Sıfatlar ve Zamirler

Sıfatlar (Ön Adlar) :
Sıfat : Adların önüne gelerek onları çeşitli yönlerden niteleyen ya da belirten sözlerdir Örnek :
İyi insan, üç çocuk, bulanık su, bazı kitaplar, hangi ev
Örneklerde de görüldüğü gibi sıfatlar, bir adın önüne gelerek onu niteleyen, belirten onları çeşitli yönlerden gösterip sınırlayan bir sözcük çeşididir Bir sözcüğün sıfat görevi kazanabilmesi için mutlaka bir adın ya da zamirin önüne gelerek onu nitelemesi ya da belirtmesi gerekir
Görevlerine Göre Sıfatlar :
Niteleme Sıfatları : Bir adın önüne gelerek onu durum, renk ve biçim yönünden gösteren onu çeşitli özellikleriyle belirleyen bir sıfat çeşididir Örnek :
mavi gömlek, siyah pantolon, gri bulutlar (renk)
çalışkan öğrenci, yaşlı adam, solgun yüzler (durum)
uzun boy, dar giysi, geniş salon (biçim)
Belirtme Sıfatları : Adların önüne gelerek onları işaret, belgisizlik, soru ve sayı yönünden gösterip belirten bir sıfat çeşididir Belirtme sıfatları, adları belirtmedeki farklılıklarına göre kendi içinde dört ana gruba ayrılarak incelenir :
İşaret Sıfatları : Adları işaret yoluyla gösterip belirten bir sıfat çeşididir Örnek : bu ev, şu sokak, o yıllar, öteki kapı, diğer elbise, beriki adam
İşaret Sıfatlarının Özellikleri :
üİşaret sözcükleri, bir adın önüne gelerek onları işaret yoluyla gösterirse, işaret sıfatı; bir adın yerini tutacak biçimde kullanılırsa, işaret zamiri olur Örnek :
O kitabı ben de okudum
İşaret Sıfatı
Onu, ben de okudum
İşaret Zamiri
ü“İşte” sözcüğü doğrudan işaret sıfatı olarak kullanılabileceği gibi bir işaret sıfatının başına gelerek onun anlamını pekiştirebilir Örnek : İşte Halep, işte arşın İşaret sıfatı
İşte bu adam İşaret sıfatının anlamını pekiştirir
Belgisiz Sıfatlar : Bir adın önüne gelerek onu sayı, ölçü, miktar ve özne yönünden tam ve kesin olarak değil de aşağı yukarı, belli belirsiz bir biçimde gösteren sıfat çeşididir Örnek : Birkaç soruma cevap veremedi
Birçok sorunum var, hangisini çözeceksin?
Kimi insan, artık böyle düşünmüyor
Bütün çocuklar güzeldir
Fazla mal göz çıkarmaz
Öğretmen, her insana güvenilmeyeceğini söyledi
Belgisiz Sıfatların Özellikleri :
ü“Her, birkaç, hiçbir, herhangi, bir, biraz” gibi belgisiz sözcüklerinden sonra gelen adlar çoğul eki almadan kullanılır Örnek : Her insan böyle düşünmez
Birkaç kitap okumakla adam olunmaz
ü“Bütün, kimi, bazı” belgisiz sözcüklerinden sonra gelen adlar tekil de çoğul da kullanılabilir Örnek : Bütün ağaçlar çiçek açtı
Kimi kitaplar işe yaramaz
Bazı çocuk ders çalışmayı sevmez
ü“Bir” sözcüğü, bir adın önüne gelerek ona “herhangi bir” sözcüğünün anlamını katarsa “bir” sözcüğü belgisiz sıfattır; “tek” anlamını katarsa, sayı sıfatı olur Örnek: Bir bayram onu ziyaret edelim Belgisiz sıfat
Testte yalnızca bir soruyu çözememiş Sayı sıfatı
Soru Sıfatları :Bir adın önüne gelerek onu soru yoluyla gösterip belirten, bir sıfat çeşididir Soru sıfatları, adların özelliklerini, sayısını, yeriyle ilgili açıklamaları soru yoluyla gösteren bir sıfat çeşididir Örnek : Nasıl bir ev istiyormuş?
Soru Sıfatı
Sınıfta kaç öğrenci vardı?
Soru Sıfatı
Oraya hangi yoldan gidilir
Soru Sıfatı
Asansör kaçıncı kata çıktı?
Soru Sıfatı
Babası ne yapıyormuş?
Soru Sıfatı
Soru Sıfatlarının Özellikleri :
üSoru sözcükleri, bir adın önüne gelerek, onu soru yoluyla belirtirse soru sıfatı; bir adın yerini tutacak şekilde kullanılırsa soru zamiri; bir eylemin önüne gelip, onun anlamını pekiştirip sınırlarsa soru zarfı olur Örnek :
Çocuk ne işle uğraşıyor Soru sıfatı
Çarşıdan sana ne alayım? Soru zamiri
Buralarda ne dolaşıp duruyorsun Soru zarfı
üSoru sıfatları, her zaman cümleye soru anlamı vermez Örnek :
Hangi okula gidiyormuş? Soru anlamı verir
Hangi okula gittiğini bilmiyorum Soru anlamı vermez
Sayı Sıfatları : Sayı adlarıyla sayı adlarından “-inci, -ar(-er), -ız(-iz)” ekleriyle türemiş sözcükler bir adın önüne gelerek, o adı, sayı yönünden gösterip belirtirse, sayı sıfatı olur Ayrıca, “ilk” ve “son” sözcükleri sıralama bildirdiği için adların önünde yer almaları halinde sayı sıfatı olur Sayı sözcükleri, aslında bir addır Bunlar, bir adın önüne gelerek kullanılırsa, sıfat olma özelliği kazanır Örnek : İki, bir doğal sayıdır
Ad
İki kişi yolda önünü kesmiş Sıfat Ad
Sayı sıfatları, görevleri yönünden beşe ayrılır :
Asıl sayı sıfatları : Adların sayısını gösterir Örnek : beş kalem, üç çocuk, bin lira
Sıra sayı sıfatları : Sayı sözcüklerine ”-inci” eki getirilerek onlara sıra anlamının verilmesidir Örnek : dördüncü kat, üçüncü sokak, ikinci sınıf
Üleştirme sayı sıfatları : Sayılara “-ar, -er” ekinin getirilmesiyle onlara paylaştırma ve eşitlik anlamı veren bir sıfat çeşididir Örnek : ikişer elma, yüzer lira, birer elbise
Kesir sayı sıfatları : Adların kesir bildiren sayılarla gösterilmesidir Örnek : yüzde elli kar, üçte bir hata, yüzde on şans
Topluluk sayı sıfatları : Sayı sözcüklerine “-ız, -iz” ekinin getirilmesiyle onlara topluluk anlamı veren bir sıfat çeşididir Örnek : ikiz çocuklar, beşiz bebekler
Yapılarına Göre Sıfatlar : Sıfatlar yapıları yönünden üçe ayrılır:
üBasit Sıfatlar : Kök durumunda olan sıfatlardır Örnek : iki sandal, eski yüzler, bu ev
üTüremiş Sıfatlar : Ad ya da eylem tabanlarına çeşitli yapım eklerinin getirilmesi ile oluşan sıfatlardır Örnek : bulanık su, bitkin yüzler, kapıdaki nöbetçi, susuz yaz
üBileşik Sıfatlar : Birden çok sözcüğün, birleşmesinden oluşan sıfatlara yapıları yönünden bileşik sıfat denir Bileşik sıfatlar iki grupta incelenir
ØKaynaşmış Bileşik Sıfatlar : Anlam olarak bir tek kavramı gösterdiği için biçimce bileşik yazılan sıfatlardır Örnek : yalın-ayak çocuklar, boş-boğaz kadınlar
ØKurallı Bileşik Sıfatlar : Biçimsel olarak ayrı yazılmalarına karşın belli bir kurala bağlı olarak anlamca kaynaşmış olan sıfatlardır
Kurallı bileşik sıfatlar genel olarak şu yollarla yapılır :
Bir sıfat tamlamasında tamlanan durumundaki ada “-lı, -li” ekinin getirilmesiyle : Örnek :
Sıfat tamlaması sıfat tamlaması
Büyük kapı-lı ev güzel göz-lü kız
Sıfat Ad Sıfat Ad
Sayı sıfatlarıyla kurulan sıfat tamlamalarında tamlanan durumundaki ada - lı, -lik ekinin getirilmesiyle: Örnek : Sıfat tamlaması Sıfat tamlaması
On yıl-lık bekleyiş iki ay-lık süre
Sıfat Ad Sıfat Ad
Bir takısız ad tamlamasında, tamlayan durumundaki ada “-lı, -li” ekinin getirilmesiyle : Örnek : Takısız ad tamlaması Takısız ad tamlaması
Mermer sütun-lu saray deri mont-lu çocuk
Sıfat Ad Sıfat Ad
Bir sıfat tamlamasında adla sıfatın yeri değiştirilerek ada üçüncü tekil kişi iyelik eki (-i, -si) getirmesiyle : Örnek : yıkık duvar duvarı yıkık ev
Sıfat tamlaması
Kırık cam camı kırık pencere
Sıfat tamlaması
Ayrılma (-den) durum eki almış bir addan sonra kullanılan ad eylemler birleşik sıfat oluşturur Örnek : baba-dan kalma ev
Sıfat Ad
Ana-dan doğma sakat
Sıfat Ad
Sıfatlarla İlgili Özellikler :
San (Unvan) Sıfatları :İnsan adlarıyla birlikte kullanılır İnsanların rütbe, derece ve sosyal durumlarına göre onların adlarına eklenen saygı, tanıtma sözcükleridir Kişi adlarının başında veya sonunda ya da hem başında hem de sonunda kullanılabilirler Örnek : Bekir Sıtkı Bey
Damat Ferit Paşa
Doktor Ahmet Bey
Profesör İsmail Hakkı
Gazi Osman Paşa
Sıfatlarda Pekiştirme : Niteleme sıfatlarının anlamını güçlendirmek amacıyla onların pekiştirilmesidir Niteleme sıfatları, iki şekilde pekiştirilir:
a)Niteleme sıfatındaki ilk ünlünün sonuna “m,p,r,s” ünsüzlerinden uygun olan birinin getirilmesi yoluyla:
Örnek : tertemiz ev, bembeyaz gömlek, upuzun boy, masmavi deniz
b)İkileme yoluyla :
Örnek : eğri büğrü yollar, pırıl pırıl su, irili ufaklı taşlar, sarı sarı liralar
Sıfatlarda Küçültme : Niteleme sıfatlarının sonuna “-cik, -cek, -ce, (-i)msi ve (-i)mtrak” eklerinden uygun olan birinin getirilmesiyle onların anlamlarında ve derecelerinde bir azalma ve daralmanın meydana gelmesidir Örnek :
büyücek ev büyüğe yakın
kalınca kitap kalın gibi
yüksekçe tepe yükseğe yakın
acımsı biber acıya yakın
kızılımtrak hava kızıla yakın
Sıfat Tamlamaları : Sıfatların, adları nitelemesi veya belirtmesiyle oluşmuş söz gruplarına sıfat tamlaması denir Tamlayan Tamlanan
Sıfat Ad
Sıfat tamlamalarında sıfat tamlayan olup önce, ad tamlanan olup sonra gelir
Örnek : Tamlayan Tamlanan
Engin deniz
Sessiz sedasız ortam
İşe yaramaz eşyalar
Bazı insanlar
Bu fikir

Sıfat Tamlamalarının Özellikleri :
ØSıfat tamlamalarında, tamlayan ya da tamlanan birden çok kullanılabilir Örnek :
Uzun boylu esmer çocuk
Tamlayan Tamlanan
Kırmızı elbise, ayakkabı ve çanta
Tamlayan Tamlanan
ØSıfatlar, bir ad tamlamasında tamlayan ya da tamlanan görevinde kullanılabilir
Örnek : Sıfat tamlaması Sıfat tamlaması
Yeşil köşkün lambası çocuğun masmavi gözleri
Kareli yatak örtüsü
Sıfat Belirtisiz ad tamlaması
Bir yaz günü
Sıfat Belirtisiz ad tamlaması
Sıfatların Adlaşması : Bir niteleme veya sayı sıfatı, cümlede bir adın önüne gelmezse ya da çoğul, tamlama ve ad durum eklerinden biriyle çekimlenmiş olarak kullanılırsa, tür yönünden adlaşır Bunlara adlaşmış sıfat denir Örnek :
Yaşlı adam ayağa kalktı
Sıfat Ad
Yaşlı ayağa kalktı
Adlaşmış sıfat
Umutsuz insanlar başarılı olamaz
Sıfat Ad
Umutsuzlar, başarılı olamaz
Adlaşmış Sıfat

Zamirler (Adıllar): Ad olmadıkları halde cümle içinde geçici olarak, bir adın yerini tutan ve bir adın gösterdiği bütün özellikleri gösteren sözcüklere veya eklere zamir (adıl) denir Örnek :
Polis aniden yere düştü, onu gördün mü?
Ad Zamir
Anlamlarına Göre Zamirler :
Kişi Zamirleri : İnsan adlarının yerine kullanılan “ben, sen, o, biz, siz, onlar” ile kimi durumlarda insan adının yerine geçen “kendi” sözcükleridir Örnek :
Olanlara ben de çok üzüldüm
İsterseniz, bir de siz bakın
Sabahtan uğradım ben bir güzele
Güzel ağlatmadı, güldürdü beni
Kişi Zamirinin Özellikleri :
ü“Kendi” kişi sözcüğü, cümlede bir insan adının yerine kullanılırsa yedinci bir kişi zamiri olur Örnek : Bakalım kendisi ne diyor?
Bu konuda kendin karar vermelisin
ü“Kendi” kişi zamiri, diğer kişi zamiriyle “ben kendim, sen kendin, o kendisi, biz kendimiz, siz kendiniz, onları kendileri” biçiminde kullanılırsa kişi zamirlerinin anlamını pekiştiren bir sözcük olur Örnek : Ben geldim Ben, kendim geldim
O düşünmüş O, kendisi düşünmüş
ü“Kendi” kişi zamiri, ikilime biçiminde kullanılarak bir eylemi nitelerse, durum zarfı olur
Örnek : Çocuk kendi kendine oynuyor (Nasıl oynuyor?)
Durum Zarfı
Kadın kendi kendine söylendi (Nasıl söylendi?)
Durum Zarfı
ü“Kendi” kişi sözcüğü, öznenin yaptığı işi gene özneye dönmesini sağlayarak cümleye dönüşlülük anlamı katar Bu yüzden dönüşlülük zamiri adını da alır Örnek :
Adam kendini yaktı
Çocuk kendini asmış
üKişi zamirleri, tamlamalarda, tamlayan olabilmelerine karşın, tamlanan olamazlar Örnek :
Benim arkadaşım, senin isteklerin, onun gönlü
Kendisinin sözleri, çocuğun kendisi
ü“Ben” ve “sen” kişi sözcükleri, adın yönelme (-e) durumuyla çekimlendiğinde ses değişimine uğrayarak “bana” ve “sana” olur
ü“O” sözcüğü insan dışındaki varlıkların yerine geçtiği zaman işaret zamiri olarak da kullanılabilir Örnek : O bu işe çok kızacak Kişi zamiri
O, dosyalanıp kaldırıldı İşaret zamiri
UYARI : “O” kişi zamiri bir adı niteleyip işaret sıfatı olan sözcükle karıştırılmamalıdır
“O” kişi zamirinden sonra virgül getirilmezse anlam karışıklığı meydana gelebilir
İşaret Zamirleri : Adların yerini işaret ederek tutan sözcüklerdir “Bu, şu, o” ve çoğul şekilleri olan “bunlar, şunlar, onlar” adın yerini işaret ederek tutarlarsa işaret zamiri olurlar
Bu yakındaki bir ad (Bunlar)
Şu, biraz uzaktaki bir ad (Şunlar)
O, ise daha uzaktaki bir ad (Onlar) gösterir ve onların yerini tutar Örnek :
Bunu bir de babama soralım
Şu, Fatih zamanından beri ayakta
Onları, bana ver, şunları, sen al
İşaret Zamirlerinin Özellikleri :
ü“O” ve “Onlar” sözcükleri kişi adının yerini tuttuklarında “kişi”, kişi dışında herhangi bir varlık ya da nesne adının yerini tuttuklarında “işaret” zamiri olurlar Örnek :
O, kitabı beğenmediğini söyledi Kişi zamiri
O, sınıfın, duvarına asılacak İşaret zamiri
ü“Buna, şuna, ona, öteki, beriki, böyle, şöyle, öyle” sözcükleri de adın yerine kullanılarak işaret zamiri olur Örnek : Burayı sen temizle İşaret zamiri
Gel de böylesine inan İşaret zamiri
Öteki, başını eğip dinledi İşaret zamiri
UYARI : İşaret zamirinden “bu, şu ve bunlar, şunlar” sözcükleri bir kişi adı yerine kullanılabilirler Bu durum diğer işaret zamirleri için de geçerlidir Örnek :
Bu, adam çağırdı (Bu adam)
zamir Sıfat
Şu, insanlara kızıyor (Şu insanlar)
Zamir sıfat
üİşaret zamirleri belirtili ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilirler
Örnek : Bunun acısı
Evin şurası
Öbürünün derdi
İnsanın böylesi
üİşaret sözcüklerinin yalın ve tekil şekilleri (bu, şu, o) işaret zamiri olup da cümlede bir adın önünde kullanılırsa araya mutlaka virgül (,) işareti konur Aksi halde anlam karışıklığı ortaya çıkar Örnek : Bu, kitabın önsözüne eklenecek
İşaret zamiri
Bu kitabın önsözüne eklenecek
İşaret zamiri
Belgisiz Zamirler : Bir adın yerini tuttukları halde, hangi adın yerini tuttukları tam olarak belli olmayan zamirlerdir Adları sayı, ölçü miktar ve özne yönünden tam değil de belli belirsiz bir biçimde göstererek onların yerini tutarlar
Belgisiz zamir olarak kullanılan başlıca sözcükler şunlardır : Kimisi, kimileri, kimi, biri, birisi, birileri, birkaçı, bazısı, bazıları, çoğu, birçoğu, birçokları, başkası, birazı, fazlası, bir kısmı, hepsi, kimse, tümü herkes, hepimiz gibi Örnek : Kimsenin ahı kimsede kalmaz
Çoğu gitti, azı kaldı Birçoğu, bu durumdan habersiz
Hepsine benden selam söyle Kimi ağlarken kimi gülüyor
Başkalarını değil, biraz da bizi düşün İçlerinden birisi bana çok tanıdık geldi
Belgisiz Zamirlerin Özellikleri :
üBelgisiz zamirler belirtili ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilirler Örnek : Birkaçının düşüncesi Çocukların birkaçı
üKişi ve işaret zamirlerinden bazıları ikileme oluşturacak biçimde kullanılırsa belgisiz zamir olur Örnek : Onun bunun sözüne uyma Seni beni hiç dinler mi o?
ü“Şey” sözcüğü, belirsiz bir adın yerini tuttuğu için belgisiz zamirdir Örnek :
Çarşıdan şey aldım Şey sordu
Soru Zamirleri : Adların yerini soru yoluyla tutan bir zamir çeşididir Soru zamirleri sor sorarak adların yerine kullanılan sözcüklerdir denilebilir Örnek :
Bu kitabı kim yırttı? (Ali yırttı)
Senden ne istiyor? (Para istiyor)
Dün akşam nereden geliyordun? (sinemadan)
Hangisini daha çok beğendin? (şunu)
Yolda kime rastlamış? (bir arkadaşına)
Soru Zamirlerinin Özellikleri :
üSoru sözcükleri bir eylemin anlamını etkileyecek bir biçimde kullanılırsa, soru zarfı olur (Ne, Nasıl?) Örnek : Buralarda ne dolaşıp duruyorsun? Niçin? Anlamında
Bu havada buraya nasıl gelmiş? Ne şekilde anlamında
üSoru zamirleri, bir belirtili ad tamlamasında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilir Örnek : Kimlerin parası?
Çocukların hangisi?
Adamın nesi?
üBazı soru sözcükleri bir adın önüne gelerek onu soru yoluyla belirtirse, soru sıfatı olur (hangi, kaç, ne, nasıl) Örnek :
Hangi okulu bitirmiş?
Soru sıfatı Ad
Bunlara kaç para verdiniz?
Soru Sıfatı Ad
Ne iş yapıyormuş?
Soru Sıfatı Ad
İlgi Zamiri : Bir belirtili ad tamlamasında tamlanan durumundaki ikinci adın yerini tutan “-ki” ekine ilgi zamiri denir Örnek : Salonun duvarları temiz ama odalarınki kirli
Odalarınki odaların duvarları
Benim kalemim seninkinden iyi yazıyor
Seninki senin kalemin
İlgi Zamirinin Özellikleri :
üİlgi zamiri, tamlamada tamlananın yerini tutar Tamlanan tekrar yazılmak istendiğinde “-ki” atılabilir Örnek : Bunun-ki daha canlı Bu kazağın renkleri daha canlı
üİlgi zamiriyle, addan sıfat türeten “-ki” eki karıştırılmamalıdır “-ki” eğer ilgi zamiriyse bağlandığı sözcük (-in, -im) tamlayan eklerinden sonra kullanılır Addan sıfat yapan “-ki” ekinde böyle bir durum yoktur Örnek :
Eğil salkım söğüt eğil, bu benimki sevda değil Ben-im-ki
Çocuğunki daha mantıklı Çocuk-un-ki
Evdeki hesap çarşıya uymaz Ev-de-ki Addan - sıfat
Geceki yağmur ortalığı batırmış Gece-ki türetir
üBir adın sonuna gelerek, o varlığın sahibini, kime ait olduğunu gösteren (-im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri) iyelik eklerine iyelik zamiri denir Örnek :
Kalemim (benim kalemim) kalemimiz (bizim kalemimiz)
Kalemin (senin kalemin) kaleminiz (sizin kaleminiz)
Kalemi (onun kalemi) kalemleri (onların kalemleri)
Yapılarına Göre Zamirler : Zamirler yapıları yönünden iki grupta incelenir
üBasit (Yalın) Zamirler : Hiç yapım eki almamış, kök durumunda olan ya da yalnızca çekim eki alan zamirlerdir Örnek : ben, şunda, bazıları, kim, bizlerden, onun vb
üBileşik Zamirler : İki sözcüğün birleşmesinden oluşan zamirlerdir Örnek :
Birçoğu, kimse, birkaçı, herhangi biri vb
UYARI : Yapım eki alarak türetilen zamirlerde vardır Örnek : Bu - ra, şu -ra
Zamirlerin Görevleri : Zamirler, cümlede bir adın yerini tutan sözcük türü olduğu için cümlede bir ad gibi, özne, nesne, dolaylı tümleç ve yüklem görevinde kullanılabilirler
Örnek : Seni buraya babam çağırdı
Bu işin aslını bir de biz araştıralım
Aradığımız ev şuradaymış