlanarak asılan çubuk mıknatısın belirli bir doğrultuyu alması, mıknatısa bir manyetik alanın etki ettiğini gösterir Bu alan Yer’ in manyetik alanıdır Bu alan, yer’ in dönme ekseni ile yaklaşık 150 lik açı yapacak şekilde Yer’ in merkezine konmuş büyük bir çubuk mıknatısın manyetik alanına çok benzer

Bir pusula ibresinin daima kuzey-güney doğrultusunda olması, Yer’ in manyetik alanının varlığını gösterir İbrenin kuzey kutbu, kuzeye yöneldiğinden, kuzeyde bir güney mıknatıs kutbu, güneyde de kuzey mıknatıs kutbu vardır Böylece yer kürenin coğrafi kutupları ile manyetik kutupları aynı noktalara rastlamaz

Yer kürenin coğrafi kutupları ile manyetik kutupları çakışık olmadığından pusula ibresi Yer üzerinde çok yerde coğrafi kuzey kutbu göstermez Pusula ibresi ile coğrafi kuzey-güney doğrultusu arasında bir açı vardır Bu açı sapma açısıdır Sapma, bulunulan yere göre doğuya veya batıya doğru olur Sapma, yıllara ve mevsimlere göre değişir

Yer kürenin manyetik alan çizgileri ile çubuk mıknatısın manyetik alan çizgileri birbirine benzer
Dünya dönme ekseniyle küçük bir açı yapacak şekilde Kuzey yarım kürede mıknatısın S kutbu,diğer kürede N kutbu varmış gibi davranır

Bu nedenle mıknatısın S kutbunu gösterdiği yere manyetik güney kutbu,diğerine manyetik kuzey kutbu denir

Yerkürenin coğrafi ve manyetik kutupları birbirinin tersidir Pusula iğnesinin de farklı kutuplar birbirini çekeceğinden dünyanın coğrafi kuzey kutbunu gösterir
Pusula iğnesinin yatayla yaptığı açıya eğilme açısı denir Manyetik eğilme dünyanın her yerinde farklıdır Türkiye'de yaklaşık 60,kutuplarda 90,ekvatorda 0 derecedir

PUSULA
Mıknatısın kuzey-güney doğrultusunu göstermesi özelliğinden dolayı yapılmış yön bulmaya yarayan aletlere pusula denir Pusulanın kutusu manyetik özelliği olmayan cisimlerden yapılır Manyetik sapmadan dolayı pusula iğnesi tam kuzeyi göstermez Teknik hesaplarla kuzey bulunur

MIKNATISIN KULLANILDIĞI YERLER
1- Denizciler pusula ile yönlerini bulurlar
2- Hurda yığınları arasındaki demir parçalarının ayıklanmasında
3- Vinçler de ağır yükleri kaldırmak için elektro mıknatıs kullanılır
4- Elektrik motorlarında,kapı zillerinde,telgraf ve telefon gibi araçlarda
5- Elektrik santrallerinde jeneratörlerde elektrik elde etmek için kullanılır

MANYETİK ALAN KUVVET ÇİZGİLERİ:
Altında mıknatıs bulunan cam levha üzerindeki demir tozları belirli bir şekil alır Demir tozlarının belirli bir şekilde sıralanmasını sağlayan bir kuvvet bulunmaktadır Demir tozları cam levha altında kapalı eğriler şeklinde dizilirler Demir tozlarının dizilişi, bize bir mıknatısın çevresinde oluşturduğu manyetik alan kuvvet çizgilerinin dağılımını gösterir

Mıknatıs etrafındaki manyetik alan, yalnız yatay düzlemde olmayıp, mıknatısın çevresinde her yöndedir Manyetik alan kuvvet çizgilerinin, mıknatısın kuzey kutbundan çıkıp güney kutbuna girdikleri kabul edilir
Bir mıknatıs çubuğun manyetik alan kuvvet çizgileri, mıknatısın uçlarına yakın bölgelerde daha sık, uzak bölgelerde daha seyrektir Manyetik alanın şiddeti, alan çizgilerinin sık olduğu yerde daha büyük, seyrek olduğu bölgede ise daha küçüktür

Manyetik Bir Alan Oluşturan Bir Mıknatısın Kutuplarını Pusula İle Belirleme
Kutupları belirlenmemiş bir mıknatısın hangi ucunun kuzey , hangi ucunun güney olduğunu bir pusula kullanarak belirleyebiliriz Pusula içindeki ibre de bir mıknatıstır Mıknatısın bir kutbunu, pusula ibresinin kuzey yönü gösteren ucuna yaklaştırdığımızı düşünelim Eğer bir çekme etkisi gözlersek, mıknatısın bir ucu, S kutbu demektir Diğer ucu ise, N kutbudur

KAPI ZİLİ, RADYO, TELEFONDA MIKNATIS BULUNUR
Kapı zili: Kapı zilinin esas yapısını elektromıknatıs oluşturur Elektromıknatısın karşısında, elektromıknatısın kutuplarına değmeyen şerit şeklinde bir yayla tutturulmuş ve yumuşak demirden yapılı bir armatürü vardır Armatürün arkasında değme vidası bulu¬nur
Zilin anahtarı kapalı du¬ruma getirilince devreden akım geçer ve elektromıknatıs mıknatıslanır Elektromıknatısarmatürü çeker ve tokmak çana vurur Tokmak çana vururken armatür değme nokta¬sından ayrılacağından, devredeki akım kesilir Akım kesilince elektromıknatısın çekme özelliği kaybolacağından tokmak geriye gelir Armatür yay yardımıyla değme vidasına dokunduğunda, devre tekrar kapanır ve zil tekrar çalar