Anlatım Bozuklukları -2

ANLATIM BOZUKLUKLARI



Her cümle belli bir düşünceyi, duyguyu aktarmak için kurulur Bu cümlenin, ifade edeceği anlamı açık ve anlaşılır bir biçimde ortaya koyması gerekir Ayrıca mümkün olduğunca gereksiz unsurlardan arındırılmış olmalıdır İşte bu özelliği göstermeyen cümleler, anlatım bakımından bozuktur
Biz, düşüncelerimizi en güzel şekilde cümlelerle dile getiririz Kurduğumuz cümlelerin kusursuz olması, başarılı bir anlatımın gerçekleşmesini sağlar Özellikle yazılı anlatımda cümleler, dil bilgisi kurallarına uygun kurulmalı- anlam açık olmalıdır
Kurduğumuz cümleler birden çok anlama geliyorsa, bu cümleleri okuyan kişi, ne demek istediğimizi anlayamaz Biz de karşımızdakine düşüncemizi iletememiş oluruz Yine, cümlede gereksiz bir kelimenin kullanılması ya da cümlenin anlamına uygun kelimelerin seçilmeyişi de anlatım bozukluğuna sebep olur

Anlatım bozukluklarının türlerini şöyle gruplandırabiliriz:
1 Gereksiz Sözcük Kullanılması:
İyi bir cümlede yeterli sayıda sözcük kullanılır Başka bir deyişle gereksiz sözcüklere yer verilmez Çünkü, gereksiz sözcük kullanımı cümlenin duruluğunu bozar ve anlatım bozukluğu yaratır
Bir cümlede gereksiz sözcük bulunduğunu anlamak için, sözcük cümleden çıkarılır Bu durumda cümlenin anlam ve anlatımında bir bozulma oluyorsa o sözcük gerekli, anlatımında bozulma olmuyorsa ise gereksizdir
Mecburen karakola gitmek zorunda kaldım
Son yazdığı romanına isim bulmakta bir hayli zorlanmış
Uçak, alçalarak havaalanına başarılı bir iniş yaptı
Araba şu anda yola çıkmak üzere
Tatile ailesi ile birlikte çıkacaktı
Vakfımıza karşılıksız bağışta bulundular
Verilen vaatlerin hiçbiri yerine getirilmedi
Gitmeden önce bir daha ara
Yukarıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcükler gereksizdir Çünkü, bu sözlerin anlamı, aynı cümledeki başka sözcük ya da eklerde vardır Bunların çıkarılması anlamda bir daralmaya yol açmaz
Bu anlatım bozukluğu şu şekillerde olabilir:
Eş ve Yakın Anlamlı Sözcüklerin Aynı Cümle İçinde Kullanılması:
Atatürk’ün yaptığı yenilikçi devrimler, sosyal ve siyasal yaşamımızı kökünden değiştirmiştir
Atatürk’ün yaptığı devrimler, sosyal ve siyasal yaşamımızı kökünden değiştirmiştir

Yatmadan önce dişlerini fırçalamayı unutma
Yatmadan dişlerini fırçalamayı unutma

Giyimlerinde, konuşmalarında ve davranış biçimlerinde bir gariplik yoktu
Giyimlerinde, konuşmalarında ve davranışlarında bir gariplik yoktu

Eş anlamlı kelimelerin bir arada kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Bu konuda herkesin fikir ve görüşünü almalısınız

Hava sıcaklığı sıfırın altında eksi sekiz derece imiş

Yirmi dakika geçmesine rağmen program henüz, hâlâ başlamadı
Güç ve müşkül zamanlarda üstüne düşeni yerine getirir

Ben çok varlıklı, zengin biri değilim

Neşeli, sağlıklı, şen bir görünüşü vardı

Herkesi eleştirip tenkit etmek bize hiçbir yarar sağlamaz

Anlamı zaten diğer kelimelerde bulunan kelimelerin gereksiz yere kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Şirketteki mevcut ikilik günden güne büyüyor

Yaşanmış deneyimlerinden hareketle bu sonuca varıyor

Millî maçın oynanacağı gün yaklaştıkça, ülkedeki heyecan gittikçe artıyor

Yanına gidiniz, konuşarak derdinizi anlatınız

Problemi çözmek için iki arkadaş üç saat süre ile uğraştılar

Japonya’daki arkadaşıyla on yıl boyunca karşılıklı mektuplaştılar

Az kalsın merdivenlerden düşeyazdı

Takımın, boyu en kısa oyuncusu bendim

Öğretmeniyle bütün ders boyunca tartıştı

2 Gereksiz Yardımcı Eylem Kullanımı:
“Etmek, olmak, eylemek, kılmak” gibi yardımcı eylemlerin görevi; kendisinden önce gelen isim soylu sözcüğü yüklemleştirmek, ona iş, oluş, hareket ve kılış anlamları katmaktır İsim soylu sözcük, bir ekle aynı anlamı verecekse; yardımcı eylemin kullanımı gereksizdir
Sanırım ondan kuşku ettiğimizi anladı
Sanırım ondan kuşkulandığımızı anladı

Bizi arayacağını umut etmiştim
Bizi arayacağını ummuştum

Hükümet, çözülecek olan sorunları bir bir ele aldı
Hükümet, çözülecek sorunları bir bir ele aldı

hasta olmak – hastalanmak
hesap etmek – hesaplamak
yaşlı olmak – yaşlanmak

3 Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması:
Dilimizde bazı sözcükler, anlam inceliklerine dikkat edilmeden kullanılır Sözcükleri kendi anlamını yansıtacak şekilde kullanmamak veya uygun olmayan yerde kullanmak anlatım bozukluğuna yol açar Böyle bir yanlışa düşmemek için hangi sözcüğün nerede kullanılıp nerede kullanılmayacağını çok iyi bilmek zorundayız
Ülkenin bunalıma girmesini sağlayan bu tür açıklamalardan kaçınmak gerekir
Ülkenin bunalıma girmesine neden olan bu tür açıklamalardan kaçınmak gerekir

Bu tür bilimsel çalışmalar, dilimizin zenginleşmesine neden olacak
Bu tür bilimsel çalışmalar, dilimizin zenginleşmesine katkıda bulunacak
Uyarı: “Sağlamak” ya da “katkıda bulunmak” elde edilmesi istenen olumlu bir sonuca ulaşmaktır İstenmeyen sonuçlar ortaya çıktığında “neden olmak” kullanılır
Avukat, sanığın suçlu olduğunu savunuyor
Avukat, sanığın suçlu olduğunu öne sürüyor

Muhalefet partileri, enflasyonun üç haneli rakamlara yükseldiğini savundu
Muhalefet partileri, enflasyonun üç haneli rakamlara yükseldiğini öne sürdü
Uyarı: “Savunma” bir saldırıya ya da düşünceye karşı olan davranıştır Ortada böyle bir durum yoksa “savunma” yerine “öne sürme” ya da “iddia etme” kullanılır

Çömleğin üzerine yazılmış desenlere hayranlıkla bakıyordu
Çömleğin üzerine çizilmiş desenlere hayranlıkla bakıyordu

Hırsız, kadının kolundaki çantayı zorla çalıp kaçtı
Hırsız, kadının kolundaki çantayı zorla alıp kaçtı

Zor şartlar altında çalışan işçilerin sağlık durumları aksadı
Zor şartlar altında çalışan işçilerin sağlık durumları bozuldu

Bu tür tatbikatlarda ölüm şansı her zaman mevcut
Bu tür tatbikatlarda ölüm olasılığı her zaman mevcut

Bugün bir buzdolabının ücretiyle on yıl önce bir araba satın alınabilirdi
Bugün bir buzdolabının fiyatıyla on yıl önce bir araba satın alınabilirdi

Güzelliğinin farkında olduğunu belirten davranışlar sergiliyordu
Güzelliğinin farkında olduğunu gösteren davranışlar sergiliyordu

Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan çok zarar sağlamaktadır
Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan çok zarar vermektedir

Davranışlarıyla arkadaşlarının üzülmesini sağladı
Davranışlarıyla arkadaşlarının üzülmesine neden oldu
Bir kelimenin yerine yanlış anlam verecek şekilde başka bir kelime kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Petrol fiyatlarının ucuzlamasına halk olumlu tepki gösterdi

Küçük kızın saçları hayli büyümüş

Ormanda yetişen bir çam fidanını salonunuzdaki saksıya ekemezsiniz

Son dakika içerisinde attığı golle takımının galip gelmesine yol açtı

Başarısızlığını düzensiz çalışmasına borçludur

Bu, Türkiye’ye özel bir durumdur

Buradan gidersek yakalanma şansımız nedir?

4 Birbiriyle Karıştırılan Sözcüklerin Kullanılması:
Kimi sözcükler aynı kökten türediği için yazılış ve okunuş olarak birbirine benzer; ancak bunların anlamları farklıdır Bu sözcükler karıştırılıp birbirinin yerine kullanılırsa, anlatım bozukluğu ortaya çıkar
Bu kadar çekimser olmana gerek yok; aralarına katıl, girişken ol
Bu kadar çekingen olmana gerek yok; aralarına katıl, girişken ol

Bunca yağmura karşılık barajlarda yeterince su birikmemiş
Bunca yağmura karşın barajlarda yeterince su birikmemiş

Bu iki olay arasındaki ayrıntıyı kimse hesaba katmıyor
Bu iki olay arasındaki ayrımı kimse hesaba katmıyor

Ahmet Bey, saygılı kişiliğiyle çevresine örnek olmuştu
Ahmet Bey, saygın kişiliğiyle çevresine örnek olmuştu

Bu eski makineler artık işlemlerini yerine getiremiyor
Bu eski makineler artık işlevlerini yerine getiremiyor

Yaşantısının en zor günlerini sürgüne gönderildiği Malta’da geçirdi
Yaşamının en zor günlerini sürgüne gönderildiği Malta’da geçirdi

İş kazalarının çokluğu, iş güvencesinin olmadığını gösteriyor
İş kazalarının çokluğu, iş güvenliğinin olmadığını gösteriyor

Toprağın oluşumunda başta gelen etkin, rüzgârdır
Toprağın oluşumunda başta gelen etken, rüzgârdır

Birbiriyle karıştırılan sözcüklerin kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Bu iki sınıf arasındaki ayrıcalık tespit edilemedi

Yeni kaydolan öğrenciler bu kadar çekimser davranması normaldir

Bu, Türkiye’ye özel bir durumdur

5 Kelimelerin Yanlış Yerde Kullanılması:
Bir cümlede her sözcüğün yerli yerinde, başka bir deyişle her sözcüğün kullanılması gereken yerde olması gerekir Cümle içindeki bir tek sözcüğün bile yerini değiştirmek farklı anlamlar, farklı yorumlar ve yargılar oluşturur Kimi zaman da mantıksal tutarsızlıklara yol açar İyi bir cümlede kelimelerin cümlenin akışına ve anlamına uygun yerlerde kullanılması gerekir Yoksa ifade değişir, anlatılmak istenen tam söylenemez
Ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış ülkemizin belli bölgelerine kalkınmada öncelik tanınacak
Ülkemizin ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış belli bölgelerine kalkınmada öncelik tanınacak

Ankara’da Kızılay’ın yapılan yeni binası görkemli olacak
Kızılay’ın Ankara’da yapılan yeni binası görkemli olacak

Okulu bitirince doktor olarak doğduğu kasabada çalışmaya başladı
Okulu bitirince doğduğu kasabada doktor olarak çalışmaya başladı

Yeni eve gelmiştim ki dışarıda bir kızıl kıyamet koptu
Eve yeni gelmiştim ki dışarıda bir kızıl kıyamet koptu

Meclis 298 oya karşılık 152 oyla erken seçim kararı aldı
Meclis 152 oya karşılık 298 oyla erken seçim kararı aldı

Geçen gün, görkemli bir törenle dünya evine giren sanatçı çift, boşanmak için dava açmış
Görkemli bir törenle dünya evine giren sanatçı çift, Geçen gün, boşanmak için dava açmış

Eğitim, en etkili televizyonla verilir
En etkili eğitim, televizyonla verilir

Otobüs yoğun sis yüzünden karşıdan gelmekte olan kamyonla çarpıştı
Otobüs karşıdan gelmekte olan kamyonla yoğun sis yüzünden çarpıştı

Haber programları tekrar tekrar vurulan sivilleri gösteriyor
Haber programları vurulan sivilleri tekrar tekrar gösteriyor

Kelimelerin yanlış yerde kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Yeni durağa gelmiştik ki otobüs de hemen geldi

Bu toplantıda çekinmeden düşünceler dile getirilmeli

Her yolda kalan insana yardım etmeliyiz

İdare, henüz yarın ders yapılıp yapılmayacağını bildirmedi

İzinsiz inşaata girilmez

6 Anlamca Çelişen Sözcüklerin Kullanılması:
Anlamca cümlenin yargısıyla uyuşmayan, cümlede iletilen yargıyla çelişen ya da karşıtlık yaratan sözlerin bir arada kullanılması önemli bir anlatım kusurudur Anlamları birbirine ters sözcüklerin aynı cümlede kullanılmasıdır
Cümlenin anlamında çelişki, genellikle “kesinlik” ve “olabilirlik” anlamı taşıyan sözlerin bir arada kullanılmasından kaynaklanır
Kapının önünde tamı tamına üç beş nöbetçi vardı
Kapının önünde üç beş nöbetçi vardı

Aşağı yukarı tam üç ay önce benzer bir yazı daha çıkmıştı
Üç ay önce benzer bir yazı daha çıkmıştı

Gazetede çıkan bu haber, mutlaka bakanın da kulağına erişmiş olmalı
Gazetede çıkan bu haber, bakanın da kulağına erişmiş olmalı

Milli Savunma Bakanı, kesinlikle askeri bir çözüme başvurulmayacağını umduğunu belirtti
Milli Savunma Bakanı, kesinlikle askeri bir çözüme başvurulmayacağını belirtti

Eminim ki bunca gürültü patırtı en çok onu üzmüş olsa gerek
Bunca gürültü patırtı en çok onu üzmüş olsa gerek

Onun önümüzdeki ay, ailesini mutlaka ziyaret edeceğini zannediyorum
Onun önümüzdeki ay, ailesini ziyaret edeceğini zannediyorum

Kuşkusuz bütün çalışmalarının ödülünü sonunda belki alacaksın
Kuşkusuz bütün çalışmalarının ödülünü sonunda alacaksın

Bu istek, hiç şüphesiz onun kulağına gitmiş olabilir
Bu istek, hiç onun kulağına gitmiş olabilir

Bundan aşağı yukarı on yıl önceydi
Bundan on yıl önceydi

Birbiriyle çelişen sözlerin bir arada kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Kesinlikle yarın gelebilirler

Şüphesiz bu sözleri bütün öğrenciler duymuş olmalı

Aşağı yukarı bundan tam yirmi yıl önceydi

Sözünü ettiğiniz şairin herhâlde on altıncı asırda yaşadığını zannediyorum

Eminim bu saatlerde eve gelmiş olmalı

Mutlaka bir gün çocukluk arkadaşlarını belki yine arayacak

Yanılmıyorsam, bu ikisinin aynı şey olduğunu tahmin ediyorum

Derse en erken giren öğretmen benim O, benden en az on dakika sonra derse girer

7 Mantıksal Tutarsızlık:
Bir cümlede, iletilmek istenen anlamın eksiksiz olabilmesi için düşünce ve mantık son derece önemlidir İyi bir anlatımda sağlam bir düşünme ve mantık yürütme temel koşuldur Mantıksal hataları ve tutarsızlıkları içeren cümleler, dil bilgisi kurallarına uygun olsalar bile anlamı ve yargıyı eksiksiz iletmezler Bu tür yanlışlar genellikle dikkatsizlik sonucu ortaya çıkar
Önümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını sizlere hatırlatmaya çalıştık
Önümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını sizlere tanıtmaya çalıştık

Önlem alınmazsa bu hastalık ölüme, hatta kısmi felce neden olabilir
Önlem alınmazsa bu hastalık kısmi felce, hatta ölüme neden olabilir

Son turda atlet, arkasındaki yarışçıyı bir hamlede geçti
Son turda atlet, önündeki yarışçıyı bir hamlede geçti

Düşünme ve mantık hatalarından (yani sözcüklerin yanlış anlamda kullanılması ya da anlamca çelişmesi) kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz

Bütün çalışan insanlar mühendis oluyor

Yazar, gelecekle ilgili anılarını yazacakmış

İkinci Dünya Savaşı’nın sonuçları üzerine Atatürk şöyle der

Problemleri karşılıklı anlayış ve birlik içinde çözeceğiz

Yiyecek bir lokma ekmeğimiz hatta yemeğimiz bile yok

Bu yazıyı değil okumak, anlamak bile imkânsız

Bölgeyi iyi tanımasına rağmen her yeri gezdi

Yarın mutlaka bir gazete almayı unutmayın

Yarının mutlu günlerine özlem duyuyorum

8 Atasözü ve Deyimlerin Yanlış Kullanılması:
Deyim ve atasözleriyle ilgili iki tür yanlışlık yapılabilir:
a) Deyimler ve atasözleri, kalıplaşmış söz gruplarıdır Bu kalıpların bozulması ve bir sözün yerine eş anlamlısının getirilmesi anlatım bozukluğu yaratır
b) Bir deyimin ilettiği anlamla, cümlenin taşıdığı anlam arasında bir uyumsuzluğun olması anlatım bozukluğuna neden olur
Bir koyundan iki deri çıkmaz
Bir koyundan iki post çıkmaz

Haydi bakalım seç pirincin taşını
Haydi bakalım ayıkla pirincin taşını

Tüm itirazlara göz yummuştu
Tüm itirazlara kulak tıkamıştı

Benim verilmeyecek hiçbir hesabım yoktur; başım açıktır
Benim verilmeyecek hiçbir hesabım yoktur; alnım açıktır

Biti deve yapmak
Pireyi deve yapmak

Çok sevinçliydi Adeta etekleri tutuşmuştu
Çok sevinçliydi Adeta etekleri zil çalmıştı


Atasözleri ve deyimlerin yanlış anlamda kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Damlaya damlaya deniz olur

Yaramazlıklarıyla hemen, öğretmenin gözüne girdi

Derdini söylemeyen, ilaç bulamaz

Şimdi yan oturup doğru konuşalım Bu ülkenin hali ne olacak?

9 Noktalama Yanlışları:
Noktalama işaretlerinin eksik ya da yanlış yerde kullanılması; cümleleri bir anlam belirsizliğine sürükleyebileceği gibi cümleden birden fazla anlam çıkmasına da yol açabilir Bu nedenle noktalama işaretlerinin anlama etkileri ve kullanıldığı yerler iyi bilinmelidir Yanlış kullanımlar ortaya çıkarsa amaçlanan anlama ulaşmak mümkün olmaz Bu durumlar da cümlede bir anlatım bozukluğu yaratır
Yabancı dükkandaki eşyaları beğenmedi
Yabancı, dükkandaki eşyaları beğenmedi

Bebekler için, ağlamak, açlık ve korku gibi durumların en doğal ve tek anlatım biçimidir
Bebekler için ağlamak, açlık ve korku gibi durumların en doğal ve tek anlatım biçimidir

Kadın şoförü şöyle bir süzdü
Kadın, şoförü şöyle bir süzdü

Misafir odasına doğru yürüdü
Misafir, odasına doğru yürüdü
Ahmet, misafir odasına doğru yürüdü

Genç sürücüye bir şeyler söyledi
Genç, sürücüye bir şeyler söyledi

Noktalama işaretlerinin yanlış kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
O arabaya bindi

İhtiyar adamı karşıya geçirdi

İhtiyar çobanla konuşmaya devam ediyordu

10 Tamlama Yanlışlıkları:
Sıfat ve isim tamlamalarının aynı tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna yol açar Çünkü isim tamlamalarında tamlanan iyelik eki aldığı halde, sıfat tamlamalarında tamlanan ek almaz Dolayısıyla tamlananlar, niteliği farklı olduğundan ortak kullanılamaz
Kaza yerine birçok askeri ve polis aracı geldi
Kaza yerine birçok askeri araçla polis aracı geldi

Onun böyle işlerle uğraşmaya ne vakti vardı ne de zamanıdır
Onun böyle işlerle uğraşmaya ne vakti vardı ne de bunun zamanıdır
İhaleye birçok yerli ve yabancı firmalar katıldı
İhaleye birçok yerli ve yabancı firma katıldı

Bu önlemler ekonomik ve sağlık açısından olumlu sonuçlar verdi
Bu önlemler ekonomik açıdan ve sağlık açısından olumlu sonuçlar verdi

Tamlama yanlışlarından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Bu ülkeye teknik ve bilgi yardımında bulunulacak

Pasta ve meyve suyu ikram edilecek

Verilen cümledeki özne ve zarf tümlecini bulun

Son derste belgisiz ve sayı sıfatlarını öğrendik

Bu bölge coğrafî ve iklim açısından ilgi çekici özelliklere sahiptir

Kar yüzünden tüm özel ve devlet okulları tatil edildi

Ülkemiz Bosna’ya askerî ve gıda yardımı yaptı

Şehrimizde çeşitli kültürel ve sanat etkinlikleri gerçekleştirildi

11 Eklerin Yanlış Kullanılması:
Bir sözcüğe, gelmesi gereken ekin dışında yanlış bir ekin getirilmesi de kimi zaman anlatım bozukluğuna yol açar
“Her insan çevreyi korumak ve doğanın kirletilmesini önlemek için gerekli duyarlılığı göstermesi gerekir” cümlesinde “göstermesi” kelimesindeki iyelik ekinin sözcüğü nereye bağladığı belli değildir Çünkü, “Kimin gerekli duyarlılığı göstermesi gerekir?” diye sorarsak “Her insanın…” cevabını alırız Demek ki “insan” kelimesine ilgi eki “-in” getirilmelidir Cümlenin doğrusu şöyle olur:
Her insanın, çevreyi korumak ve doğanın kirletilmesini önlemek için gerekli duyarlılığı göstermesi gerekir

İsteğimiz, sınavları kazanmamızdır
İsteğimiz, sınavları kazanmaktır

Sınavı kazanmasının nedeni çok çalışmış olmasındandır
Sınavı kazanmasının nedeni çok çalışmış olmasıdır

Sorun arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi aydınlatmamış olduğundan kaynaklanıyor
Sorun arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi aydınlatmamış olmasından kaynaklanıyor

Okuduklarını ezberlemek değil, tartışarak özümlemesine sağlamak gerekir
Okuduklarını ezberlemek değil, tartışarak özümlemesini sağlamak gerekir

Her ne kadar şehir dışına taşınmışsak bile beklenen rahatlığa kavuşulmamıştır
Her ne kadar şehir dışına taşınmışsak bile beklenen rahatlığa kavuşamadık

Gereksiz Ek Kullanımı:
İhaleye birçok yerli ve yabancı firmalar katılmıştı
İhaleye birçok yerli ve yabancı firma katılmıştı

Bu bestesi onun en tanınmış eseridir
Bu beste onun en tanınmış eseridir

Babamın başı ağrıdığında aspirin içerdi
Babam başı ağrıdığında aspirin içerdi

Eklerin yanlış kullanımından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Öğrencilerin başarısına ilgilenmek gerekir

Bizi en çok sevindiren onun bu sınavı kazandığıdır

Bazı yolcuların giriş işlemleri yapmaya başlandı

Dünkü toplantıda Ali bize sınıf arkadaşlarını tanıştırdı

Biricik arzumuz sınavı kazanmak ve iyi bir bölüme girmemizdir

Yazarlarımızın köy yaşantısına ilgilenmeleri toplumumuz açısından çok yararlıdır

Uzun yıllardan bu yana bu köyde yaşardım

Bu yazı kısa zamanda yerine ulaşılabilir

Konutlar daha sağlam yapılanabilirdi

Eti tuzlamasan, böyle kokturursun

Olay, yapılan soruşturma sonucunda ortaya çıktı

12 Öğe Eksikliklerinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları:

a) Yüklem Eksikliği: Yüklem eksikliği daha çok sıralı ve bağlı cümlelerde ortaya çıkar Öge ortaklığı bulunan böyle cümlelerde tek yüklem kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar
“Sinemada sigara ve kabuklu yemiş yenmez” cümlesinde “yenmez” yüklemine iki nesne bağlanmış ve “sigara yenmez” diye bir anlam ortaya çıkmıştır “Sigara” nesnesine de bir yüklem getirilmesi gerekir Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
“Sinemada sigara içilmez ve kabuklu yemiş yenmez”

Çok az veya hiç çalışmadan sınava girdiler
Çok az çalışarak veya hiç çalışmadan sınava girdiler

İş konusunda ben onu, o da beni etkilemek istemez
İş konusunda ben onu etkilemek istemem, o da beni etkilemek istemez


Kasadaki adam bir yandan para, bir yandan da paket yapıyordu
Kasadaki adam bir yandan para alıyor, bir yandan da paket yapıyordu

Pikniğin bütün cefasını ben, sefasını o sürüyor
Pikniğin bütün cefasını ben çekiyorum, sefasını o sürüyor

Örgütün yasal ve yasal olmayan yollardan topladığı paralara el kondu
Örgütün yasal olan ve yasal olmayan yollardan topladığı paralara el kondu

Bugünkü nöbeti sen, yarınkini de Ali tutacak
Bugünkü nöbeti sen tutacaksın, yarınkini de Ali tutacak

Ne sen beni, ne de ben seni gördüm
Ne sen beni gördün, ne de ben seni gördüm

Yüklem eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
İstanbul’a iki kez, İzmir’e hiç gitmedim

Ben kırmızıyı, eşim yeşili sever

Ülkenin koruyucu hekimliğe olan ihtiyacı tespit ve giderilmeye çalışılıyor

Bülent çok samimi ve ona çok yakınlık göstermişti

Geceleri az, gündüzleri hiç uyumam

Masayı ben, sandalyeleri eşim yerleştirdi

b) Özne Eksikliği: Özne, cümlenin temel ögelerindendir Cümlede özne bulunmaması anlatım bozukluğuna neden olur Daha çok ortak özneli cümlelerde özne -yüklem uyuşmazlığı olur Kişi ve sayı bakımından ortaya çıkan bu uyuşmazlık cümlede özne eksikliği yaratır

“Annemin sinirleri epeyce bozulmuş ve çok üzülmüştü” cümlesi bağlı cümledir Bu cümleyi oluşturan cümlelerin birincisinde bir öge eksikliği yoktur; çünkü “Annemin sinirleri” özne, “bozulmuş” ise yüklemdir Bu bağlı cümleyi oluşturan ikinci cümlenin ise öznesi eksiktir “üzülmüştü” yüklemine sorulan “Kim?” sorusuna yanıt alınamıyor “Annemin sinirleri” ikinci cümlenin de öznesi gibi görülerek anlatım bozukluğuna yol açıyor Bu bozukluk ikinci cümleye özne ekleyerek giderilebilir O halde cümlenin doğru şekli şöyle olmalıdır:
“Annemin sinirleri epeyce bozulmuş ve annem çok üzülmüştü”

Bağıran çocuğa engel olunarak odadan çıkarıldı
Bağıran çocuğa engel olunarak çocuk, odadan çıkarıldı

Kitaptaki yanlışlar düzeltilecek ve ikinci baskıya girecek
Kitaptaki yanlışlar düzeltilecek ve kitap ikinci baskıya girecek

O resimlerinde pastel renkleri kullanmış, bu nedenle çok çabuk satılmış
O resimlerinde pastel renkleri kullanmış, bu nedenle resimleri çok çabuk satılmış

Özne eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Orhan’ın sinirleri epeyce bozulmuş ve oldukça üzülmüştü

Hiçbiri düzenli çalışmamış, sınıfta kalmıştı

Herkes görüyor ama yardım etmiyordu

Kitabın birinci baskısındaki yanlışlar düzeltilerek yeniden basıldı

Bu kişinin geliri nedir? Kimlerle konuşur, nerede oturur?

Çocuğun karnı acıkmıştı ve uykusuzdu

Soruyu çözemedi; çünkü çok zordu

Önceki gün sokakta kimse kalmamıştı, eve kapanmıştı

Herkes sorunun doğru cevabını bulmaya çalışıyor, sorunun yanlış olabileceğini düşünmüyordu

Bu tür programların kalitesi düşüyor, izlenmez oluyor

Özne Yüklem Uyumsuzluğu (Uyuşmazlığı):
İyi bir cümlede tekillik-çoğulluk, olumluluk-olumsuzluk ve şahıs bakımından özne ile yüklem arasında bir uyum olması gerekir Eğer özne ile yüklem arasında bir uyum yoksa, anlatım bozukluğu olur
Cümlede özne tekilse yüklem de tekil; özne çoğulsa yüklem de çoğul olur
Kardeşim bugün evde kalacak
Özne Tekil Yüklem Tekil

Dostlar yıllar sonra bir araya geldiler
Özne Çoğul Yüklem Çoğul

Bitki, hayvan, organ, cansız varlıklar ve zaman adları, çoğul özne olarak kullanıldığında yüklem tekil olur
Meyveler bu yıl geç çiçek açtı
Özne bitki çoğul Yüklem tekil

Köpekler sabaha kadar havladı
Özne hayvan çoğul Yüklem tekil

Yürümekten ayaklarım ağrıdı
Özne organ çoğul Yüklem tekil

Aradan haftalar geçti
Özne zaman çoğul Yüklem tekil

Söze saygı, alay ya da küçümseme anlamı katılmak istenirse özne tekil, yüklem çoğul olur
Beyefendi hala kalkmadılar mı?
Özne tekil Yüklem çoğul
Ayşe Hanım henüz gelmediler
Özne tekil Yüklem çoğul

Cümlede özne kişi zamiri ise yüklemin kişi eki de aynı zamiri gösterir
Ben tiyatroya gidiyorum
Özne Yüklem
1Tekil kişi 1 Tekil kişi

Biz yakında bu araştırmayı bitireceğiz
Özne Yüklem
1 Çoğul kişi 1 Çoğul kişi

Özne 1 ve 2 tekil kişi ise, yüklem 1 çoğul kişi olur
Ödevi sen ve ben hazırlarız
Özne Yüklem
2 ve 1 Tekil kişi 1 Çoğul kişi

Özne 1 ve 3 tekil kişi ve 1 ve 3 çoğul kişi ise yüklem 1 çoğul kişi olur
Şiir etkinliğini ben ve Ali (o) izledik
Özne Yüklem
1 ve 3 Tekil kişi 1 Çoğul kişi

Özne 2 ve 3 tekil kişi ve 2 ve 3 çoğul kişi ise yüklem 2 çoğul kişi olur
Sen ve Ayşe (o) bana yardım edebilirsiniz
Özne Yüklem
2 ve 3 Tekil kişi 2 Çoğul kişi

“Ağaçlar yapraklarını döküyorlar” Cümlesinin öznesi “ağaçlar” insan dışı bir varlık olduğu için, çoğul da olsa tekil yüklemle kullanılmalıdır Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
Ağaçlar yapraklarını döküyor

“Ahmet ve kardeşi gezmeye gitti” cümlesinin öznesi “Ahmet ve kardeşi” iki kişiden oluşmuştur Bu özne onlar zamiri ile anlatılır Bu durumda cümlenin yüklemi de “onlar” ı karşılayan 3 çoğul kişi olmalıdır Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
Ahmet ve kardeşi gezmeye gittiler

“Sen ve Berkay dün nereye gitti?” cümlesinin öznesi 2 ve 3 tekil kişi olduğuna göre cümlenin yüklemi 2 çoğul kişi olmalıdır Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
Sen ve Berkay dün nereye gittiniz?

Uyarı: Türkçe’de bazı özneler olumlu, bazı özneler ise olumsuz anlamlar verdiği için bu cümlelerin yüklemleri de özneye göre olumlu ya da olumsuz olması gerekir Eğer özne “kimse, hiçbiri, hiç kimse” gibi kelimelerden oluşuyorsa yüklem olumsuz olmalıdır Eğer özne “hepsi, herkes” gibi kelimelerden oluşuyorsa yüklem olumlu olmalıdır Özellikle sıralı cümlelerde farklı yüklemlerin aynı özneye bağlanması durumunda özne-yüklem uyumsuzluğunun ortaya çıkabileceğini unutmamalıyız


“Hiçbiri onun öldüğüne inanmıyor, hayret ediyordu” cümlesinde“inanmayanlar” ve “hayret edenler” aynı kişiler fakat “hiçbiri” olumsuz bir özne olduğu için yüklemi de olumsuz çekimlendiği halde “hayret ediyordu” olumlu çekimlenmiştir Dolayısıyla anlatım bozukluğu olmuştur Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
Hiçbiri onun öldüğüne inanmıyor, herkes hayret ediyordu

Herkes onu seviyor, üzmüyordu
Herkes onu seviyor, kimse üzmüyordu

Herkes sevinç içindeydi, üzülmüyordu
Herkes sevinç içindeydi, kimse üzülmüyordu

Özne-yüklem uyumsuzluğu - farklı yüklemlerin aynı özneye bağlanmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Herkes ondan nefret ediyor, yüzünü görmek istemiyordu
Hiçbiri anlatılanlara inanmıyor, kendi fikrinden ısrar ediyordu
Bu tür dergilerin sayısı azalıyor, okunmaz oluyor
Ellerim çok üşüdüler
Günler iyice uzuyorlar
Güzellikler giderek kayboluyorlar
Ordu düşmanın üzerine hücum ettiler
İki işçi, yaklaşık iki saat çalıştılar
Kuzular meleşmeye başladılar
Bu iş yerini ben, öğretmen arkadaşım Ali açtı

c) Nesne Eksikliği:
Yüklemi geçişli eylem olan cümlelerde nesne bulunmalıdır, bulunmazsa cümledeki başka bir öge, nesne gibi görünerek anlatım bozukluğuna yol açar
“Kızına sarıldı, doyasıya öptü” cümlesinde “Kimi öptü?” sorusunun yanıtı yoktur “Kızına” dolaylı tümleci, nesne gibi görünerek anlatım bozukluğuna yol açmıştır Cümlenin doğrusu şu şekilde olmalıdır:
“Kızına sarıldı, onu doyasıya öptü”

Buna ancak öğretmen karar verir ve uygular
Buna ancak öğretmen karar verir ve bunu uygular

Kadına her fırsatta bağırıyor, sürekli aşağılıyordu
Kadına her fırsatta bağırıyor, kadını sürekli aşağılıyordu

Çocuğun gözlerindeki yaşı silip, yerine oturttu
Çocuğun gözlerindeki yaşı silip, çocuğu yerine oturttu

Nesne eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Bu konuda öğrenciler aralarında anlaşıp karar verecekler ve uygulayacaklar
Söylenenlere hemen inanıyor ve her yerde savunuyordu
Kendisine bütün sınıf adına teşekkür eder ve tebrik ederim
Onlara niçin bu kadar yardım ediyor ve destekliyorsun?
Büyüklere gereken saygıyı göstermeli, incitmemeliyiz
Bize yardım edeceklerine inanıyor ve bekliyoruz

d) Dolaylı Tümleç Eksikliği:
Her cümlede dolaylı tümleç olmayabilir; ancak kimi cümlelerde dolaylı tümleç kullanılmaması cümledeki başka bir sözcüğün dolaylı tümleç gibi anlaşılmasına yol açarak anlatım bozukluğuna neden olur
“Nazlı kardeşini çok sever, sık sık armağanlar alırdı” cümlesinde “Kime armağanlar alırdı?” sorusunun yanıtı (dolaylı tümleç) yoktur Cümlenin nesnesi (kardeşini) dolaylı tümleç gibi görünerek anlatım bozukluğuna yol açmıştır Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
“Nazlı kardeşini çok sever, ona sık sık armağanlar alırdı”

Alanya’yı çok sevmişti, dönmeyi düşünmüyordu
Alanya’yı çok sevmişti, Alanya’dan dönmeyi düşünmüyordu

Beni hiçbir zaman unutmadı, her zaman mektup yazdı
Beni hiçbir zaman unutmadı, her zaman bana mektup yazdı

Sana her konuda güveniyor ve yardım bekliyoruz
Sana her konuda güveniyor ve senden yardım bekliyoruz

Dolaylı tümleç eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz

Kayaya yaklaşıyor muyuz, yoksa uzaklaşıyor muyuz?

Öğrencileri, teşvik etmeli, yüreklendirmeli, destek olmalıyız

Olanları böyle değerlendirmek, bu gözle bakmak gerekir

Öğrencileri rahat edecekleri odalara yerleştirmiş, bütün imkânları sağlamıştı

Duvarları kirletmek, yazı yazmak kesinlikle yasaktır

e) Zarf Tümleci Eksikliği:
Her cümlede zarf tümleci olmayabilir; ancak kimi cümlelerde zarf tümlecinin kullanılmayışı kapalılığa yol açarak anlatım bozukluğuna neden olur
Her zaman senin yanındayım, seni yalnız bırakmayacağım
Her zaman senin yanındayım, hiçbir zaman seni yalnız bırakmayacağım

Hiçbir zaman kendini düşünmedi, ailesinin mutluluğu için çalıştı
Hiçbir zaman kendini düşünmedi, her zaman ailesinin mutluluğu için çalıştı

f) Edat Tümleci Eksikliği:
Her cümlede edat tümleci olmayabilir; ancak kimi cümlelerde edat tümlecinin kullanılmayışı kapalılığa yol açarak anlatım bozukluğuna neden olur
“Eşimi çok severim; her konuda çok iyi anlaşırız” Cümlesinde kiminle çok iyi anlaşıldığı belirtilmeyerek, bir anlam belirsizliği ortaya çıkmıştır Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
“Eşimi çok severim; onunla her konuda çok iyi anlaşırız”

Akşamları kitapçıya uğrar, saatlerce sohbet ederdi
Akşamları kitapçıya uğrar, saatlerce onunla sohbet ederdi

Arkadaşımın babası geldi, bir süre sohbet ettik
Arkadaşımın babası geldi, bir süre onunla sohbet ettik

Bu güçlüklere nasıl göğüs gerdi, nasıl başa çıktı?
Bu güçlüklere nasıl göğüs gerdi, bu güçlüklerle nasıl başa çıktı?

13 Ek Fiil Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları:
Sıralı isim cümlelerinde ek fiilin kullanılmaması anlatım bozukluğu oluşturur
“Bakışları güzel; ama dostça değildi” cümlesinde “değildi” ek eylemi ortak kullanılmış ve birinci cümleye “Bakışları güzel değildi” anlamı vermiştir Bu durumda birinci cümlenin yüklemine de bir ek eylem eklemek gerekir Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
“Bakışları güzeldi; ama dostça değildi”

Murat çok şişman, boyu da uzun değildi
Murat çok şişmandı, boyu da uzun değildi

O yaşlı şair geleneklere bağlı, ama yeniliklere kapalı değildi
O yaşlı şair geleneklere bağlıydı, ama yeniliklere kapalı değildi
Hava açık; ama sıcak değildi
Hava açıktı; ama sıcak değildi
Ek fiil eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluklarını bulup düzeltiniz
Yaşı küçük; boyu da uzun değildi
İfadesi düzgün; yalnız mimikleri anlamlı değildi
Seradaki saksılar büyük; toprakları da az değildi