Radyasyon Nedir ?

Radyasyon Nedir ?

Günlük hayatımızın hemen her alanında, gerek doğal yollardan, gerekse teknolojik gelişmelerin getirdiği kolaylıkların, belki de bir bedeli olarak sürekli radyasyona maruz kalmaktayız Hiç farkında olmadığımız bir şekilde organlarımız, dokularımız radyasyonla etkileşime girmektedir Bu etkileşim bazı durumlarda gözle görülür sonuçlar doğururken, bazen de hiç haberimiz olmadan vücudumuzun içinden geçip gitmektedir
Radyasyon, dalga, parçacık veya foton olarak adlandırılan enerji paketleri ile yayılan enerjidir Radyasyon, daima doğada var olan ve birlikte yaşadığımız bir olgudur Radyo ve televizyon iletişimini olanaklı kılan radyodalgaları; tıpta, endüstride kullanılan x-ışınları; güneş ışınları; günlük hayatımızda alışkın olduğumuz radyasyon çeşitleridir


Radyasyon bir çok insanın düşündüğü gibi 1900’lü yıllarda keşfedilmesi ile ortaya çıkan bir tehlike değildir Tam aksine ilk çağlardan beri vardır Ancak, teknolojinin ve sanayileşmenin gelişmesi, uranyum elementinin elde edilmesi ve kullanılması ile radyasyonun etkileri giderek artmıştır


Radyasyonun Çeşitleri


Aİyonlaştırıcı Radyasyon:İçine girdiği ortama iyonlara ayrıştıran radyasyonlara denirİyonlaştırıcı radyasyon ikiye ayrılır:


1Elektromanyetik radyasyonlar:Gama(γ) ve X ışınları elektromanyetik radyasyonlardır Bunlar yüksek frekanslı görünen ışık ve radyo dalgaları gibi elektromanyetik dalgalardırbunların dalga boyları çok küçük fakat enerjileri yüksektir
Gama (γ) Işınları: Manyetik alanda sapmadıkları için belirli bir elektrikle yüklü değillerdir Gama ışınları elektromanyetik dalgalardan meydana gelmiştir Radyoaktif bozunmalar ya da nükleer reaksiyonlar sonucu oluşan kararsız atom çekirdeklerinden yayılan bir çeşit elektromanyetik ışınlardır
X Işınları:Hızlandırılmış yüksek atom numaralı elektronlar, hedef seçilen atomların çekirdeklerine yaklaştıklarında ,frenlemeler olurBu frenlemeler sonucu x ışınları oluşur


2 Parçacıklı Radyasyon:


Alfa (α) Işınları: (+) yüklü parçacıklardan oluşurÇalışmalar alfa ışınlarının artı yüklü helyum çekirdeklerinden (He++) meydana geldiğini göstermiştir Bir kağıt parçası veya cildimiz tarafından durdurulabilir


Beta (β)Işınları: (+) ve (-) elektrik yüklerinden meydana gelmişlerdir İnce bir su,**l levha yada cam tabakası bu elektronları durdurmak için yeterlidir
Alfa ve beta ışınları atomun çekirdeğinden kaynaklanan radyoaktif ışınlardır Her iki ışın da belirli bir kütleye sahiptir Alfa ve beta ışınları kütleleri ve elektriksel yüklerinden dolayı, X ve gama ışınlarına göre, maddelere daha az nüfuz ederler Ancak, bu ışınların iyonlaştırıcı etkileri daha fazladır Nötron ve proton ise kütleleri alfa ışınlarının dörtte biri kadar olan nükleer taneciklerdir Çeşitli nükleer reaksiyonlar sırasında çekirdekten kopan nötron ve protonlar insan sağlığı için en tehlikeli radyasyonlardır Özellikle nötron, elektrik yükü olmadığından çok büyük nüfuz etme özelliğine sahiptir Radyoaktif ışınların insan vücuduna etkisi bu ışınların hareketleriyle ilgilidir


Serbest Nötronlar: Bunlar radyasyonla oluşan yüksüz parçacıklardırBu nedenle her maddeye kolayca girebilirlerBunların doğrudan iyonlaştırıcı özellikleri yokturAncak bu serbest nötronların,girdikleri maddelerin nötronları ile etkileşimleri sonucu, α β γ ve x ışınları gibi ışınımlar oluştururlar Bu ışınlar ise etkileşme sonucu girdiği maddenin atomundan koparak iyonlaşmayı gerçekleştirir

Bİyonlaştırıcı Olmayan Radyasyonlar:


1Optik Radyasyonlar:


Ultraviyole ışınları: Asıl kaynağı güneştirUV ışınları güneş tam doğarken bolca yayılmaktadırUV ışınları beyaz elbise giyilerek engellenebilirBazen bu ışınlar kar veya kumdan yansıyarak kar ve güneş körlüğü yapabilirUV’nin derine inmesi(giriciliği) az olduğu için büyük oranda deri ve gözleri etkilemektedirDeri kanserlerinin %80’i UV ışınlarından kaynaklanmaktadır


2EMR Nitelikli Radyasyonlar:Radyo dalgaları,mikrodalgalar,mobil ve cep telefonları,radyo FM ve TV vericileri, radarlar, trafolar, mikrodalga fırınlar, bilgisayarlar, akım taşıyan kablolar bu gruba girmektedirler


Radyasyonun Canlılara Etkisi

Uzayda saniyede yaklaşık 300000 km gibi çok yüksek hızlarla hareket eden bu ışınlar kolaylıkla insan vücuduna nüfuz edebilir ve vücudu oluşturan biyolojik hücrelere hasar verebilirler Ayrıca, bu ışınların hücrelerin kimyasal yapılarını değiştirmeleri de mümkündür


Özellikle elektrik yüklü ışınlar saniyenin binde biri gibi çok kısa süre içinde hücre moleküllerini parçalayıp iyonlarına ayrıştırabilirler Bununla birlikte, etrafta bulunan diğer hücreleri de fizyolojik görevlerini yapamaz duruma getirebilirler Bütün bunların sonucunda radyasyona maruz kalan bir hücre ya ölür veya işlevini yitirir Aslında az sayıda hücrenin ölmesi önemli değildir


Çünkü, normal yaşamda yıpranan hücrelerin ölümü ve yerlerine yenilerin doğması doğaldır Ancak, yüksek radyasyon sonucu çok sayıda hücrenin aniden ölmesi veya normal çalışmasının bozulması canlının sağlığını önemli ölçüde etkileyecek bir olaydır
Hayati önemi fazla olan dokularda (kemik iliği, dalak, kan ve üreme hücreleri) radyasyonun etkisi daha erken görülür Çünkü, bu hücreler daha çabuk çoğaldığından bir hücredeki hasar, sakat doğan yeni hücrelerle çığ gibi büyür Bu ise uzun bir zaman dilimi içerisinde her an bir tümör olarak sonuçlanabilir Radyasyonun kanserojen etkisi bu şekilde ortaya çıkmaktaydı


En büyük tehlike ise hücre çekirdeği içindeki DNA’ların bozulmasıdır DNA’lardan oluşan kromozomların yapılarının değişmesi, taşıdığı sırların kaybolması ve yeni genetik yapılı hücreler haline dönüşmesi sonucunda ebeveyne benzemeyen yeni bir genotip ortaya çıkar Bu farklılaşmaya mutasyon adı verilir Eğer bu durum, bireyin üreme hücrelerinde gerçekleşirse radyasyondan kaynaklanan bu değişiklik gelecek nesillere de aktarılır
Yüksek dozda radyasyona maruz kalmış bireylerde görülebilecek başlıca hastalıklar şunlardır: Kanda ve kan yapan organlarda tahribat (anemi, lösemi), ciltte ateş yanığını andıran yaralar, gözde katarakt, kısırlık, kanser ve kalıtımsal bozukluklar…
Bir insan vücudunun kısa bir süre belirli bir radyasyon dozuna maruz kalması sonucu görülebilecek rahatsızlıklar ise kişiden kişiye değişebilir Ancak, bu rahatsızlıkların genel özellikleri şu şekilde özetlenebilir:
50 rem gözlenebilir bir biyolojik etki meydana getiren en küçük radyasyon dozudur Bu doz kandaki akyuvar sayısında geçici bir değişiklik meydana getirir
100 – 200 rem arasında radyasyona maruz kalan bir insanda 3 saat içerisinde kusma ile birlikte yorgunluk ve iştahsızlık görülür Bu tür hastalarda bir kaç hafta içinde iyileşme gözlenir

300 rem radyasyon dozuna maruz kalan kişilerde 2 saat içinde kusma ve halsizlik başlar Yaklaşık 2 hafta sonra ise saçlar dökülmeye başlar
Bir ay ile bir yıl arasında bu kişilerin %90’ı iyileşir Vücut tarafından alınan radyasyon dozunun artmasıyla gözlenen etkiler daha belirgin ve ciddi olmaya başlar
400 rem radyasyon dozuna maruz kalan kişilerde bir kaç saat içerisinde başlayan bulantı ve kusma dönemini iştahsızlık, halsizlik, ateş ve saç dökülmesi izler Yaklaşık iki hafta sonra ağızda iltihaplanma görülür, ishal ile birlikte hızlı kilo kaybı başlar Bu dozda radyasyona maruz kalan fertlerin %50’si 2 ile 4 hafta içinde ölür
Doz 600 rem’e çıktığında ise ölüm oranı %90’a çıkar Kalanların iyileşmesi ise çok uzun süren tedaviler gerektirir
Radyoaktif ışınların zararları yanında bir çok yararları ve kullanım alanları da mevcuttur