Biruni ( 25.06.972)- (14.07.1050)

Biruni hastalıkları tedavi konusunda değerli bir uzmandı Yunan ve Hint tıbbını incelemiş, Sultan Mes'ud'un gözünü tedavi etmişti Otların hangisinin hangi derde deva ve şifa olduğunu çok iyi bilirdi Eczacılıkla doktorluğun sınırlarını çizmiş, ilaçların yan etkilerinden bahsetmiştir Bîrûnî, Cebir, Geometri ve Coğrafya konularında bile o konuyla ilgili bir âyet zikretmiş, âyette bahsi geçen konunun yorumlarını yapmış, ilimle dini birleştirmiş, fennî ilimlerle ilahî bilgilere daha iyi nüfuz edileceğini söylemiş, ilim öğrenmekten kastın hakkı ve hakikatı bulmak olduğunu dile getirmiş ve "Anlattıklarım arasında gerçek dışı olanlar varsa Allah'a tevbe ederim Razı olacağı şeylere sarılmak hususunda Allah'tan yardım dilerim Bâtıl Şeylerden korunmak için de Allah'tan hidayet isterim İyilik O'nun elindedir!" demiştir


Hayatı


Yaşadığı çağa damgasını vurup " Biruni Asrı" denmesine sebepolan zekâ harikası bilginimiz973 yılında Harizm'in merkezi Kâs'ta doğdu Esas adı Ebû Reyhan b Mu-hammed'dir Küçük yaşta babasını kay-betti Annesi onu zor şartlarda, odunsatarak büyüttü Daha çocuk yaştaaraştırmacı bir ruha sahipti Birçok ko-nuyu öğrenmek için çılgınca hırs göste-riyordu Tahsil çağına girdiğinde Hâ-rizmşahların himayesine alındı ve saray terbiyesiyle yetişmesine özen gösterildi Bu aileden bilhassa Mansur, Bîrû-nî'nin en iyi bir eğitim alması için herimkânı sağladı(1)Bu arada İbn-i Irak ve Abdüssamed b Hakîm'den de dersler alan bilginimizin öğrenimi uzun sürmedi, daha çok özel çabalarıyla kendisini yetiştirdiAraştırmacı ruhu, öğrenme hırsı ve sön-meyen azmiyle birleşince 17 yaşındaeser vermeye başladıFakat Me'mûnîlerin Kâs'ı alıp Hârizmşahları tarihten silmeleriyle Bîrûnî'nin huzuru kaçtı, sıkıntılar başladı veKâs'ı terketmek zorunda kaldı (2) An-cak iki yıl sonra tekrar döndüğünde ün-lü bilgin Ebü'l-Vefâ ile buluşup rasat ça-lışmaları yaptıDaha sonra hükümdar Ebü'l-Abbas,sarayında Bîrûnî'ye bir daire tahsisedip, müşavir ve vezir olarak görevlen-dirdi Bu durum, hükümdarların ilme duydukları derin saygının göstergesi,bilginimizin de devlet başkanları yanın-daki yüksek itibarının belgesiydi (3)


Gazneli Mahmud Hindistan'ı alınca hocalarıyla Bîrûnî'yi de oraya götürdüZira onun yanında da itibarı çok yük-sekti " Bîrûnî, sarayımızın en değerli hazinesidir' derdi (4) Bu yüzden ted-birli hünkâr, liyakatını bildiği Bîrûnî'yiHazine Genel Müdürlüğü'ne tayin ettiO da orada Hint dil ve kültürünü bütü-nüyle inceledi Üstün dehasıyla kısa sü-rede Hintli bilginler üzerinde şaşkınlıkve hayranlık uyandırdı Kendisine sağ-lanan siyasî ve ilmî araştırmalarına de-vam etti Bir devre adını veren, çağınıaşan ilmî hayatının zirvesine erişti Sul-tan Mes'ud, kendisine ithaf ettiği Ka-nun-u Mes'ûdî adlı eseri için Bîrûnî'yebir fil yükü gümüş para vermişse de o,bu hediyeyi almadı (5) Son eseri olanKitabü's-Saydele fi't Tıb'bı yazdığında80 yaşını geçmişti Üstad diye saygıylayâd edilen yalnız İslâm âleminin değil,tüm dünyada çağının en büyük bilginiolan Bîrûnî, 1051 yılında Gazne'de hayata gözlerini yumdu Ruhu şâd, ma-kamı cennet olsun Âmin


ŞAHSİYETİ:Bîrûnî, " Elinden kalemdüşmeyen, gözü kitaptan ayrılmayan,iman dolu kalbi tefekkürden dûr olma-yan, benzeri her asırda görülmeyen bil-ginler bilgini bir dâhiydi Arapça, Farsça, Ibrânîce, Rumca, Süryânice, Yunan-ca ve Çinçe gibi daha birçok lisan bili-yordu Matematik, Astronomi Geomet-ri, Fizik, Kimya, Tıp, Eczacılık, TarihCoğrafya, Filoloji, Etnoloji, Jeoloji, Din-ler ve Mezhepler Tarihi gibi 30 kadarilim dalında çalışmalar yaptı, eserlerverdi (4) Onun tabiat ilimleriyle yakından ilgi-lenmesi, Allah'ın kevnî âyetlerini anla-mak, kâinatın yapı ve düzeninden Al-lah'a ulaşmak, O'nu yüceltmek gâyesi-ne yönelikti Eserlerinde çok defa Kur ân âyetlerine başvurur, onların çeşitli ilimler açısından yorumlanmasınıamaçlardı Kurân'ın belâğat ve i'cazı-na olan hayranlığını her vesileyle dilegetirdiİlmî kaynaklara dayanma, deney vetecrübeyle ispat etme şartını ilk defa oileri sürdü İbn-i Sinâ'yla yaptığı karşı- ;lıklı yazışmalarındaki ilmî metod ve yo-rumları, günümüzde yazılmış gibi taze-liğini halen korumaktadırTahkîk ve Kanûn-ı Mes'ûdî adlı eserleriyle trigonometri konusunda bugünküilmî seviyeye tâ o günden,ulaştıgı açık-ça görülür Bu eser astronomi alanındazengin ve ciddî bir araştırma âbidesiolarak tarihe mal olmuştur İlmiyle dinehizmetten mutluluk duymaktadır Gaz-ne'de kıbleyi tam olarak tespit etmesive kıblenin tayini için geliştirdiği mate-matik yöntemi dolayısıyla kıyamet günüRabb'inden sevap ummaktadırAyın, güneşin ve dünyanın hareketle-ri, güneş tutulması anında ulaşan hadi-seler üzerine verdiği bilgi ve yaptığı ra-satlarda, çağdaş tespitlere uygun neti-celer elde etti Bu çalışmalarıyla yer öl-çüsü ilminin temellerini sekiz asır önceattı Israrlı çabaları sonunda yerin çapı-nı ölçmeyi başardı Dünyanın çapınınölçülmesiyle ilgili görüşü, günümüz ma-tematik ölçülerine tıpatıp uymaktadırAvrupa'da buna BÎRÛNI KURALI den-mektedirNewton ve Fransız Piscard yaptıklarıhesaplama sonucu ekvatoru 25000 mil olarak bulmuşlardır Halbuki bu öl-çüyü Bîrûnî, onlardan tam 700 yıl öncePakistan'da bulmuştu O çağda Batılı-lardan ne kadar da ilerideymişiz(6)Biruni, hastalıkları tedavi konusundadeğerli bir uzmandı Yunan ve Hint tıbbını incelemiş, Sultan Mes'ud'un gözü-nü tedavi etmişti Otların hangisininhangi derde deva ve şifa olduğunu çokiyi bilirdi Eczacılıkla doktorluğun sınır-larını çizmiş, ilaçların yan etkilerindenbahsetmiştirDaha o çağda Ümit Burnu'nun varlı-ğından söz etmiş, Kuzey Asya ve Ku-zey Avrupa'dan geniş bilgiler vermiştiChristof Coloumb'dan beş asır önce Amerika kıtasından, Japonya'nın varlı-ğından ilk defa sözeden O'dur Dünyanın yuvarlak ve dönmekte olduğunu,yerçekimin varlığını Newton'dan asır-larca önce ortaya koyduHenüz çağımızda sözü edilebilen karaların kuzeye doğru kayma fikrini 95asır önce dile getirdi Botanikle ilgilendi, geometriyi botaniğe uyguladı Bitki ve hayvanlarda üreme konularına eğil-di Kuşlarla ilgili çok orjinal tespitler yaptı Tarihle ilgilendi Gazneli Mah-mud, Sebüktekin ve Harzem'in tarihleri-ni yazdıBîrûnî, ayrıca dinler tarihi konusunaeğildi, ona birçok yenilik getirdi Çağından dokuz asır sonra ancak ayrı birilim haline;gelebilen Mukayeseli DinlerTarihi, kurucusu sayılan Bîrûnî'ye çokşey borçludur


Bîrûnî, felsefeyle de ilgilendi Ama felsefenin dumanlı havasında boğulupkalmadı Meseleleri doğrudan Allah'a dayandırdı Tabiat olaylarından söze-derken, onlardaki hikmetin sahibinigösterdi Eşyaya ve cisimlere takılıpkalmadıBîrûnî, Cebir, Geometri ve Cografyakonularında bile o konuyla ilgili birâyet zikretmiş, âyette bahsi geçen ko-nunun yorumlarını yapmış, ilimle dinibirleştirmiş, fennî ilimlerle ilahî bilgileredaha iyi nüfuz edileceğini söylemiş,ilim öğrenmekten kastın hakkı ve haki-katı bulmak olduğunu dile getirmiş ve"Anlattıklarım arasında gerçekdışı olanlar varsa Allah'a tevbeederim Razı olacağı şeylere sa-rılmak hususunda Allah'tan yar-dım dilerim Bâtıl şeylerden ko-runmak için,de Allah'tan hida-yet isterim İyilik O'nun elinde-dir!" demiştir


Eserleri halen Batı bilim dünyasındakaynak eser olarak kullanılmaktadırTürk Tarih Kurumu 68 sayısını Bîrû-nî'ye Armağan adıyla bilginimize tah-sis ettiDünyanın çeşitli ülkelerinde Bîrûnî'yianmak için sempozyumlar, kongrelerdüzenlendi, pullar bastırıldı UNESCO'nun 25 dilde çıkardığı Conrier Dergisi 1974 Haziran sayısını Bîrûnî'ye ayırdı Kapak fotoğrafının altına,"1000 yıl önce Orta Asya'da yaşayanevrensel dehâ Bîrûnî; Asrtonom, Tarih-çi, Botanikçi, Eczacılık uzmanı Jeolog,Şair, Mütefekkir, Matematikçi, Coğraf-yacı ve Hümanist" diye yazılarak tanı-tıldıEserleri;Biruni, toplam 180 kadar Eser kaleme aldı En meşhurları şunlardır:


1 EI-Asâr'il-Bâkiye an'il-Kurûni'I-Hâli-ye: (Boş geçen asırlardan kalan eser-ler)

2 EI-Kanûn'ül-Mes'ûdî; En büyük ese-ridir Astronomiden coğrafyaya kadarbirçok konuda yenilik, keşif ve buluşları içine alır

3 Kitab'üt-Tahkîk Mâ li'I-Hind: HindTarihi, dini, ilmi ve coğrafyası hakkın=da geniş bilgi verir

4 Tahdîd'ü Nihâyeti'l-Emâkin li Tas-hîh-i Mesâfet'il-Mesâkin: Meskenler ara-sındaki mesafeyi düzeltmek için mekân-ların sonunu sınırlama Bu eseriyle Bîrû-nî, yepyeni bir ilim dalı olan Jeodezi'nintemelini atmış, ilk harcını koymuştu

5 Kitabü'I-Cemâhir fî Ma'rifet-i Cevâ-hir: Cevherlerin bilinmesine dair kitap

6 Kitabü't-Tefhim fî Evâili Sıbaâti't-Tencim: Yıldızlar İlmine Giriş

7: Kitâbü's-Saydele fî Tıp: EczacılıkKitabı İlaçların, şifalı otların adlarınıaltı dildeki karşılıklarıyla yazmışBu yazı Eğitim Bilim Dergisi Ocak 2000sayısından alınmıştır


KAYNAKLAR1 Zeki Velidi Togan, İbn-i Fadlan,s10/TDV Ansiklopedisi, c6, s207-2082 şifat eI-Mâ'mure alel Bîrûnî, s593 İslâm Alimleri Ansiklopedisi c4,, s594 Şaban Döğen, Müslüman İÎim Oncüleri,s50-535 Şaban Dögen, age/s496 Islâm Ansiklopedisi, c2, s635