Otuz Yıl Savaşı

Otuz yıl savaşı




Otuz yıl savaşı, 1618-1648 arasında Avrupa'da, özellikle de Kutsal imparatorlukla büyük yıkıma yol açan ve Fransa ile ispanya arasında 1659'a kadar süren çatışma
• Çatışmanın kökenleri Din savaşlarının sonuncusu olan Otuz yıl savaşı, aynı zamanda, imparatoru alman prensleriyle, Habsburglar'ı da Bourbonlar ile karşı karşıya getiren siyasal bir çatışmadır Başlangıçta, Kutsal Imparatorluk'un dışına taşımayan çatışmanın nedenleri yalnızca dinseldi (Augsburg barışı'yla [1555] yasaklanan, kilise mallarına elkoyma uygulamasının, alman prensler tarafından sürdürülmesi, bazı alman prenslerinin bu antlaşmada tanınmayan calvinciliği benimsemeleri; cizvitlerin, Bavyeralı Maximilian ve Steiermarklı Ferdinand [1619'da Ferdi-nand II adıyla imparator] gibi düklerin de desteğiyle uyguladıkları Karşı Reform hareketinin katılığı) Katoliklerin güçlenmesi karşısında önlem almak isteyen ve calvincl olan Pfalz Seçicisi Friedrich IV, tüm protestan devletleri "Evangeiisch birliği"nde (1608) bir araya getirdi; Bavyera dükü Maximilian I ise, buna karşı, katolik prensleri ve devletleri bir araya getiren "Kutsal alman birliği"™ kurdu (1609) Evangeiisch birliği, ingiltere, Birleşik Eyaletler ve Fransa'nın, Kutsal Birlik ise ispanya'nın desteğine sahipti Her iki birliğin de, güçlü condottieroların komuta ettiği (Protestanların komutanları Mansfeld ve Thurn kontları, katoliklerin komutanıysa kont Tilly'di) birer ordusu vardı

Bohemya tahtına Steiermarklı Ferdinand' ın seçilmesinin (1617), "Kralın buyrukla-rf'nın geçerliliğini yitirmesine yol açacağından korkan bohemyalı Protestanlar (imparator Rudolf II bu belgelerle uyruklarına dini özgürlük tanımıştı), imparator Mathias'ın iki subayını Prag'da pencereden attılar (23 mayıs 1618) ve ayaklanarak bir hükümet kurdular Mathias'ın ölümünden (mart 1619) sonra, Ferdinand 11"yi tahttan indirmeye karar veren Çekler (ağustos 1619), tahta Pfalz Seçicisi ve Evangeiisch birliği'nin önderi Friedrich V'i getirdiler Ferdinand II, Seçici kurul'da Protestanları çoğunluğa getiren bu kararı tanımadı ve Bayvera birliklerinin (Tilly) desteğiyle, Prag yakınında Ak Dağ zaferini kazandı (8 kasım 1620) Bohemya'da çok sert bir baskı uygulanırken, imparator bir yandan da Pfalz'ı işgal ettirdi (1621) ve Seçicilik hakkını Bavyera düküne verdi; bu durum Seçici kurul'da bu kez katoliklerin çoğunluğa geçmesine (ikiye karşı beş) neden oldu (1623) Protestan alman prenslerini dehşete düşüren bu ihtiraslı siyaset çatışmanın yaygınlaşmasına yol açtı

• Savaşın belirgin özellikleri Hemen hemen yalnızca çıkarları için çarpışan, prenslerin emrindeki condottierolar, acımasızca davranarak ve yağmalayarak, kırsal bölgelerin ıssızlaşmasına ve mahvolmasına neden oldular Savaş sanatı italyanlar, Hollandalılar ve ispanyollar'ın etkisiyle yetkinleşti; sayıca az olan ve ancak elverişli mevsimlerde çarpışan ordular, daha güçlü silahlarla (alaybozan ve toplar) donatıldı ve özellikle, çok daha hafif ve çok daha hızlı hareket eden malzemelere (demir ve bakırdan toplar) sahip olan ve çok esnek bir muharebe hattı tutturan isveçliler'in etkisiyle hareket yetenekleri arttı Muharip sınıflar farklılaştı ve topçu sınıfı yavaş yavaş piyadeden bağımsız duruma geldi; süvari sınıfı uzmanlaştı; atlı piyade birlikleri olan dragonlar, kuvvetler arasında bağlantıyı sağlıyordu; bu teknik gelişme askerin uzmanlaşmasını, dolayısıyla muvazzaf orduların, bir süre sonra da, Gustaf II Adolf'un etkisiyle ulusal orduların kurulmasını zorunlu kıldı





• Savaşın gelişmesi Pfalz'ın etkisiz duruma getirilmesinden (1624) sonra Ferdinand II Almanya'da ilerlemesini sürdürürken, On iki yıl mütarekesi'nin (1621) bozulmasının ardından, Hollanda'da ispanyol-Hollanda savaşı yeniden başladı, ispanya ve Avusturya Habsburgları'nın birleşmesini önlemek için Richelieu, Valtelli-na'yı işgal etti (1625) Ancak Wallenstein'in kurduğu (1625) ordu Chris-tian IV'ü yenilgiye uğratınca, kral Almanya'ya müdahale etmekten vazgeçti (Lü-beck barışı, 12 mayıs 1629) Önce Danimarka kralı Christian IV'ün müdahalesine zemin hazırladı (kralın oğlu, mallarına elkonmuş bazı piskoposlukları yönetiyordu)

Gücünden emin olan Ferdinand II, iade* fermanı'nı yayımladı (6 mart 1629) Ama Regensburg diyeti'nde (1630) oğlunu Romalılar kralı seçtirtmeye kalkışınca, alman Seçici prenslerinin (Bavyera Seçicisi de bunların arasındaydı) ve fransız diplomatların (Joseph du Tremblay adlı Cappuccino rahibi) ortak çabalarıyla başarısızlığa uğratıldı Ayrıca Richelieu, Ferdinand ll'nin karşısında yeni ve korkutucu bir rakip, Gustaf II Adolf'u çıkardı Koyu bir lutherci olan ve Baltık denlzl'ni bir İsveç gölü yapmak isteyen isveç kralı, çok dindar köylülerden meydana gelmiş, disiplinli ve iyi silahlanmış ulusal bir ordu kurmuştu Tilly'nin Magdeburg'u korkunç bir biçimde yağmalaması (mayıs 1631), isveçlilerin Pomeranya'ya girmesiyle aynı zamana rastladı; Gustaf II Adolf, müttefiki Saksonya ile birlikte, Tilly'yi Breitenfeld' de ağır bir yenilgiye uğrattı (17 eylül 1631) Almanya'ya egemen olan Gustaf II Adolf' un, Ren'e yönelmesi buranın askeri denetimini elinde tutan müttefiki Fransa'yı bile ürküttü; Gustaf II daha sonra Bavyera'ya girdi,

Bohemya'yı tehdit etti; Wallenstein karşısında Lützen zaferini kazandıyşa da bu savaşta öldü (16 kasım 1632) isveç kralının ölümü Kutsal imparatorluk'u kurtardı; böylece hem imparatorluk ordusu tehditten kurtulmuş oldu, hem de İmparator, kuşkusuz Bohemya tacına göz diken komutanı Wallenstein'i öldürtmek fırsatını elde etti (25 şubat 1634)
Bununla birlikte İsveç tehdidi sürdü, çünkü şansölye Oxenstlerna, Saksonya -Welmarli Bernhard'ın emrine verilen ordunun birliğini korumayı başıardı ve protestan alman prensleriyle ittifak kurarak onları çevresinde topladı (Heilbronn birliği, 23 nisan 1633) Ancak imparatorluk kuvvetlerinin ve ispanyollar'ın isveçliler'i Nördlingen'de yenilgiye uğratmaları (5-6 eylül 1634) bu birliği bozdu; isveçliler Main'ın gerisine çekildiler ve Saksonya, tüm ittifakların kalkmasını öngören Prag antlaşması'nı imzaladı (1635)
Richelieu, artık rahatça hareket edebilecek duruma gelen imparatorun müdahalesini engellemek için Oxenstierna ile sağlam bir ittifak kurdu (Compifegne, 28 nisan 1635); çatışmaya doğrudan girmeye karar vererek ispanya'ya savaş ilan edince (19 mayıs 1635), imparator da ona karşı savaş açtı (1636)

İspanyollar ve imparatorluk kuvvetleri D'da hemen Saint-Jean-de-Losne'u kuşattılar K'de Somme kıyısındaki Corbie' yi ele geçirdiler ve Paris'i tehdit etmeye başladılar Salnt-Jean-de-Losne'un büyük bir direnme göstermesi; Corbie'nin yeniden Fransızlar'a geçmesi; 1638'den başlayarak Saksonya-Weimarli Bernhard'ın Alsace'tan, isveçli BanĞr'in de Almanya' dan saldırmaları, Fransa'nın imparatorluk topraklarındaki durumunu düzeltti Saksonya-Weimarli Bernhard'ın ölümü (1639) üzerine, onun ordusunu kendilerine bağlayan Fransızlar, Alsace'ı işgal ettiler ve isveç ile ittifaklarını yenilediler (1641)

Bundan sonra Richelieu, kuvvetlerinin en önemli bölümünü ispanya'ya yöneltti: hem Portekiz, hem Katalonya'daki ayaklanmalara destek sağladı (1640) Arras (1640) ve Perpignan'ı (1642) işgal etti, Cond6 ise Rocroi'da ünlü ispanyol ter-ciolar'ını yenilgiye uğrattı (1643) Her türlü istila tehlikesi ortadan kalktığından Fransa, Mazarin'in önderliğinde saldırılarını sürdürdü Fransızlar'ın müttefiki olan isveçliler, Almanya, Bohemya, Moravya'yı geçip Saksonya'ya çekilmeden önce Vi-yana'yı tehdit ederken (1645), fransız komutan Turenne de Güney Almanya'da harekâtını sürdürdü ve Bavyera'yı barış istemeye zorladı (1647)

Gerçekte, alman prensleri ve kentleri tarafından sıkıştırılan ve 1640'tan beri Brandenburg ve Saksonya'nın etkin desteğini yitirmiş bulunan imparator, daha 1644'te Fransa, isveç ve onların müttefikleriyle,

Münster ve Osnabrück'te barış görüşmelerine başlamak zorunda kaldı; bu görüşmeler 1648'de, imparatorluk'un gücünü bütünüyle azaltan ve Almanya'yı fransız -isveç denetimine sokan Westfalen* antlaşmalarıyla sonuçlandı

Bununla birlikte, genel barış sağlanamamıştı, çünkü sonunda bağımsızlığını tanıdığı Birleşik Eyaletler ile ayrı bir barış antlaşması imzalayan ispanya (Münster, 1648), Fransa ile anlaşmaya yanaşmıyordu Condâ'nln Lens'teki zaferinden sonra (ağustos 1648), Fransa ispanyollar'ın Artois, Champagne ve Güney'deki saldırılarını püskürttü; ispanyol-ingiliz çatışmasında da Cromwell ingilteresi'ni destekledi ingilizler Jamaika'yı işgal ederken (1655), Turenne ve ingiliz birlikleri ispan-yollar'ı Dunes'de yenilgiye uğrattılar (14 haziran 1658) ve ispanyollar'ın CondĞ'nin ihanetinden yararlanmasına izin vermeden Dunkerque'i ele geçirdiler Mainz Seçicisi tarafından "Ren birliği" adı verilen ve İmparatorun Hollanda'daki ispanyollara yardım etmesini yasaklayan bir barış birliği kurulması (1658) sonunda ispanya'yı Pireneler* antlaşması'nı kabul etmeye ikna etti (1659) Bu zafer sayesinde Ma-zarin, Avrupa'nın kuzeyinde baş gösteren ve Baltık egemenliği konusunda Danimarka, Brandenburg, Polonya ve Rusya'nın isveç ile çatışmasına neden olan anlaşmazlığa son vermeyi başardı (Birinci Kuzey* barışı, 1660-61)

• Savaşın sonuçları Kutsal imparatorluk' un siyasal açıdan parçalanmasıyla sonuçlanan Otuz yıl savaşı, Avrupa'nın ortasında, nüfusu ve iktisadi yaşamı yok olmuş bir bölge meydana getirdi Her milletten paralı askerlerle defalarca karşı karşıya kalan Pomeranya, Brandenburg, Bohemya, Saksonya, Rheinland bölgeleri, açlığa, salgın hastalıklara, pek çok eziyete ve katliama maruz kaldı, böylece nüfus 16 milyondan 6 milyona indi Almanya'nın 1650 -1850 arasında siyasal bir varlık göstere-meyişi, bir bakıma bu durumdan kaynaklanır İspanya ekonomisi çökmeye yüz tuttu (Hollandalılar deniz ablukasına başvurmuşlardı), hazinesi boşaldı Fransa, savaştan galip çıkmasına rağmen, Cham-pagne, Bourgogne, Picardie yöreleri mahvoldu ve savaştan büyük zarar gördü Ama Fransa'nın kayıpları öteki ülkelerinkinden daha azdı ve savaş ve Fronde sırasında büyük acılarla karşılaşan ülkenin barış özlemlerinin, elde edilen zaferle ve Alsace'takl Habsburg topraklarıyla birleşmesi, Fransa'yı üstün duruma geçirdi