Coğrafi Keşiflerin Bilinmeyenleri

COĞRAFİ KEŞİFLERİN BİLİNMEYENLERİ




Bilindiği üzere Coğrafi Keşifler 15 Ve 16 yy larda Avrupalıların dünyanın bilinmeyen yerlerine yaptıkları seyahatlerdirBu yazımızda Coğrafi Keşiflerin bilinmeyen bazı noktalarına temas ederek bunlara cevap arayacağız

Öncelikle şu tespiti yapalım:Bahsettiğimiz yylarda Avrupalıların kendi kıtaları dışındaki ülke,insan ve dünya ile ilgili bilgileri oldukça kısıtlı ve yanlışlarla dolu mit ve fantazilerdiZihinlerindeki bilgiler birkaç seyyahın anılarında yer alan yalan yanlış bazı tespitlerden ibarettiBunlar arasında en güvenilir olanı Marco Polo’nun seyahatnamesinde yazılanlardıİtalyan Marco Polo 13yy da Asya yı geçerek Çin de Moğol imparatoru ile görüşmüştü

Gerçi Marco Polo hakkında da bu gezi notlarını bir başkasında aşırdığı iddia edilmektedir ve buna delil olarakta Çin’i gezip çok küçük ayrıntılardan dahi bahsetmesine rağmen koca Çin Seddinden hiç bahsetmemiş olması gösterilmektedir ama neyse bu detay konumuz dışındadırBahsedilen dönemde popüler olan Polo’nun Seyahatname’sinin en büyük etkisi zengin Doğu fikrinin Avrupalıların zihnine kazınması olmuşturBu zenginlikleri okuyan ve bu dönemlerde doğu ya göre ekonomik olarak fakir denebilecek kadar geri olan Avrupalıların ağızlarının suyu akmaktadırHaçlı Seferlerinin en büyük nedeni de bu zenginliklerin yağmalanması düşüncesi değil midir zaten?


Fakat bu iştaha rağmen Avrupalı yı dizginleyen ve deniz aşırı ülkelere seyahati zorlaştırıp ,geciktiren çok fazla neden vardırPolo’nun dışındaki bir çok seyahatnamelerde bahsedilen uydurma hikayeler ve olaylar bu iştahı azaltmaktadırÖrneğin çok okunan Sir John Mendeville Seyahatname’sinde köpek başlı insanlardan bahsetmektedirBilinmeyen denizlere açılıp dünyanın kenarlarından(1) aşağı düşen ,zenci olarak geri dönen yada sıcak bölgenin kaynayan denizlerinde veya devasa girdaplarda yok olan denizci fantazileride her yerde anlatılıyorduBunların üzerine cin,peri ve dev hikayelerinide eklersek dönemin insanlarının neden daha önce bu keşiflere başlamadıklarının zihinsel arka planını anlamış oluruzBunlara birde teknik(özellikle gemi yapım tekniği,haritacılığın henüz gelişmemesi gibi) güçlükleri katarsak mesele aşağı yukarı anlaşılmış olur


Peki böyle bir durumda Avrupalı denizicileri Coğrafi Keşiflere iten neden neydi?Bahsettiğimiz cesaret kırıcı örneklere rağmen Polo’nun ballandıra ballandıra anlattığı Doğu’nun zenginliği hikayeleri fakir Avrupalılar için Haçlı Seferleri ile doğruluğu kanıtlanmış gerçek haline gelmiştiAynı zamanda müslümanlardan keşifler için gerekli usturlap(pusula) ve birçok Coğrafi bilgi edinilmiştiSonunda bir çok cesaret kırıcı söylentiye rağmen batılının genlerinde olan yağma fikri ağırlık kazanmış ve gerekli cesaret toplanarak ilk hareketler başlamıştır

İlk hareketler Portekiz ve İspanyollardan gelmiştirAncak normal bir durumda, bu hareketleri anadan doğma denizci olan İtalyanların başlatması gerektiği halde neden böyle olmamıştır?Bu sorunun cevabını arayalımİtalya bir defa bu iş için gerekli Coğrafi konuma sahip değildiAyrıca gemi yapısı kıtalar arası mesafeleri aşacak dayanıklılığa sahip değildiAyrıca gezilerin yapıldığı dönemlerde İtalya denizci devletleri Osmanlı devleti ile mücadele halindeydi ve tek dertleri Akdeniz deki mevcut ticari üstünlüklerini kaptırmamak ve Osmanlı ile uzlaşarak devamını sağlamaktı

Ayrıca ilk gezilerde çok fazla bir beklenti olmadığı gibi ,seferler son derece masraflıydıİtalya devletleri ise gösteriş ve şatafat için harcadıkları aşırı inşaat faaliyetleri nedeniyle bu giderlere ayıracak miktarda finansmana sahip değildiBu nedenle bu maceraya atılmakta heves göstermediler ve İtalyan Denizcisi Kristof Kolomb kendisine destek sağlayacak bir zengin bulmak için ordan oraya bir süre dolandı durdu
Peki bir çok olumsuzluğu bir arada bulunduran Portekiz ve İspanya bu işe nasıl girişti buna bakalım o zaman

Bir defa Portekiz nufus ve ekonomi olarak çok zayıf ,toprakları son derece kayalık,coğrafi olarak Avrupa da genişleme olanağı bulunmayan bir krallıktıİspanya ile sürekli rekabet ve çekişme halindeydiBuna karşın Portekiz Avrupa’nın ilk ulusal krallığıydı ve Coğrafi olarak Avrupa nın en güneyinde avantajlı bir konumdaydıÜstelik geleceği görebilen bir hanedana sahiptilerPortekizli Avis Hanedanı krallığın geleceğinin denizlerde olduğunu çok iyi anlamışlardıAynı zamanda Portekiz Hıristiyanları oldukça fanatiktiler

Bunun bir göstergesi Prens Denizci Henry dir Batı Afrika kıyılarında sömürgecilik faaliyetlerini geliştirmekle ün kazanan Henry ni bu faaliyetlerden umduğu amaca baktığımızda keşiflerin arefesinde hala Avrupa da çok yaygın şekilde bir çok uydurma hikayeye inanıldığını görürüzHenry bir yandan Afrika kıyılarında sömürgeler kurarak altın,şeker ve köle(2) elde etmeye çalışsa da diğer yandan yaygın bir mit olan ve Afrika da çok güçlü Prester John’un Hıristiyan Krallığına ulaşarak onunla birleşip müslümanların üzerine saldırmayı umuyorduPeki Henry böyle bir krallık buldu mu diye sorarsanız ,Henry Afrika da Hıristiyan bir krallık buldu bulmasına ama hayal kırıklığına uğradıPrester John’u bulmakla görevlendirilen bir grup 1494 de Etyopya nın Kıpti Hıristiyan Krallığına ulaştıFakat bu krallık bir işe yaramayacak kadar zayıftıÜstelik bunların Hıristiyanlığı da Portekiz Hıristiyanlığından çok farklıydı






İspanya ise Portekiz’e göre daha dezavantajlı idiAncak seferleri Amerika üzerine yerleşme üzerine kurması onu daha başarılı kıldıZira Portekiz yönünü Afrika olarak seçmişti ve bir süre sonra Hint Deniz yolunu hakimiyeti altına almayı başarmasına rağmen İspanya ya göre çok daha zor elde tutulabilecek uzak bir denizde tutunmaya çalışmıştı

İspanya ,Aragon ve Kastilya Krallıklarını birleştirmesine rağmen ulusal birliği henüz yakalayamamıştıBuna rağmen Portekizle rekabet için yayılmacı bir siyaset izlenmeye başlandı ve keşiflere ilgi gösterildiMüslümanların ve yahudilerin Rekonkista hareketi ile kıtadan kovulması ve onlara zulmedilmesi zaten dinsel bir fanatizmin sonucu idiBu fanatizmle Türklerin Akdenizde ilerleyişi onları keşiflere ittiBöylece dikkat ediniz deniz yoluyla Polo’nun tarif ettiği Asya kıtasına ulaşmak düşüncesiyle İspanyollar keşiflere finans sağladılarBunlardan biride Kristof Kolomb du

Ancak Kolomb bir şeyi yanlış hesaplıyorduAsya ve Avrupa nın arasındaki deniz mesafesini olduğundan çok daha kısa hesaplıyor,üstelik arada başka bir kıtanın(Amerika) bulunabileceğini hesap edemiyorduBu nedenle yeni karşılaştığı Amerika yı ada zannetmiştiOndan sonra Amerika nın ekonomik önemi bir süre daha anlaşılamadıHatta Amerika kıtası aşılması gereken bir engel olarak düşünüldü uzun süreBu kıtanın etrafını dolaşmayı denedi İspanyollar defalarca fakat başaramadılarMacellan’ın dünyanın çevresini 3 yılda dolaşmasına kadar bu böyle devam etti1521
Bundan sonra Portekizin sadece deniz yayılmacılığına karşı İspanyollar yeni kıtaya yerleşmeye başlayarak kara yayılmacılığına başladılarKısa sürede İspanya nın yeni kıtada kendi sınırlarının 3 katı toprağa sahip olduğu görüldüEle geçirilen yerlerde Orta çağ mantığı gereği hiçbir İspanyol tarımla ilgilenmediOnlar aldıkları yerlerde yerlileri ve köleleri çalıştırdılarKendilerinin yegane amacı ise altını bulmaktıEldora(altın şehir) da efsanesinin çekiciliğine kapılarak Amerika nın içlerine kadar aramalarını genişlettiler1533 de Peru yu fetheden köylülükten gelme Pizarro şöyle diyordu;’’Ben buraya altın elde etmeye geldimBir köylü gibi toprağa el sürmeye değil’’

Yani İspanyolların şansı yaver gitmiştiAsya ya ulaşmayı amaçlayıp,Amerika yı bu yolda engel olarak düşünürken önlerine talih eseri yep yeni bir kıta ve sayılamayacak kadar çok fırsatlar çıkmıştıİspanyolların ise bu fırsatlardan yeterince yararanabildiklerini ise söylemek güçtürZira kısa bir süre sonra yeni kıtanın efendiliğini İngilizlere kaptırmışlardır

Beyaz adamlar belki kayıp şehri ve hayalleri kadar çok altını bulamadılar ama kesinlikle altına yakın değerde bulunan gümüşü çok miktarda buldukları gerçektirAvrupa ya taşınan bu gümüşün dünya piyasalarına ve dolayısıyla Osmanlı Devleti ekonomisine yaptığı olumsuz etkiden bahsetmeye ise gerek yok



Baharat Yolu




Portekiz Hint Deniz yolu vasıtasıyla Baharat yolunu denize taşımıştıHint Deniz Ticareti yolu daha çok Baharat Yolu ile ilgiliydiZira diğer önemli bir yol olan İpek Yolu önemini bu dönemde kaybetmiştiBaharat ise önem kaybetmiyor ve hatta Avrupa lı için hayati bir önem taşıyorduÖyle ki bu yolun denetiminin müslümanlara geçmesi Keşifleri tetikleyen nedenlerden biri oluyorduPeki neydi Baharatı bu kadar önemli kılan durum?
Bu gün yemeklerde tatlandırıcı yada çeşni amacıyla kullanılan baharat bu çağda çok daha önemli bir fonksiyona sahiptiBu önem baharatın yiyecek ,özelliklede etin bozulmasını engelleyici özelliğinden kaynaklanıyorduKonserve yapımında da önemliydiAynı zamanda yiyecekleri uzun süre saklama ve koruma şansı bulamayan Avrupalı , bozulmaya yüz tutan ,bayat et,balık gibi yiyecekleri ancak baharatla tatlandırarak yiyebiliyorduBu sadece insanlar içinde düşünülmemelidirAynı durum hayvan yemlerinin muhafazası içinde gereklidirEğer Avrupa ya düzenli şekilde baharat gelmezse kış aylarında yiyecek bulamayan hayvanlarda telef olur giderdiBu nedenlerle baharat oldukça pahalıydıTicareti de büyük gelir getiriyordu