Tevriye Sanatı

Tevriye’nin lügat manası, bir şeyi arkaya atmak, örtmek demektir Buna ihâm denildiği gibi bedî ile Arapça kitaplarında “tevcih” ve “tahyil” adları da verilmiştir Edebiyatta: iki ya da daha fazla anlamı olan bir kelimenin yakın anlamını (müverrîh-i bih) söyleyip uzak anlamını (müverrîh-i anh) kastetmektadir


(1)






Örnek Beyitler:


● Merdümân-i çeşmi ki anuñ tig-i müjgân baglanur


Bî-niyâm ol resme seyfi kangı insân baglanur


Hufî


○ Onun gözünün iki bebeği kirpik kılıçlarını kuşanırlar Kılıcı kın olmadan o şekilde hangi insan bağlanabilir ?


“İnsan” [ = 1 insan, 2 göz bebeği ] kelimesi iki anlama gelecek şekilde kullanılmıştır Bunu şairin kirpiklerin bir “niyâm” [ = kın ] içinde bulunmamasını kastederek ve belki de bunların adetçe çokluğunu ima ederek “Kılıcı böylesine kınsız hangi insan bağlanır” derken sevgilinin gözlerinin kan dökme ve kılıç kullanımındaki maharet ve ustalığını ima etmektedir


● Gözünüñ serhengi cânuma çeker her lahzada hançer


Dökerdi kanum ortada dü hâcip olmasa ebrû


Şeyhi


○ Gözünün yasakçısı her an canıma hançer çeker Eğer arada iki kaş perdeci olmasa kan mı dökerdi


Edebî metinlerde sürekli bir sultan olarak tasavvur edilen sevgilinin kaşları, gerektiğinde kaşını çatarak âşığı ile arasına mesafe koyup onun yaklaşmasını engellemesi sebebiyle hâcibe benzetilmiş Ancak “hâcib” kelimesinin Arapçadaki anlamını zaten “kaş” demek olduğu ve ayrıca fail isim olarak “engelleyici kimse” anlamı da bulunduğu göz önüne alınacak olursa; şairin “ebrû” [ = kaş ] ve “hacib” [ = 1 kaş, 2 engelleyici, 3 perdedâr, protokol memuru ] arasında oluşturduğu ilişki ve kelimenin birden ve hatta ikiden çok anlama sahip olmasındaki (tevriye) incelik daha iyi anlaşılabilir


1 Açıklamalar ve örneklerle Edebi Sanatlar, Numan Külekçi





● Esîrümdür ben anı öldürem bugün yarın dirmiş


Yiter ölince bu dirlik efendüm pâdişâhumdan


Usûlî


○ “O benim esirimdir, onu bugün yarın öldüreceğim” dermiş Bu, efendim padişahımdan bana ihsan olarak ölünceye kadar yeter


İkinci mısradaki “ölince” kelimesi hem “ölünceye kadar” hem de “öldüğüm vakit” anlamlarına gelecek şekilde kullanılmıştır (Tevriye)





Diğer Örnekler:


● Senüñle bu fenâ dünyî bugün Firdevs-i a’lîdür


Veger sensüz ola yarın gerekmez hûr u Rızvânı


Tevriye: Fena = 1Kötü 2 Fena Ahmedî





● Cân nice tuhfe virem ş’ol dilbere kim zülfinüñ


Bir kılını silkicek biñ göñül ü cân döker


Tevriye: Can : 1 Can, 2 Gönül Şeyhî





● Lâleyiî yakdı oda ey gonca-leb şevkuñ odı


Kıldı lü’lüyi dişüñ reşki sadef karnında âb


Tevriye: Ab: 1- Parlak 2- su Hufî


● Şem’-veş şevk-i ruhine yanduguma germ olur


Arz olan kanlu yaş ile mâcerâyı gözlemez Melhi


Tevriye: Macera: 1- Gözyaşlarını ima için kullanılır 2- Birlikta yaşanan günler


● Tıfı iken Zâl-i Zeri yâhud bulup bir kûşede


Mihr ile besler kenârında felek Ankâ Misâl


Câfer Çelebi


● Sûret-i hâl durur bir nokta-veş bi-pâ vü ser


Tîre-baht u vâlh ü üftâde miskinüñ bu hâl


Tevriye: Miskin= 1- Zavallı fakir 2- Mis kokulu Câfer Çelebi





● Bunca demlerdür anı hûn-i cigerle beslerüm


Kanlar aglarsa benümçün çeşm-i giryân aglasun


Âhî


● Aglamakla Âhî gözden çıkdı ey pîr-i hıred


Demdür aglarsa yetim oldı ol oglan aglasun


Ahi


Tevriye: Ağlamak 1-Ağlamak 2- Beyazlaşmak





● Mustafânuñ sünneti devrüñde cârîdür şehâ


Ehl-î İslam du’â-yı devletüñ farz-i e’am


Fîgânî


Tevriye: Mustafa 1-Hz Muhammed Mustafa 2- Şehzâde Mustafa





● Çarh elinden döne döne iñlerem dôlâb-vâr


Gözlerüm dôlâb üzre kuze-i pür-âbdur


Kemâl Paşazâde


Teviye: Döne Döne 1- Dönerek 2-Tekrar Tekrar





● Arızuñ 3abın görüp şekker ezilür dem-be-dem


Vechi var düşse ağızdan ağıza dilden dile


Mu’îdî


Tevriye: Şeker ezme: 1- Ezilmek 2- Utanmak





● Câm dut sâkî ki gülbünler gül îzhâr itdiler


Sen dahi bir gülbün-i ra’nâ sen it izhâr gül


Fuzûlî


Tevriye: Rana: 1- Çok güzel 2- İki renkli açan gül fidanı 3- İki yüzlü





● Başa almış mihrini rûz-i ezelden çeih-i pîr


Eyle kim gül-ruhlar eyler zînet-i destâr gül


Fuzûlî


Tevriye : Mihr = 1- Sevgi 2- Güneş


● Hûblar senüñ kapuña gelürler bölük bölük


Gitmezler özge kapuya sensen agalari


Fuzûlî


Tevriye: Kapı: 1- Yeniçeri ağasının makamı


2- Sığınılacak ve yardım istenilecek yer





● Kaşlaruñ yayını kur kim cân olur kurbân aña


Tîr-i gamzeñ gezle kim hâcet degül peykân aña


Nihani


Tevriye: Kurban: 1- Yay kılıfı 2- Kurban olmak uğruna ölmek





● Ârızûn koyup güne tapduklarıyçün ey güneş


Sun ‘nakkâşı yüzin kara yazar hindûlerüñ


Emrî


Tevriye: Tapmak: 1-İbadet etmek 2- Tabi olup boyun eğme