Kitabu'l-Müntehab

Kitabu'l-Müntehab




Abdülvehhab bin Yusuf bin Ahmed el-Mârdânî tarafından 1420 yılında Osmanlı padişahı Yıldırım Bâyezid'in oğlu Çelebi Mehmed'e ithaf edilmiş Osmanlı tıp kitabı Eski Anadolu Türkçesi ile kaleme alınan eser bir Osmanlı padişahına ithaf edilmiş ilk tıp kitabıdır Kitap ilk defe 1949 yılında Mesut Koman tarafından Konya İzzet Koyunoğlu kitapları arasında tespit edilmiştir Müntehab'ın Köprülü Kütüphanesi, Tire Necip Paşa Kütüphanesi ve İstanbul Fatih-Millet Kütüphanesinde nüshaları bulunmaktadır Eserin Prof Dr Ali Haydar Bayat tarafından hazırlanan tıpkıbasım nüshasıyla birlikte sadeleştirilmiş halinin 2005 yılında yayımı yapılmıştır (ISBN 9750002407)

Yazarı

Kitabın ilk tespitini yapan Mesut Koman, yazarın Mısır'a yerleşmiş Türklerden olduğu kanaatindedir El-Mârdânî'nin 13yüzyılda Kıpçaklardan Mısır'a gelen Memlük Türklerinden olduğu düşünülmektedir Hekim olan ve Türkçe bir tıp kitabının bulunmayışının eksikliği hisseden el-Mârdânî, kitabının yazılış amacını şu sözleriyle ifade etmiştir: "Tıp ulu bir ilim olup, kaideleri sayılamaycak kadar çok olduğundan günümüzün hekimleri onu öğrenmeye yeteri kadar gayret göstermiyorlarPes bu şerif ilm, bu iki taifenin ortasında nisyen mensiyyen kalıbdur ve onunla adanmak yahut ana mensûb olmak key horluk ve hakaret olıbdur, hassaten memâlik-i Rûm'da, zîrâ hâzık tabîbleri az kaldı Ve dahı tıbbın mu'teber kitâbları vardır Arabidür ya Pârisîdür ve Türkî dilince bir müfîd kitâb yoktur, tâ kim Müslümanlar ondan haz ve fâyide alalar ve derdlerine dermân bulalar"

İçerik

Kitabu'l-Müntehab her biri fasıllara ayrılmış on bölümden oluşmaktadır Bazı fasıl başlıkları:

• Tıbbın sınırları ve esasları
• Mizac ve dört hılt (unsur)
• Organlar ve beden kuvvetleri
• Kemir, sinir, deri, kas, damar anatomisi
• Nabız ve idrar tetkiki (üroskopi)
• Kültür fizik ve masajlar
• Görme, işitme hastalıkları
• Cinsel rahatsızlıklar

Kitabın Yapısı

Kitap geleneksel İslam tıbbının bakış açısını yansıtmaktadır Mardani'nin tıp tanıtımı bu açıdan önemlidir Mardani'ye göre "Tıp, sağlıklı bedenin sağlığını nasıl koruyacağını ve sağlığın kaybolduğunda nasıl normale döndürüleceğini bildiren bir sanattır Câlînûs der ki, tıp sağlığı ve sağlığa ait bilgilerle hastalığı, hastalığa ait bilgileri bildiren bir sanattır Sağlığın ve hastalığın nasıl bilineceğini bildirir" Mardani geleneksel İslam hekimlerinin yaptığı gibi Galen'e atıfta bulunmaktadır Bilindiği gibi İslam hekimleri Unani dedikleri Yunan tıbbından Hipokrates ve Galen'in teorilerinden etkilenmişlerdir
Humoral Patoloji Teorisi veya İslam kaynaklarında geçen ifadesiyle Ahlat-ı Erbaa (dört unsur) kitabın temel bakış açısı içinde önemli bir yere sahiptir Mardani'nin temel dört unsurla ilgili kitapta şu ifadeleri kullanmaktadır: "Umûr-i tabi'iyyenin birincisi erkân/temellerdir Bu temeller basit cisimlerdir İnsan ve diğer canlıların bedeninin birinci parçalarıdır Erkan dörttür: birisi oddur ve odun tabiatı hârr-yâbisdir Birisi yeldir ve yelin tabîatı hârr-ı ratbdır Birisi sudur ve suyun tabîatı bârid-ratbdır Birisi toprakdır ve toprağın tabîat bârid-yâbisdir (Dört Unsur Teorisi anlatılmaktadır" Sözkonusu 4 unsur insanda mizaç denilen 4 unsurun da kaynağıdır Mizacı bir nitelik olarak tarif eden Mardani, "Keyfiyyât-ı mütezâdde/zıt niteliklerin, birisi harâret/sıcaklık, birisi bürûdet/soğukluk, birisi rutûbet/nemlilik, birisi yübûset/kuruluktur Hararetin kuvveti, bürûdet kuvvetini, bürûdetin kuvveti, harâret kuvvetini, rutûbetin kuvveti yübûset kuvvetini, yübûsetin kuvveti rutûbet kuvvetini genellikle sırır/koparır Kaynaşmış maddelerin parçalarından benzer bir nitelik ortaya çıkar ki, buna mizaç denir"




Kitabu'l-Müntehab fi't-Tıb