Amonyak

Amonyak



Çok keskin kokulu, renksiz bir gazdır Baygınlık geçirenleri ayıltmak için biraz amonyak koklatılır, ama bu gaz fazla miktarda solunduğunda insanı zehirler Havanın yaklaşık beşte üçü ağırlığında olan amonyak sıkıştırıldığında ve —33°C'ye kadar soğutulduğunda kolayca sıvılaşır Sıvı amonyak, suya çok benzeyen renksiz bir sıvıdır ve uygulanan basınç azaltıldığında çevreden ısı alarak yeniden buharlaşır Bu nedenle buz dolaplarında ve soğutucularda amonyak kullanılır (bak Soğutma)

Amonyak suda kolayca çözünür ve keskin amonyak kokusunda, renksiz bir sıvı olan amonyum hidroksit çözeltisini oluşturur Kırmızı turnusol kâğıdının rengini maviye dönüştüren bu alkali çözelti (baz) asitlerle birleştiğinde amonyum tuzlarını verir (bak BaZ; Turnusol) Evlerde temizlik işlerinde kullanılan amonyaklı su, deriye zarar vermemesi için iyice sulandırılmış amonyum hidroksittir


Havada da bir miktar amonyak bulunur; bunun kaynağı çürüyen bitkiler ve hayvan leşleridir Nitekim tüy, deri, post gibi hayvansal ürünlerin yanarken yaydığı itici koku biraz da amonyak gazından kaynaklanır Bazen yağmur sularında da çok az miktarda amonyak bulunur


Amonyağın ve amonyum bileşiklerinin adı Mısır'daki Amon tapınağının adından gelir Çünkü, sofra tuzu gibi beyaz kristaller halindeki amonyum klorür (nışadır) ilk kez bu tapmağın tavanında ve duvarlarında bulunmuştur Bunun nedeni, tapınağı ısıtmak amacıyla yakılan deve tezeğinden çıkan isin içindeki amonyum klorür kristallerinin yüzeyde çökelmiş olmasıdır Amonyak gazını ilk kez 1774'te İngiliz kimyacı Joseph Priestley saf halde elde etti ve ''alkali hava" adını verdi


Amonyak azot ve hidrojenden oluşan bir bileşiktir; kimyasal formülü de NH3'tür Sanayide amonyak elde etmek için uygulanan başlıca yöntem azot ile hidrojen gazlarını doğrudan birleştirmektir Bu yöntemde, havadan elde edilen azot ile sudan ya da doğal gazdan (metan) elde edilen hidrojen gazları filtreden geçirilerek süzülür, kurutulur, sıkıştırılır ve yaklaşık 500°C'ye kadar ısıtılır Sonra demir tozu ile çeşitli tuzlardan oluşan bir karışımın içinden geçirilir

Tepkimeyi hızlandıran bu katalizörlerin de etkisiyle azot ve hidrojen gazlan belirli oranlarda birleşerek amonyak gazını oluşturur HaberBosch yöntemi adıyla bilinen bu yöntem ilk kez Almanya'da, patlayıcı madde yapımında kullanılan azotlu bileşiklerin çok gerekli olduğu I Dünya Savaşı yıllarında geliştirilmiştir
Havagazı ve kok üretimi sırasında da yan ürün olarak çok miktarda amonyak açığa çıkar, ama bu gaz katışıksız halde değildir Ayrıca herhangi bir amonyum tuzunun sönmüş kireç (kalsiyum hidroksit) ya da başka bir alkaliyle tepkimeye girmesiyle az miktarda amonyak elde edilebilir

Amonyağın Kullanımı

Amonyak asitlerle birleştiğinde amonyum tuzlarım verir I Dünya Savaşı'ndaki deniz çarpışmalarında gemiler sıvı amonyak dolu tanklardan çevreye amonyak gazı yayar, sonra üstüne asit buharı gönderirlerdi Böylece geminin çevresinde yoğun duman bulutları oluştuğu için kendilerini düşman denizaltılarından gizleyebilirlerdi II Dünya Savaşı yıllarında daha gelişmiş gizlenme yöntemleri bulununca amonyak bu amaçla kullanılmaz oldu


Amonyum tuzlarının çoğu yararlıdır Örneğin amonyum klorür ya da nışadır pillerde, lehim işlerinde ve tıpta kullanılır Amonyum nitrat bazı patlayıcıların ve yapay gübrelerin temel bileşenlerindendir Bitkilerin sağlıklı gelişmesi ve tarımda verimin artırılması için gerekli olan azotu toprağa kazandıran yapay gübrelerde amonyum sülfat da çok kullanılır

Sırasıyla hidrojen klorür, nitrik asit ve sülfürik asidin amonyakla tepkimesinde elde edilen bütün bu tuzlar doğada kendiliğinden de oluşabilir Doğal amonyum tuzları özellikle verimli topraklarda, volkanik bölgelerde, deniz suyunda, çürümüş bitkilerde ve hayvan leşlerinde bulunur (Ayrıca bak AZOT)

Azot ve hidrojenden oluşan renksiz bir gazdır İnsanın gözünü yaşartan ve burnunun akmasına neden olan keskin bir kokusu vardır Ticari amaçlarla kullanılan ve amonyak olarak bilinen sıvı amonyak gazı değildir Bu aslında amonyağın su içinde erimiş durumda olduğu amonyum hidroksittir Amonyum hidroksit çok kuvvetli bir alkalidir Evlerde temizlik işlerinde oldukça yararlıdır


Amonyak gazı iki farklı yöntemle elde edilir Sanayide yaygın olarak kullanılan yöntemde azot ve hidrojen sıkıştırılarak kızgın demir veya platinyumüzerinden geçirilir İkinci yöntem ise fabrikaların bacalarından çıkan dumanın arıtılmasıdır Amonyak, havagazı fabrikalarında elde edilen yan ürünlerden biridir