Kredinin Genel Düzeni

Kredinin genel düzeni


Kredi işlemi, bir trampa biçimine bürünebilir (hasattan sonra geri verilmek vaadine dayanılarak bir miktar tohum vermek gibi); ama genellikle ödünç para verme ya da geç ödemeli bir satış biçimini alır Kredide iki kavram önem taşır; zaman ve güven Faiz hem zamanın, hem de riskin fiyatıdır, işlemin süresi uzadığı ya da borçlu yeterli güvence veremediği zaman faiz oranı yükselir

Kredi işlemleri uzun zaman öncesinden beri özel kişiler arasında yapılagelmiştir Bununla birlikte çok geçmeden bu konuda uzmanlaşmış bazı kurumlar ortaya çıktı: bankalar* Çağdaş dönemde, önceleri yalnız emisyon bankaları resmi makamların denetimi altında bulunuyordu (Rusya, isveç ve ABD dışında; çünkü, bu ülkelerde XIX yy'da oldukça sıkı bir devlet denetimi kurulmuştu) Ama, XIX yy'dan bu yana bazı yatırımların finansmanını güvenceye almak amacıyla, devlet kredi işlemlerine müdahale etmeye başladı (Örneğin, Osmanlı devleti, XIX yy'ın ikinci yarısında, demiryolu yapımı için imtiyaz verdiği yabancı şirketlerin finansman gereksinimlerinin bir bölümünü çıkartmış olduğu istikraz tahvilleriyle karşılamıştı) Öte yandan, resmi makamlar halk tabakaları arasında tasarruf eğilimini geliştirmeye çalıştılar XX yy'da, hemen bütün ülkelerde, kredi kurumunun örgütlenmesi ve dağılımı konusunda devlet, önemli bir rol oynadı Ayrıca, özel girişimin yetersiz kaldığı yerlerde, bunun yerini almak gerekiyordu Ancak, devlet müdahaleciliğinin asıl nedenleri, modern ekonomilerde kredinin kazandığı büyük önemde aranmalıdır Kredi kurumlan bir ülkenin yaşamında belirleyici bir rol oynarlar Bu rol etkinlik ve bağımsızlık konusunda titizlik gösteren hükümetleri haklı olarak kaygılandırır Bundan başka, kaydi paranın (banka parası) gelişmesi de sanayi devriminden beri para dolaşımını denetim altında tutmak gereğini duyan devlet güçlerinin kayıtsız kalamayacakları bir konudur Son olarak, modern iktisat kuramları devletin, uygun bir para politikasıyla, iktisadi bunalımlara karşı müdahalede bulunması gerektiğini göstermiştir

Türkiye'de kredi kurumları, bankalar ve banka olmayan tasarruf kurumlarından oluşur Bankalar, kaynaklarını, özsermaye ve ihtiyatlarından çok, mevduattan ve TC Merkez bankası'ndan aldıkları kredilerle, avanslardan sağlarlar, kaynaklarının büyük bir bölümünü de kredi biçiminde kullanırlar

Türk bankacılık sisteminde ticaret bankaları (T iş bankası, Akbank, T Garanti bankası, Pamukbank, vb) daha çok kısa ve orta vadeli kredi; kalkınma ve yatırım bankaları (Devlet sanayi ve işçi yatırım bankası, Sınai yatırım ve kredi bankası, T Sınai kalkınma bankası, iller bankası, vb) devletin ve işletmelerin uzun süreli finansman gereksinimlerini karşılamak üzere uzun vadeli krediler sağlar Özel amaçlı bankalar ise (Sümerbank, Etibank, Denizcilik bankası, Turizm bankası, vb) açacakları kredilerde kuruluş amaçlarına uygun girişimlere öncelik verirler Ziraat bankası çiftçilerin tarımsal kredi gereksinimini karşılarken, Halkbank öncelikle küçük sanatkâr, esnaf ve esnaf kuruluşlarına kredi açar Ancak, Türkiye'de bankalar arasındaki uzmanlaşma henüz, Batı ülkelerinde olduğu gibi kesin sınırlarla birbirinden ayrılmamıştır Özel amaçlarla kurulmuş bankalar, günümüzde, ticaret (mevduat) bankacılığı yaptıkları gibi, ticaret bankaları da kalkınma ve yatırım bankalarına benzer etkinliklerde bulunmakta; bu bakımdan bankalar, çeşitli kesimlere çeşitli vadelerle kredi açmaktadırlar 1986 sonu İtibariyle, ticaret bankaları kredilerinin % 11,5'i kamu kesimine, % 88,5'i özel kesime; kalkınma ve yatırım bankaları kredilerinin % 56'sı kamu, % 44'ü özel kesime açılmıştır Toplam banka kredileri içinde kamu kesiminin payı % 16,1 iken, özel kesimin payı % 83,9 olmuştur Bu durum, Türkiye'de, kamu bankalarının çoğunlukta olmasına karşın, banka kredilerinin dağılımında özel kesimin ağırlık taşıdığını göstermektedir Banka kredilerinin vadeleri bakımından dağılımında ise kısa süreli kredilerin ağırlıklı bir yeri vardır Yine 1986 sonu itibariyle, toplam banka kredilerinin (ihtisas kredileri dışında) % 72,3'ü kısa vadeli, % 27,7'si orta ve uzun vadelidir Ticaret bankaları kredilerinin % 15,6'sı orta ve uzun vadeli, % 84,4'ü kısa vadeli kredi biçiminde iken, kalkınma ve yatırım bankaları kredilerinin % 84'ü orta ve uzun vadeli, % 16'sı kısa vadeli olarak dağılmıştır

Öte yandan, bankalar dışında orta ve uzun vadeli fon sağlayan başka tasarruf kurumları da vardır Bunlardan Sosyal sigortalar kurumu, Emekli sandığı, Bağ-kur, Ordu yardımlaşma kurumu gibi sosyal yardım kurumlan topladıkları primlerle biriktirdikleri fonlardan, mensuplarına konut kredisi açtıkları gibi, kamu kesimine ve büyük sanayi yatırımlarına da uzun vadeli kredi sağlamaktadırlar Ayrıca, Tarım kredi kooperatifleri ve Toplu konut fonu idaresi gibi kurumlar bankalar dışında kredi sağlayan kuruluşlardır