Antik Mısır Dini

Antik Mısır Dini

Eski çağlarda oluşan bütün dinlerin çoğunda şu dört madde, prensip olarak bulunmuştur:[*]Tanrı Kavramı[*]Mitoloji ve Efsaneler[*]Dini İnanışlar “dogmes”[*]Dini Ayinler[*]Hiyerogliflerle olan her türlü dini metinler, mabet ve mezar duvarlarındaki dini inanışlar ve ayinlerin tasviri Klasik bazı tarihçilerin; Heredot, Sicilyalı Diodor ve Strabon gibi, Mısır’ın eski dini hakkındaki gözlem ve rahiplerden duyduklarını yazmalarıdır[*]Mabetlerde, mezarlarda her çeşit ilahların heykelleri, heykelcikleri veya çizilmiş, boyanmış resimleri Eski Mısır medeniyetine ait mabet harabelerinde, mezarlarda bu çeşit ilah heykel ve resimlerine rastlanmaktadır Bunlar bazalt ve granitten olan heykellerden başka, bronz ve altından heykelcikler, çeşitli hayvan baslarıyla temsil edilen ilah ve ilaheleri göstermektedir Mısır’ın din hayatinin eksik yönü, iman ve inanma kısmidir Bir de çoğu dinlerde esas olan mukaddes kitabin, burada bulunmayışıdır

Mısır’ın tarih önceki devirlerindeki din düşünceleri, totem esasına dayanır Birer siyasi ve idari bölme olan eski Mısır’ın “Nom”ları, totem olan hayvan isimlerini taşırdı Mesela çakal, köpek, yılan, şahin normları gibi

Klan halinde yaşayan insan grupları bir yere yerleşip siteler, (Nom) oluşturduktan sonra sembolleri olan totemler, o yerin ilahi ve mabudu olmuştur Eski din inanışları bunlara dayanmaktadır

Eski devirlerdeki bir halkın dini, oturduğu memlekete ve sürdüğü hayat tarzına göre değişir İşte buna göre Mısır dini de ilhâmını muhitinden almıştır

Mısırlılar bir çok ilahlara sahiptiler Eski Mısırlılarda bu Tanrılar önemli bir yer işgâl etmişlerdir Eski Mısır dini, bir çok ve çeşitli ilahları mukaddes saymıştır Onların heykellerini, resimlerini yaparak şekillendirmişlerdir Mısırlılar genellikle çok ilâhlı Tanrı kavramına inanırlar Ancak 4 Amenofis devrinde tek ilâhlı bir düşünce reformu, devamsız bir hareket olarak kaydedilmiştir

Mısır ilahları konularını gökten, topraktan, sudan, bitkilerden, hayvanlardan ve insanlardan alırlar Mısırlılara göre her şeyin başı gök Tanrısı'ndadır ve bütün eski tarih boyunca, Gök ve Nil ilahları daima en önemli Tanrılar olarak kalmışlardır

Gök İlâhı'nın ismi ve şekli değişmekle berber, gökyüzündeki yıldızlar, Güneş ve ay en eski ve devamlı ilahlar arasındadır Sonra yeryüzü ilahları gelir ki, toprak, su ve ağaçlar bunların sembolüdür

Hayvanlar alemi ise Mısır ilahları arasında en kalabalık yeri işgâl ederler Bu mukaddes sayılan hayvanlar, bazen bizzat kendileri veya bir özel işaret ile, bazen de sadece basları ile insan vücudu üzerinde temsil edilmişlerdir Mesela Osiris ölüler ilahidir

Mısırlıların ilah kavramı hakkındaki bilgileri sadece metinlerden öğrenebiliyoruz Mesela, piramit metinlerinde, bir firavun öldüğü zaman nasıl ve ne suretle ilah mertebesine yükseliyor? Bu metin de az da olsa bilgi verilmektedir

Rahipler, Ayinler ve Mabetler

Mısır dininin tatbikatını rahipler yapar ve onlar bu teolojiyi düzenlerlerdi Rahipler krallar tarafından çok zengin bir hale getirilmişlerdir Rahipler, halk tarafından ilahlara kesilen kurbanlar ve verilen hediyelerle bol bol geçiniyorlar ve mabetlerde geniş yerlerde oturabiliyorlardı Ayni zamanda da devlete vergi vermekten muaftılar Angarya islerde çalıştırılmadıkları gibi, askeri görevde görmüyorlardı Böylece halk içinde bir otoriteye sahiptiler

Mabetler, Mısır şehrinde en önemli yeri işgâl ettiği gibi, abide bakımından da en büyük binalardır Mabet Tanrıların evi, heykel ve sembollerin saklandığı mukaddes ter, ayni zamanda da totem sayılan hayvanların serbestçe girebildikleri bir bina idi

Ayinler, büyük dini törenlerden başka, her gün mabetlerde gerçek formüllü dualarla ilah heykellerin önünde yapılır ve bunları ya bizzat kral veya rahipler idare ederlerdi Mabedin içine güzel kokular yakılır ve rahibeler tarafından müzik çalınarak dans edilirdi Ayinler her gün ve her mabette ayni şekilde icra edilirdi

Buna göre ilahların da krallar gibi, iki esasi vardır:

1- Vücut “Zet”ki yeryüzünde ilahi temsil eder

2- Ruh “Ka” ise ilahi ve semavi olan elemandır

İlk temsil edilen ilahlar MÖ 4000 ortalarında başlamıştır Mısır’ın dini fikirleri belirten ilk belgelerden biri MÖ 2625 yılında Saqqara piramitlerindeki, Kral Unas’in mezarında olan yazıdır Heliyopolis’te yer tutan ve Güneş temeline dayanarak “Ra”

Mısır’da bir de ayni kavramı ifade eden ilahlar, başka başka isimlerde de anılmışlardır Mesela Hor, Ra, Aton isimleri hep Güneş’i temsil eden ilahlardır Bunun sebebi siyasi merkezlerin değişmesidir

Mısır ilahlarını iki büyük grupta toplayabiliriz: Yerel Totemler “gök” ve "yer" İlahları

Yerel totemler, göçebe kabilelerin yerleştikleri sitelerde, mukaddes saydıkları hayvan ve putları insan vücudu ile de birleştirerek temsil ettikleri ilahlardır Bu suretle kabile ilahları, yerel Tanrılar olmuşlar ve “sitenin hakimi” sayılmışlardır

İlâhlar ilk zamanlarda erkek olsun kadın olsun yalnız yasar ve hakimiyetini korumada çok kıskanç davranırdı Fakat Mısırlı buna bir aile oluşturmakta gecikmemiş, evli düşünülen ilah çocuğu ile beraber bir üçlü sisteme geçmiştir

Bunda bas hakim olan baba değildir Bazen de kadın ilahe tamamıyla hakim durumdadır Mesela Dendara’daki Hathor gibi

İlâh ailesiyle beraber kendi sarayı sayılan mabette oturur, bazen de yanına başka ilahların girmesine izin verebilirdi Yeryüzünde yaşayan ve Tanrı'nın sembolü temsil edilen Firavun da her vakit ilahin karşısına çıkabilirdi

Fakat kral her mabette ayni zamanda bulunamayacağı gibi, kendisine vekil olarak rahipleri bırakır ve onlar ilaha, mabede ve onun arazisine bakarlardı

Bazı yerel ilahların hakimiyet sahaları, zamanla da genişlemiştir Bunun en tipik örneği Deltada Busiris eyaletinde bir ağaçla temsil edilen bitki ve ölüler ilahi Osiris’in ta Güney Mısır’a kadar gidisidir Buradan önce Memfis’e giderek, yerel ölü ilahi olan Anubis’in yerine geçmiş, sonra da Yukarı Mısır’da Abidos’ta köpek şekline girerek ölüleri korumuştur Sonraki devirlerde ise bütün Mısır’da Osiris ölüler ilahi olarak yer almıştır

Bu yerel ilahların esas ilk merkezleri kesin olarak pek tespit edilmemekle birlikte, bir çokları daima malum olmuştur Mesela Aşağı Mısır’da Horus, Busiris’te Osiris, Memfis’te Ptah, Dendara’da Hathor gibi

Eski fikirden kalmış olarak tarihi devirlerde de tapılan canlı hayvanlar olmuştur Bunların en başlıcası ve şöhret sahibi olan , Memfis’te takdis edilen Apis Öküzü’dür Beyaz lekeleri olan siyah renkli bu öküzün, başında üçgen şeklinde beyaz bir alametin olması lazımdı Memfis’te beslenerek korunmuştur Bu hayvan Ptah’in bir canlı numunesi sayılır ve onun bu hayvanda yaşadığını rahipler anlayabilir sanılırdı Alnındaki siyah üçgenden başka sırtında akbabaya benzeyen bir sekil, sağ yanında bir hilal, dili üzerinde ise hamam böceğine benzeyen bir işareti bulunması gerekti Ayni zamanda da kuyruk tüylerinin çift olması gerekiyordu Bu şartlara uyan Apis Öküzü Ptah mabedinin karşısına yapılmış bir mabette, itina ile rahipler tarafından bakılır ve beslenirdi Gündüzleri belirli zamanlarda avluya çıkarılan mukaddes öküzün her hareketinde rahipler bir anlam çıkarırdı Bu hayvan ölünce Mısırlılar tarafından büyük bir matem oldu Ama yenisinin meydana çıkışı büyük sevinç olurdu Ölen öküzler mumyalanarak büyük cenaze törenleri yapılır ve Saqqara’da bulunan yer altı galerilerindeki lahitlere konulurdu İsis-Apis olan bu hayvan için, Serapeum denilen mabette ayinler yapılırdı Ölünce yerine yeni bulunan Apis geçer ve totem hayvan yasamış olurdu

İlâhlara bir takım kuvvetler de atfedilmiştir:
adını taşıyan mabut bulunur[*]Osiris : Ölüler Tanrısı[*]Ptah: Artistlerin ve Madencilerin Tanrısı[*]Hathor : Aşk ve Neşe Tanrıçası[*]Maat: Adalet ve Hukuk Tanrısı[*]Sobek: Sular Tanrısı[*]Seshet: Yazı Tanrıçası[*]Sekhmet: Savas Tanrıçası[*]Min: Çöllerdeki Seyyahların koruyucusu ve Hasat Tanrısı[*]Tot: Ay ve İlim Tanrısı[*]Geb: Toprak Tanrısı[*]Set: Kuraklık ve Kötülük Tanrısı[*]İsis: Analık ve Bereket Tanrıçası Gök ilahini çok büyük bir inek şeklinde düşünen Mısırlılar, ona “Hathor” adini vermişlerdir Arz Onun ayakları altında durduğu farz edilir ve karnında ise yıldızlar parlardı Diğer taraftan bu Gök İlahı’na bazı eyaletlerde “Sibu” adi verilmiştir

Ay ilâhına “Tot” adi verilmiştir Fakat bunların içinde en büyük olarak Güneş İlâhı “Amon-Ra, Horus” başta sayılır Mısırlıların “Yaradılış Destanı”, bu Güneş fikrinden doğar Onlar Güneşin dünyada ilk doğduğu günü “Yaratan” kabul ediyorlardı Bu ilah, bitkileri, hayvanları ve insanları yaratmıştır İlk yaratılan insanlar “Ra”nın doğrudan doğruya çocuklarıdır

Bundan başka toprak ilahi da yer almaktadır Toprak İlâhı “Geb”dir Bazen de bu Tanrı “İsis” kabul edilirdi

Mısır dini Natürizm dinidir Mısır itikadında en önemli olay Güneş kavramıdır Mısır’ın Güneş ilahlarından en meşhuru Horus’dur Diğerleri, Atun, Set, Ra’dır Bazı Mısır ilahları şunlardır:

Horus- Nur ilahidir ve Güneşi temsil eder Gökyüzünün burçları üzerinde görünür ve bir atmaca şeklinde göklerde uçar Atmaca da Hor adini taşımaktadır Güneşle ay ilahin iki gözü sayılır Hor iki kuvvetli kanatla gösterilir Bu kanatlar semada uçtuğunu gösterir Bu kanatlarda iki müthiş yılan vardır ki ağızlarından ateş püskürür Bu da Güneşin yakıcı, çarpıcı ve öldürücü kudretinin alametidir

Kainatı aydınlatan ve canlandıran Horus kardeşi zulüm ve tahrip ilahi olan Set ile devamlı mücadelededir Hep Horus kazanır ama Set yok olmaz Bazen de Set geçici yenilgiler kazanır ve Horus’un bir gözünü çıkarır ki Güneşle ay tutulması bundandır Bu durum yer ilahi Geb’in aracılığı ile halledilir Güney Mısır Set’e ve Kuzey Mısır Horus’a verilir

Set- Garip bir tarihe sahiptir Mısır; milli birliğini oturtmadan evvel Horus kuzey Kraliyetinin ilahiydi Bu krallar kendilerine Hor ünvânını almışlardı Zaten her yerde krallar, gökten ve Güneşten unvan aldılar Set kuzeylilerce sahranın kavurucu, kısır ve buna benzer felaketlerin ilahi saymışlardır Kuzeyliler basarili olunca Horus Mısır'ın kendi ilahi ve Hor ünvânını taşıyan krallar Mısır'ın kendi hükümdarı olunca yavaş yavaş Set sahra ilahi fikrinden, yabancı ilah (sahra yabancı sayılırdı) fikrine geçerek Suriye’nin Sotek ve Bal ilâhına benzetilmiştir Daha sonra Horus nuru hayatin ve Set zulmet ve tahribin ilahi olmuştur

Ra- Güneşi ifade den Tanrılardan biridir Ra insanlar arasında oturmaz, râkip olduğu kayığı ile ebedi bir tarzda semada yüzer durur Zulmetle devamlı mücadele ederdi

Maat- Mısırlılar indinde ay ile önemli ilahlardan biriydi Maat Uygurca ay anlamına gelmektedir

Tot- Aya ait bir ilâhtır Aydan hariç bölünmüş zamana da hakimdi Diğer taraftan ilahların müşâvir ve katibi idi Hor’la Set arasındaki anlaşmazlıkta, Geb ile hakemlik yapmıştır

Ptah- Mısır’daki büyük ilahlardan biridir Ptah’i tavsiye ederken dokuz ilah manzumesinin kalbi ve dili gibi tarif edilmiştir Ptah yaratma kelimesini Atun diliyle telaffuz etmiş ve bundan sonra bütün oluşum, ilahlar,şehirler ve kainatta iyi, kötü ne varsa her şey oluşmuştur Ptah Türkçe “put”

Osiris- Mısırda önemli bir kült halinde olan bu ilahin gerçekleri Mısır rahiplerince son derece özenle saklanan bir sır halindedir

Horus’tan daha kıdemli olan Osiris Mısır'ın bir kahramanı, Mısır’ın birliğini kuran, medeniyeti öğreten, yazıyı icat eden akil ve hayırlı bir hükümdardı Resimlerinde bir elinde çoban değneği diğer elinde öküz kamçısı vardır Bu daHor gibi Aşağı Mısır hükümdarıdır Zulmet ve tahrip ilahi olan Setle devamlı rekabettedir Set ünvânını güney hükümdarı ile mücadeleye girişmiştir Set bir ara itaat eder gibi görünerek, Osiris’in güvenini kazandıktan sonra beraberindeki 72 kişiyle Osiris’i pusuya düşürmüş ve bir tabut içine kapatarak denize atmıştır

Dalgalar Osiris içinde bulunduğu tabutu sürükleyerek Finike’de Biblos sahillerine atar Bu sırada Osiris'in karısı ve kız kardeşi olan İsis aramaya çıkar Biblos sahillerinde tabutu bulur ve Set’ten gizler Fakat Set bir zaman sonra isi keşfeder ve Osiris’in naaşını tanır Ve bu naaşı parça parça ederek her parçasını bir tarafa dağıtır İsis bu parçaları toplamak için hazırlanır Anubis ve Hor’un iyilikleriyle parçaları bulur ve birleştirir Osiris böylece yeniden hayata gelir Oğlu Hor pederinin intikamını alır Fakat Set hiçbir şekilde mağlup olmaz Nihayet yer ilahi Geb hakem olur Bu da Mısır'ı Hor ile Set arasında bölüştürmek suretiyle ihtilâfı halleder

Osiris’in bir diğer safhası daha sonuca varmıştır, o da bitkilere ilah olmasıdır Ölen, dirile, tekrar hayata gelen ilah hasatçıların oraklar ile biçilen ve baharda tekrar canlanan ruhu bitkidir Anadolu ve Suriye’de bitki ilahi olan Atis ile Adonis de ölen ve dirilen bir ilâhtır Bunu temsil için yapılan putlarda bir ağaç gövdesi üzerine ellerinde çoban değneği ile öküz kamçısı taşıyan bir insan başı görülür Bu ağaç gövdesi bitki aleminin alametidirBu temel prensiplere göre, eski çağda Mısır’ın dini hayatini incelemek için iki çeşit belgeye sahibiz demektir Mavi yani gök demektir Mısır dilinde Pt =Gök demektir