Oymacılık,Değerli Taş Oymacılığı,Oymacılık Tekniği

Oymacılık,Değerli taş oymacılığı,Oymacılık tekniği



OYMACILIK a Oyma işleri yapma sanatı: Tahta oymacılığı Oymacılık son yıllarda yeniden canlandı

Taş oymacılığı Eskiçağ'dan beri özellikle mimarlıkta uygulanan taş oymacılığında alçakkabartma ya da yüksek-kabartma teknikleri kullanılır Asur, hltit, geç hitit yapılarını süsleyen ortostatlar, Hititler'in (Fasıllar, Eflatunpınar) ve Phrygialılar'ın (Yazılıkaya, Maltaş, Arslantaş) kaya anıtları, Lykialılar'ın kaya mezarları, lahltleri taş işçiliğinin özgün örnekleri olarak belirtilebilir Anadolu'da gerçekleştirilen ilk türk yapıtlarında taş oymacılığı mimariyle sıkı sıkıya bağlantılıdır Divriği Ulu camisi ve darüşşifa'sının (1228) taçkapısında ve mihrabında Anadolu öncesi tuğla ve alçı işlemelerinin etkisi belirgindir (yüksekkabartma biçiminde iri palmetlerin ve yıldızların üzerleri ayrıca ince desenlerle bezenerek iki kademeli süsleme uygulanmıştır) Anadolu Selçuklularının cami, medrese, kervansaray, türbe gibi yapılarındaysataşa daha yatkın bir üslup geliştirilmiştir ve bezemeler özellikle taçkapıların çevresinde yoğunlaşmıştır Bu süslemelerde daha yüzeysel bir üslup görülür, ancak yer yer yüksekkabartmalarla karşılaşılmaktadır (Sivas Gök medrese, Konya incemlnareli medrese, Erzurum Çifteminareli medrese) Daha sonra Selçuklu taş işçiliği ve motifleri Karamanoğulları yapılarında bir ölçüde sürdürülmüştür (Karaman ibrahimbey imareti, Hatuniye medresesi) Osmanlı öncesi taş oymacılığının bir başka önemli grubunu mezar taşları oluşturur Özellikle Ahlat'ın XI-XV yy'lar arasına tarihlendirilen ve bir dantel inceliğiyle işlenmiş mezar taşları, üzerlerinde taş ustalarının adlarını taşımaları açısından da önemlidir Osmanlı mimarlığında taş işçiliği ölçülü bir biçimde uygulanmıştır (minberler, sütun başlıkları, mukarnaslar, şerefe korkulukları ve altları, çeşmeler vb) Mezar taşları ve lahitler de dönemin farklı üsluplarını yansıtan bezemeleri ve yazılarıyla taş oymacılığının özgün örnekleridir

Değerli taş oymacılığı Mühür, tılsım ve süs olarak kullanılan oymalı cevherler, IV binyıl'da Mezopotamya'da ve daha sonra Mısır'da ortaya çıktı IV binyıl'ın sonuna doğru, damga mührün yerini Doğu' da (Uruk, Fara, Cemdet-Nasr hanedan-öncesi krallıkları, Ur ve Akkad hanedanları), yavaş yavaş, üzerinde insan biçimli tasvirler bulunan silindirler aldı Mühür, Batı'da ilk olarak Minos uygarlığında (Girit'te) görüldü Mercimek biçimindeki bu taşlar (akik, kalsedoin, kırmızı akik), geometrik şekillerle ve daha sonra hayvan figürleriyle ve çeşitli simgelerle (yay, haç, yıldız, ok vb) süslendi Fenikeliler, IÖ III binyıl'da, Asur ve Mısır silindirlerini kullandılar; ahemeni egemenliğinden (İÖ VII yy) başlayarak pers taş oymacılığını taklit ettiler ve silindirlerin yerini damga mühürler aldı Hititler döneminden (İÖ II binyıl) günümüze ulaşan serpantin, diyorit, hematit ve steaşistten yapılmış, üzerlerine hiyeroglif, çivi yazısı, insan ve hayvan figürleri işlenmiş mühürler büyük bir ustalık ürünüydü Yunanistan'a Minos uygarlığının etkisiyle giren cevher oyma sanatı, İÖ V ve IV yylarda doruk noktasına ulaştı Bu İşlenmiş taşlar, çağın en ünlü heykelcilik yapıtlarının (diskobolos, dory-phoros vb) küçük birer kopyası gibiydi O çağın en ünlü oymacıları arasında, Bergama sarayı'nda etkinlik gösteren Athenion'u ve iskenderiye sarayı'nda çalışan Pyrgoteles'i saymak gerekir Kendilerinin yoksun oldukları cevherleri dışardan getiren Etrüskler, italya'da çeşitli değerli taş ve mühürtaşı oymaları gerçekleştirdiler Bunların birçok örneği, Tarquinia, Vulci, Bologna ve Chiusi'deki mezarlarda bulunmuştur Onları örnek alan Romalılar da mühürtaşı ve karne oyma sanatını uyguladılar Ancak, Roma'da taş oymacılığının gelişmesi, İÖ I yy'da, doğu hanedanlarının hazinelerinin ele geçirilmesi dönemine rastlar Augustus döneminde, Dioskurides, resmi mühürleri kazıdı ve imzaladı Büyük karne (Cabinet des Médailles, Bibliothèque nationale, Paris) ve Augustus karnesi (Viyana), İS I yy oymacılık sanatının önemli örnekleridir

Daha sonraları, Doğu'da, gözde bir sanat olarak devam ettiği ve çok sayıda sasani (Hüsrev II kupası, Bibliothèque nationale) ve bizans (çeşitli isa figürleri, muştulamalar) yapıtlarıyla temsil edildiği halde, aynı dönemde, değerli taş işlemeciliği, Batı'da unutuldu ve haçların, clborium-ların, kutsal emanet mahfazalarının süslenmesinde, antik değerli taşların kullanılmasıyla yetinildi IX yy'a kadar Rhelnland cam zanaatçıları, işlenmesi daha kolay olan yumuşak cam hamurunu kullandılar Taş oymacılığının yeniden doğuşu, yeni karolenj hanedanı döneminde gerçekleşti ve sanatçılar doğal kristali kullanmayı tercih ettiler (örneğin, kristal üzerinde haça gerilme tasvirleri)

XV ve XVI yyiarda bu sanat, Antikçağ' dakiyle karşılaştırılabilecek bir yetkinliğe ulaştı Çoğunlukla mitolojiden seçilen ve değerli taşlara işlenen konular, heykelciler, ressamlar, madalya yapımcıları ve tezhipçiler tarafından örnek alındı Papa Martinus V, Ferrara'da Esteli Leonello, Floran-sa'da Lorenzo de Medici gibi sanat koruyucuları, önemli koleksiyonlar oluşturdular En ünlü sanatçılar arasında, şunları sayabiliriz: G Delle Cornlole (Savonarota1 nın kırmızı akik üzerine portresi, Uffizi müzesi), Valerio Vicentini (Devleri yıldırımla çarpan jupiter, Viyana) ve Fransa'ya gelerek bu ülkeye değerli taş oymacılığı zevkini getiren Matteo del Nassaro O Coldoré ve J de Fontenay (ingiltere kraliçesi Elizabeth i'in sardoniks üzerine portresi, Bibliothèque nationale, cabinet des Médailles), en ünlü fransız oymacıları arasındaydı XVII yy'da bir duraklama gösterdikten sonra, değerli taş oymacılığı, XVIII yy'da, Floransa'da Louis Siriès ve özellikle, Fransa'da J Guay (Louis XV'in Sardoniks üzerine büstü, Bibliothèque nationale) tarafından canlandırıldı XIX yy'da V Jeuffroy dikkati çekti (damarlı akik üzerine Napoléon Bonaparte, Bibliothèque nationale) ve daha sonra değerli taş oymacılığına duyulan ilgi azaldı Öyle ki, XX yy'da bu sanat, birkaç uzman tarafından devam ettirildi

Türkler de akik, necef, zümrüt, yakut, yeşim, topaz gibi değerli taşları başarıyla işleyebiliyorlardı Osmanlı saray sanatçılarının oluşturduğu ehli hiref arasında değerli taş yontucuları (hakkâkan) vardı (Fenni Efendi, Benderyan) Bu taşlardan mücevherlerin, takıların yanı sıra mühür yüzükler yapılıyordu (Selim I, Murat lll'ün mühür yüzükleri ünlüdür) [-> HAKKÂKLIK]

Ahşap oymacılığı Mihrap, minber, sütunlar ya da sütun başlıkları, kapı ve pencere kanatları, vaaz kürsüleri, Kuran rahleleri, sandıklar, sandukalar Anadolu türk ahşap işçiliğini yansıtan eserlerdir Bu yapıtlarda oyma, kündekâri, eğri kesim, kakma vb teknikler kullanılmıştır Ayfonkara-hisar Ulu camisi'nin mukarnaslı ahşap sütun başlıkları mermer gibi ince işlemelidir Sivrihisar Ulu camisi'ndeyse direklerin üst bölümleri rozet, palmet, geometrik ve bitkisel motiflerle bezenmiştir

Selçuklu ve Beylikler döneminden günümüze ulaşan kapı ve pencere kanatları arasında Kayseri Ulu camisi'nin, Ankara Hacıhasan ve Alaettin camilerinin, Konya Beyhekim mescidi'nin, Birgi Ulu camisi'nin, Niğde Sungurbey camisi'nin, Kastamonu ibnineccar camisi'nlnkiler belirtilebilir Minberleri de ahşap oymacılığının özgün ürünleridir (Konya Alaettin camisi, Divriği Ulu camisi, Ankara Aslanhane camisi, Beyşehir Eşrefoğlu camisi, Manisa ve Bursa Ulu camileri) Masif ağaç üzerine çeşitli tekniklerin bir arada kullanıldığı Taşkınpaşa camisi'nin mihrap ve minberi (XIV yy) günümüze ulaşan en seçkin eserlerdir Mevlana Celalettin Rumi'nin, Ahi Şerafettin'in (Ankara Etnoğrafya müzesi) ve Seyit Mahmut Hayrani'nin kardeşi Necmettin Ahmet'in (istanbul Türk ve islam eserleri müzesi) oymalı ahşap sandukaları dönemin ahşap işçiliğini yansıtan yapıtlardır Amasya Bayezitpaşa camisi'nin ve Bursa Yeşil cami ve türbesinin yanı sıra, Edirne Bayezit külliyesi camisi'nin rumi, hatayi, kıvrıkdallar ve çiçekli yazılarla süslü kapı, pencere ve dolap kapakları XV yy osmanlı ahşap işçiliğinin zengin örnekleridir, istanbul Şehzade, Süleymaniye ve Mihri-mahsultan camilerinin ahşap kapı kanatları ve vaaz kürsüleri ahşap oymacılığın seçkin ürünleridir XVII yy'dan sonra kapılarda ve öteki ahşap bölümlerde oyma ve kündekârinin yanında kakma tekniği çokça kullanılmaya başlanmıştır (istanbul Topkapı sarayı, Yeni cami, Sultanahmet camisi vd)

Oymacılık tekniği Oymacılıkta, üç sınıfa ayırabileceğimiz minarellerden yararlanılır: kuvarslar (doğal kristal, ametist, akik, kalsedoin, lacivert taşı), metal oksitleri (hematit, malakit, kalsit) ve bitümier (kehribar) Ayrıca, hayvan salgıları da (mercan, inci, deniz kabukları) kullanılır Bu iki grup gerece, kullanımı yaygın olmayan değerli taşları ve üretim sonucu elde edilen maddeleri de (cam hamuru, yapıştırılmış tekrenkli cevherlerden oluşturulan çok-renkli taşlar) eklemek gerekir

Oyma tekniğinin pek değişmediğini, eski ve modern yazarların verdiği bilgilerden anlıyoruz Öymacı, bir küçük çark, oyucu uçlar, çeşitli boydan testerelerin yanı sıra perdahlama amacıyla, zeytinyağı su ya da terebentinle (günümüzde) ıslatılmış elmas, zımpara, deniz kabuğu ya da tripoli tozları kullanılır Balmumu bir model yaptıktan sonra, sanatçı, desenin taslağını bir elmas uç kullanarak oyulacak taş üzerine çizer Daha sonra taş, tahta bir tutamak üzerine yerleştirilir ve oymacı, işlenecek yüzeye çeşitli oyucu uçları uygular Oyma işlemi sona erdikten sonra ortaya çıkan yapıt zımpara, deniz kabuğu ya da tripoliyle perdahlanır