Adnan Menderes (1899 - 1961)

Adnan Menderes (1899 - 1961)

1899 yılında Aydın’da doğdu Babası İzmirli Katipzade İbrahim Ethem Bey, annesi Aydınlı Hacı Alipaşazadeler’den Tevfika Hanım’dırAnne ve babasını küçük yaşta kaybetti O'nu anneannesi büyüttü Tahsil hayatına İzmir İttihat ve Terakki Mektebi’nde başlayan Adnan Menderes, Kızılçulu Amerikan Koleji’nde okurken misyonerlerle başı derde girdiği için, çeşitli makamlara müracaat etti Müracaat ettiği makamların birinin başında Celal Bayar vardı Bayar’la böyle tanışmış oldu


Ankara Hukuk Fakültesi’ni bitiren Adnan Menderes, Birinci Dünya Savaşı sırasında yedeksubay olarak askerliğini yaptı Aydın’da bazı arkadaşlarıyla birlikte Ayyıldız Çetesi’ni kurdu Daha sonra Söke’de Piyade Alay Yaveri olarak savaşa katıldı Savaştan sonra İstiklal Madalyası aldı


Ali Fethi Okyar tarafından 1930 senesinde kurulan ancak kısa sürede kapatılan Serbest Fırka’nın Aydın Teşkilatı'nı kurarak başkanı oldu Bu parti kapatılınca CHP’ye girdi ve 1931 yılında bu partiden Aydın Milletvekili seçildi


1945 senesine kadar TBMM’de komisyon raportörlüğü yapan Adnan Menderes, o yıl Saracoğlu Hükümeti’nin getirdiği Toprak Kanunu Tasarısı'nı şiddetle reddederek, komisyondan istifa etti Partide yaptıkları muhalefetten dolayı, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte CHP Disiplin Kurulu tarafından 12 Haziran 1945’te ihraç edildiler


Celal Bayar da hem partiden hem de milletvekilliğinden istifa etti Bu hareketler Demokrat Parti’nin 7 Ocak 1946’da kurulmasına sebep oldu 1946 seçimlerinde Demokrat Parti’den Kütahya Milletvekili olarak meclise girdi Celal Bayar’dan sonra ikinci adam durumuna geldi

14 mayıs 1950 seçimlerinde DP oyların 53,5’ini alarak iktidar oldu 10 senelik DP iktidarının tek başbakanı oldu ve o döneme damgasını vurdu İktidarı zamanında 5 hükümet kurdu Bu 10 senelik zaman içinde Türkiye’nin iç ve dış siyasetinde büyük gelişmeler oldu Sanayileşme ve şehirleşme hamlesi başladı, köye makine girdi, ulaşım, enerji, eğitim, sağlık, sigorta ve bankacılık yeniden başladı Türkiye kalkınma kavramıyla tanıştı


27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan askeri darbeyle iktidardan indirildi Yassıada’ya hapsedildi Milli Birlik Komitesi tarafından kurulan Yüksek Adalet Divanı’nca idama mahkum edildi Yassıada'da tutuklu bulunduğu sırada çeşitli işkencelere maruz kaldığı söylenir

--------------------------------------------------------------------------------

ATATÜRK'ÜN SÖZÜ VE CHP MACERASI
Türk demokrasi tarihinin en önemli şahsiyetlerinden biri olan Adnan Menderes 1930 yılında Serbest Fırka'ya katıldı Serbest Cumhuriyet Fıkrası feshedildikten sonra, Celal Bayar'la görüşerek, Cumhuriyet Halk Partisine girdi, en sonunda da Mustafa Kemal'in "Bugün konuştuğum genç, elbette burada bizim parti mutemetleri ile çalışamaz Şayan-ı dikkat bir gençtir" cümlesi ile beğenisini kazanmıştı ve 1931 yılında CHF Aydın Milletvekili seçildi, 1945 yılına kadar CHF Milletvekilliğini sürdürmüştür

Adnan Menderes o dönemi şöyle anlatıyor:

"Atatürk zamanında ben, Aydın'da Serbest Fırka'nın reisiydim Fethi Bey bizzat Aydın'a gelerek, Serbest Fırka ile meşgul oldu Aydın'daki belediye seçimlerini kazandım Gayet dürüst bir mücadeleye giriştim Halk Fırkası ileri gelenleri ile tanışıyordum Ama Halk Partisi'ne, onların rica ve ısrarına rağmen girmemiştim Fethi Bey'in partisi, malum şartlar altında feshedildi Memlekete derin bir teessür hakim oldu Halk Partisi kendisini toparlamak istedi Vilayetlere heyetler gönderildi Bu arada Izmir ve Aydın'a da, Celal Bayar riyasetinde bir heyet geldiBen gelen heyetle bir hafta temas etmedim Nihayet, Celal Bayar tanıdığım ve hürmet ettiğim bir zattı Vasıf Çınar Ittihat ve Terakki mektebinden hocamdı Ve temas temin edildi Bu muhterem zatların ibram ve ısrarı üzerine, Halk Partisine girerek, fikirlerimizi parti içinde müdafaa etmek muvafık olacaktı O zamana kadar ve benimle beraber Halk Partisi'ne karşı çekingen tanınan arkadaşlarla, Halk Partisi'ne girdik" (Bilgin Çelik, " Toplumsal Tarih Aralık 2000", "Aydın'da Serbest Fırka ve Belediye Seçimleri )


1945 senesine kadar TBMM'de komisyon raportörlüğü yapan Adnan Menderes, o yıl Saracoğlu Hükümeti'nin getirdiği Toprak Kanunu tasarısını şiddetle eleştirerek komisyondan istifa ettiPartide yaptıkları muhalefetten dolayı bir süre sonra Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte CHP Disiplin Kurulu tarafından 12 Haziran 1945'te ihraç edildiler
--------------------------------------------------------------------------
27 MAYIS DARBESİ





Sabah saat 04:36'da Ankara Radyosu'ndan yapılan bir anons nefesini tutan insanları bir anda heyecanlandırdı Tek haberleşme aracı olan devlet radyosundan evlere ulaşan anonsta, ''Bugün, demokrasimizin içine düştüğü buhran ve en son müessif hadiseler dolayısıyla ve kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla, Türk Silahlı Kuvvetleri, memleketin idaresini eline almıştır'' deniliyordu ve Türk halkı ihtilalle ilk defa tanışmış oldu


Cumhurbaşkanı Celal Bayar Çankaya Köşkü'nde; Başbakan Adnan Menderes Kütahya'da gözetim altına alınıyordu Bakanlar Kurulu ve Tahkikat Komisyonu üyeleriyle DP milletvekilleri de bulundukları mekanlardan toplanarak Harp Okuluna gönderildiler


Demokrat Parti iktidarı ile iyi ilişkiler içinde bulunan dönemin Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun başta olmak üzere üst rütbeli asker ve bürokratlar cezaevlerine konuldu Ülkede ilan edilen sıkıyönetim sonucu tüm Demokrat Partili milletvekilleri, üst derecedeki bürokratlar, polis şefleri tek tek evlerinden alındı Tüm siyasiler yargılanmak üzere Yassıada'ya gönderildiler

--------------------------------------------------------------------------------

MENDERES'İN SON DAKİKALARI
İmralı'ya gelindiğinde, memleket içinde ve dış basında sıhhi durumu türlü spekülasyonlara yol açan Menderes, iskeleden konulduğu misafir salonuna kadar çiçek tarhları arasındaki 100 metrelik yolu hiç kimsenin yardımı olmadan rahatça yürüdü Ayrıca misafir salonu ile darağacının bulunduğu yer arasındaki 80 metrelik yolu da, gene aynı rahatlıkla katetti

İmralı Adasının etrafında ve içinde Örfi İdare Kumandanlığınca sıkı emniyet tedbirleri alınmıştı İmralı Adasının etrafında donanmamıza mensup tekneler, içinde de deniz, kara ve hava askerleri görülmekteydi

Menderes'e MBK'nin tasdik kararı, kendisine tahsis olunan misafir salonunda tefhim edilmiştir Cumartesiyi pazara bağlıyan gece saat 0130'da Zorlu ve Polatkan için yapılan formaliteler, Menderes için tekrarlandı

Menderes Egesel'i dinlerken Polatkan derecesinde olmamakla beraber gene korku ile sarsıldı Fakat zamanla kendisini toparladı Oturduğu yerde kamburunu çıkararak daha da küçülmüş ve son arzusu sorulduğu zaman bir sigara istedi

Verilen Yenice sigarasını içerken şunları söyledi:
- Dünyadan ayrıldığım şu anda, ailemi ve çocuklarımı şefkatle andığımı kendilerine bildirin Vatanı ve milleti Allah refah içinde bıraksın

Menderes, sabaha karşı saat 0231'de Zorlu'nun ipe çekildiği darağacında asılmak suretiyle idam edildi Menderes'in de, Zorlu ve Polatkan gibi darağacına götürülürken, usule uygun olarak bilekleri arkasına bağlanmıştı


Adnan Menderes (1899 - 1961)



1899 yılında Aydın’da doğdu Babası İzmirli Katipzade İbrahim Ethem Bey, annesi Aydınlı Hacı Alipaşazadeler’den Tevfika Hanım’dırAnne ve babasını küçük yaşta kaybetti O'nu anneannesi büyüttü Tahsil hayatına İzmir İttihat ve Terakki Mektebi’nde başlayan Adnan Menderes, Kızılçulu Amerikan Koleji’nde okurken misyonerlerle başı derde girdiği için, çeşitli makamlara müracaat etti Müracaat ettiği makamların birinin başında Celal Bayar vardı Bayar’la böyle tanışmış oldu


Ankara Hukuk Fakültesi’ni bitiren Adnan Menderes, Birinci Dünya Savaşı sırasında yedeksubay olarak askerliğini yaptı Aydın’da bazı arkadaşlarıyla birlikte Ayyıldız Çetesi’ni kurdu Daha sonra Söke’de Piyade Alay Yaveri olarak savaşa katıldı Savaştan sonra İstiklal Madalyası aldı


Ali Fethi Okyar tarafından 1930 senesinde kurulan ancak kısa sürede kapatılan Serbest Fırka’nın Aydın Teşkilatı'nı kurarak başkanı oldu Bu parti kapatılınca CHP’ye girdi ve 1931 yılında bu partiden Aydın Milletvekili seçildi


1945 senesine kadar TBMM’de komisyon raportörlüğü yapan Adnan Menderes, o yıl Saracoğlu Hükümeti’nin getirdiği Toprak Kanunu Tasarısı'nı şiddetle reddederek, komisyondan istifa etti Partide yaptıkları muhalefetten dolayı, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte CHP Disiplin Kurulu tarafından 12 Haziran 1945’te ihraç edildiler


Celal Bayar da hem partiden hem de milletvekilliğinden istifa etti Bu hareketler Demokrat Parti’nin 7 Ocak 1946’da kurulmasına sebep oldu 1946 seçimlerinde Demokrat Parti’den Kütahya Milletvekili olarak meclise girdi Celal Bayar’dan sonra ikinci adam durumuna geldi


KESİTLER

Atatürk ve CHP macerası
27 Mayıs Darbesi
Darbe hakkında bir yazı
Bebek Davası
Menderes'in son dakikaları
61 Nolu Tebliğ

14 mayıs 1950 seçimlerinde DP oyların 53,5’ini alarak iktidar oldu 10 senelik DP iktidarının tek başbakanı oldu ve o döneme damgasını vurdu İktidarı zamanında 5 hükümet kurdu Bu 10 senelik zaman içinde Türkiye’nin iç ve dış siyasetinde büyük gelişmeler oldu Sanayileşme ve şehirleşme hamlesi başladı, köye makine girdi, ulaşım, enerji, eğitim, sağlık, sigorta ve bankacılık yeniden başladı Türkiye kalkınma kavramıyla tanıştı


27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan askeri darbeyle iktidardan indirildi Yassıada’ya hapsedildi Milli Birlik Komitesi tarafından kurulan Yüksek Adalet Divanı’nca idama mahkum edildi Yassıada'da tutuklu bulunduğu sırada çeşitli işkencelere maruz kaldığı söylenir




--------------------------------------------------------------------------------

ATATÜRK'ÜN SÖZÜ VE CHP MACERASI
Türk demokrasi tarihinin en önemli şahsiyetlerinden biri olan Adnan Menderes 1930 yılında Serbest Fırka'ya katıldı Serbest Cumhuriyet Fıkrası feshedildikten sonra, Celal Bayar'la görüşerek, Cumhuriyet Halk Partisine girdi, en sonunda da Mustafa Kemal'in "Bugün konuştuğum genç, elbette burada bizim parti mutemetleri ile çalışamaz Şayan-ı dikkat bir gençtir" cümlesi ile beğenisini kazanmıştı ve 1931 yılında CHF Aydın Milletvekili seçildi, 1945 yılına kadar CHF Milletvekilliğini sürdürmüştür

Adnan Menderes o dönemi şöyle anlatıyor:

"Atatürk zamanında ben, Aydın'da Serbest Fırka'nın reisiydim Fethi Bey bizzat Aydın'a gelerek, Serbest Fırka ile meşgul oldu Aydın'daki belediye seçimlerini kazandım Gayet dürüst bir mücadeleye giriştim Halk Fırkası ileri gelenleri ile tanışıyordum Ama Halk Partisi'ne, onların rica ve ısrarına rağmen girmemiştim Fethi Bey'in partisi, malum şartlar altında feshedildi Memlekete derin bir teessür hakim oldu Halk Partisi kendisini toparlamak istedi Vilayetlere heyetler gönderildi Bu arada Izmir ve Aydın'a da, Celal Bayar riyasetinde bir heyet geldiBen gelen heyetle bir hafta temas etmedim Nihayet, Celal Bayar tanıdığım ve hürmet ettiğim bir zattı Vasıf Çınar Ittihat ve Terakki mektebinden hocamdı Ve temas temin edildi Bu muhterem zatların ibram ve ısrarı üzerine, Halk Partisine girerek, fikirlerimizi parti içinde müdafaa etmek muvafık olacaktı O zamana kadar ve benimle beraber Halk Partisi'ne karşı çekingen tanınan arkadaşlarla, Halk Partisi'ne girdik" (Bilgin Çelik, " Toplumsal Tarih Aralık 2000", "Aydın'da Serbest Fırka ve Belediye Seçimleri )


1945 senesine kadar TBMM'de komisyon raportörlüğü yapan Adnan Menderes, o yıl Saracoğlu Hükümeti'nin getirdiği Toprak Kanunu tasarısını şiddetle eleştirerek komisyondan istifa ettiPartide yaptıkları muhalefetten dolayı bir süre sonra Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte CHP Disiplin Kurulu tarafından 12 Haziran 1945'te ihraç edildiler






--------------------------------------------------------------------------------

27 MAYIS DARBESİ

Sabah saat 04:36'da Ankara Radyosu'ndan yapılan bir anons nefesini tutan insanları bir anda heyecanlandırdı Tek haberleşme aracı olan devlet radyosundan evlere ulaşan anonsta, ''Bugün, demokrasimizin içine düştüğü buhran ve en son müessif hadiseler dolayısıyla ve kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla, Türk Silahlı Kuvvetleri, memleketin idaresini eline almıştır'' deniliyordu ve Türk halkı ihtilalle ilk defa tanışmış oldu


Cumhurbaşkanı Celal Bayar Çankaya Köşkü'nde; Başbakan Adnan Menderes Kütahya'da gözetim altına alınıyordu Bakanlar Kurulu ve Tahkikat Komisyonu üyeleriyle DP milletvekilleri de bulundukları mekanlardan toplanarak Harp Okuluna gönderildiler


Demokrat Parti iktidarı ile iyi ilişkiler içinde bulunan dönemin Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun başta olmak üzere üst rütbeli asker ve bürokratlar cezaevlerine konuldu Ülkede ilan edilen sıkıyönetim sonucu tüm Demokrat Partili milletvekilleri, üst derecedeki bürokratlar, polis şefleri tek tek evlerinden alındı Tüm siyasiler yargılanmak üzere Yassıada'ya gönderildiler





--------------------------------------------------------------------------------

DARBE HAKKINDA BİR YAZI
BÜYÜK GÜN (Çetin Altan-27 Mayıs 1960-Milliyet )

BÜTÜN Türk vatanperverleri bu muazzam ve şanlı günün sevinci ve heyecanı içindedirler

Çürümüş, sufli politik tertiplerinin şahsi ihtiraslarla Türkiye'yi en tehlikeli badirelere, kardeş kavgalarına sürüklemek üzere olduğu bir sırada, Türk Silahlı Kuvvetlerinin medeni bir şekilde devlet idaresine el koymaları ve memleketi karanlık bir akibetten kurtarmaları, tarihimizin büyüklüğüne yakışan mutlu bir hareket olarak, Milletimize hür ve insan haklarına uygun yeni ufuklar açmaktadır

Kara ve şüpheli günler selamete ermiş ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin şahsında mukedderatına hakim olmuştur

Silahlı Kuvvetlerimizi tam zamanında ve üstün bir anlayışla, Milletin kaderini, gitmekte olduğu kötü yoldan bir anda aydınlığa çıkarmıştır

Her türlü yalan, baskı ve küçük oyunlardan uzak olarak, Kurucu Meclis'in koyacağı demokratik prensipler çerçevesinde, yakında serbest seçimlere gidilecektir

Vatandaşların vakur bir anlayışla aynı milletin çocukları olduklarını hatırlamaları, Hukuk ve İnsan Haklarının koyduğu esaslar içinde, hür bir memlekette yaşayabilmek için birbirlerine kardeşce davranmaları bugün her zamandan ziyade milli bir vazife olmuştur

Artık hiçbir partinin rozeti kanun dışı bir imtiyazın sembolü olmayacaktır Güzel vatanımızda eşit ve hür olarak insanca yaşamanın saadetini paylaşacağımız dakikalar yakındır

Kinsiz, baskısız ve zindansız kardeşce bir sevginin memleket üzerinde esas saadetini duyuyor ve bu büyük günü candan alkışlıyoruz

Nefretlerin, kıskançlıkların ve ahlaksızlıkların uğursuz bulutları dağılmaktadır Bütün vatandaşların bu yeni devrin kapısından bir tek vücut halinde girmeleri ve her türlü şahsi duyguların üzerinde, memleket menfaatlerini düşünmeleri en kutsal vazife olmuştur

Hakiki hürriyetin saati çalmıştır Atatürk'ün inkilaplarına bağlı olarak demokratik bir memlekette Türklüğün şerefine yakışan bir nizamın temelleri atılmaktadır

Yaşasın Türk milleti yaşasın Türk Ordusu





--------------------------------------------------------------------------------

BEBEK DAVASI
"Adnan Menderes'in gayri meşru çocuğu, Dr Mükerrem Sarol tarafından alınarak öldürüldü" Gazetelerin kullandığı bu haberler Yassıada Savcılarınca delil telakki edilerek, Adnan Menderes hakkında tarihte Bebek Davası olarak anılan dava açıldı bunun yanında Başbakanlık kasasından çıktığını iddia edilen kadın iç çamaşırı ve bir kutu da çıplak kadın fotoğrafı da delin olarak kullanıldı Menderes ise bu tutum karşısında gönül ilişkisini yalanlamadığı gibi özür de dilemedi; çocuğun öldürülmediğini, doğum anında öldüğünü söyledi Adnan Menderes'in gönül ilişkisine girdiği Ayhan Aydan, gerçekten de Menderes'ten hamile kalmış ancak bebekten kurtulmayı kesinlikle istemediği gibi, doğurmayı çok arzulamıştı Doğuma giren Dr Fahri Atabey de, "bebeğin boynunu saran kordon yüzünden ölü doğduğunu" saptamıştı

Türk siyasi tarihinde, kaçamağı göze alan, evliyken yaşadığı bir ilişki yüzünden kendini kamuoyu önünde savunmak durumunda kalan tek başbakan Adnan Menderes oldu


Ayhan Aydan ise, Yassıada duruşmalarında tanık olarak dinlendiği kürsüde şunları söylüyordu:


"Adnan Menderes'i 1951'de tanıdım Evli olmasına rağmen büyük bir aşkla sevdim Bütün emelim ondan bir çocuk sahibi olmaktı Bunu başaramadım Ancak hangi vicdansız ana, üzerine titrediği bebeğinin öldürülmesine razı olabilir?" Mahkeme başkanı tarafından sevgilisini kurtarmaya çalışmakla suçlansa da, kamuoyu düşüncesini değiştirmeye, bu yasak ilişkideki masumiyete inanmaya, hatta sempati duymaya başladı Tarihe "bebek davası" olarak geçen bu duruşmaların sonunda Adnan Menderes beraat etti Menderes'in beraat ettiği tek dava da buydu Fakat "devletin yüksek menfaatlerine ve istihbarat işlerine sarfedilmek üzere emrine tahsis edilen paraların bir kısmıyla opera sanatçısı Aydan Ayhan'a ev aldığı" iddiasıyla açılan davada suçlu bulundu





--------------------------------------------------------------------------------

MENDERES'İN SON DAKİKALARI
İmralı'ya gelindiğinde, memleket içinde ve dış basında sıhhi durumu türlü spekülasyonlara yol açan Menderes, iskeleden konulduğu misafir salonuna kadar çiçek tarhları arasındaki 100 metrelik yolu hiç kimsenin yardımı olmadan rahatça yürüdü Ayrıca misafir salonu ile darağacının bulunduğu yer arasındaki 80 metrelik yolu da, gene aynı rahatlıkla katetti

İmralı Adasının etrafında ve içinde Örfi İdare Kumandanlığınca sıkı emniyet tedbirleri alınmıştı İmralı Adasının etrafında donanmamıza mensup tekneler, içinde de deniz, kara ve hava askerleri görülmekteydi

Yassıada'dan bir enstantane
‘ birden önümdeki sırada sağda Bayar’ın başını tanıdım Yanında oturanı seçemedim önce Yalnız çok ince bir boyun, gevşek beyaz yaka ve sarı saçlar gözüme çarptı Bir ara başını çevirdi, o zaman Bayar’ın yanında oturanın Adnan Bey olduğunu hayretle gördüm Yarabbi ne hale gelmişti! Zayıflamış, zayıflamıştı Yüzünde benek benek çiller Sanki uzun bir hastalıktan yeni kalkmıştı’ Samet Ağaoğlu, Arkadaşım Menderes 1967 Baha Matbaası syf:176

Menderes'e MBK'nin tasdik kararı, kendisine tahsis olunan misafir salonunda tefhim edilmiştir Cumartesiyi pazara bağlıyan gece saat 0130'da Zorlu ve Polatkan için yapılan formaliteler, Menderes için tekrarlandı

Menderes Egesel'i dinlerken Polatkan derecesinde olmamakla beraber gene korku ile sarsıldı Fakat zamanla kendisini toparladı Oturduğu yerde kamburunu çıkararak daha da küçülmüş ve son arzusu sorulduğu zaman bir sigara istedi

Verilen Yenice sigarasını içerken şunları söyledi:

- Dünyadan ayrıldığım şu anda, ailemi ve çocuklarımı şefkatle andığımı kendilerine bildirin Vatanı ve milleti Allah refah içinde bıraksın

Menderes, sabaha karşı saat 0231'de Zorlu'nun ipe çekildiği darağacında asılmak suretiyle idam edildi Menderes'in de, Zorlu ve Polatkan gibi darağacına götürülürken, usule uygun olarak bilekleri arkasına bağlanmıştı





--------------------------------------------------------------------------------

61 NOLU TEBLİĞ




MB Komitesi İrtibat Bürosunun (61) numaralı tebliğidir:

1- Ord Prof Dr Sedat Tavat, Amiral Bristol Hastahanesi Dahiliye Servisi Şefi Dr Nevzat Yeginsu ve Yassıada Garnizon Hastahanesi tabiplerinden Dr Galip Bozalioğlu, Dr Ahmet Karahaliloğlu, Dr Zeki Kebapçıoğlu ve Dr Sedat Yürütgen'den müteşekkil heyet tarafından düşük Başvekil Adnan Menderes'in sıhhi muayenesi yapılmış sıhhi durumunun tamamen normale döndüğü raporla tesbit edilmiştir

2- Yüksek Adalet Divanınca verilen ve Milli Birlik Komitesince tasdik edilen idam cezası hükmü infaz edilmiştir Tebliğ olunur

paylaşım için teşekkürler ülkemizin hesabını veremiyeceği konulardan biri ülkemizin kanayan yaralarından askeri darbeler nice insanı acımasızca infaz etmiştir

Adnan Menderes (tam adı: Ali Adnan Ertekin Menderes, d 1899, Aydın – ö 1961, İmralı Adası), siyasetçi,1950-1960 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti başbakanı
Çocukluk ve gençlik yılları
1899′da, Aydınlı toprak ağası varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak doğdu Büyük babası Hacı Ali Paşa Kırım Tatarları’ndan olup Eskişehir çevresinden Tire taraflarına göç etmiştir İbrahim Ethem Bey’le, Tevfika Hanım’ın oğludur Kızkardeşi Melike küçük yaşta ölmüştür
1 Dünya Savaşı öncesinde önce Karşıyaka’da forvet, daha sonra Altay’da kalecilik olmak üzere futbol oynadı İzmir’in ünlü ailelerinden, Evliyazade Fatma Berin Hanım’la evlenmiş, ondan Yüksel, Mutlu, Aydın olmak üzere üç oğlu olmuştur İlkokuldan sonra, İzmir Amerikan Koleji’nden mezun oldu 1Dünya Savaşı’nda yedeksubay eğitimi gördü, fakat hastalandığı için cepheye gidemediAnkara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1935 yılında mezun oldu




Siyasi hayatı
CHP dönemi
Ana madde: CHP


Aydın’da, 1930′da, kısa süreli “Serbest Cumhuriyet Fırkası”nın bir kolunu organize etti Partinin kendini fesh etmesinden Cumhuriyet Halk Partisi’ne geçtiDaha sonra 1931 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi’nden Aydın milletvekili seçildi CHP’nin özellikle devletçilik faaliyetlerine karşı çıkıyordu Sonunda Çiftçiyi Topraklandırma Yasası görüşülürken Menderes en sert çıkışını yaptı


Menderes’in karşı çıktığı madde;köylülere dağıtılacak toprağın devletin elindeki kullanılmayan topraklarla birlikte,toprak ağalarını elindeki toprakların tarıma elverişsiz yerlerde 2000 dekardan elverişli yerlerde 5000 dekardan fazlasınında kamulaştırılarak köylüye dağıtılmasının öngören madde oldu(Menderes kendide bir toprak ağasıydıAydın’daki 3000 dönümlük çakırbeyli çiftliği Menderes’e dedesinden kalmıştı)Menderes üç arkadaşıyla birlikte dörtlü takriri verdiDörtlü takrir olayı ve parti içi muhalefetten dolayı 1945 yılında CHP’den ihraç edildi


Demokrat Parti dönemi
Ana madde: Demokrat Parti


7 Aralık 1945′te, CHP’den birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti’yi kurdu

Demokrat Parti Amblemi


Demokrat Parti’nin kurulmasıyla 1947′de yapılması gereken seçimler bir yıl öne alındıBu seçimleri CHP kazandı ancak seçimlerde “açık oy gizli tasnif” usulü uygulandığı için seçimlerin şaibeli olduğu iddia edilmektedirDemokrat Parti 1946 seçimlerinde 69 milletvekili ile meclise girdiAncak 1948 yılında partiden kopmalar yaşandıMareşal Fevzi Çakmak ve Osman Bölükbaşı gibi bazı milletvekilleri DP’den ayrılarak Millet Partis’ni kurdu
14 Mayıs 1950 yapılan seçimlerde ise CHP %40,DP %52 Mareşal Fevzi Çakmak’ın ani ölümüyleçok oy kaybeden MP %3 oy aldıSeçimleri DP kazanmıştı ancak seçim sisteminin çarpıklığı nedeniyle (Çoğunluk Sistemi) DP 488, CHP 32 MP 1 milletvekili çıkardıTBMM 22 Mayıs 1950′de cumhurbaşkanlığına DP genel başkanı Celal Bayar’ı seçtiCelal Bayar’da Menderes’i hükümeti kurmakla görevlendirdiBöylece Menderes başbakan ve aynı zamanda DP genel başkanı oldu


Adnan Menderes’in 10 yıllık başbakanlık döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimler oldu1 Menderes Hükümetinin ilk icraatı fazla masraf olduğu gerekçesiyle bazı devlet otomobillerinin satmak olduDaha sonraysa o döneme kadar türkçe okunan ezanın arapça okunmasını serbest bıraktıMenderes hükümeti Türkiye’nin Kore Savaşı’nda Birleşmiş Milletler kuvvetlerine Türk Tugayı ile katılmasına meclise dahi sormadan karar verdiKore Savaşı’ndan sonra ise ülkemiz Komünizmle mücadele için kurulan NATO’ya 1952 yılında tam üye olarak kabul edildiAynı yıl NATO’nun isteği üzerine komünizme karşı gayri-nizamı harp yapacak Özel Harp Dairesi Seferberlik Tetkik Kurulu adıyla kuruldu
Menderes döneminde Amerikan Ford Vakfı katkılarıyla Orta Doğu Teknik Üniversitesi kurulmuştur[kaynak belirtilmeli] Türkiye Vakıflar Bankası’nı kurdu ve özel bankacılığı da teşvik etti 1937′de temelleri Atatürk ve İsmet İnönü atılan yuvarlak inşaat demiri imal eden Karabük Demir-Çelik Tesislerine ilave olarak yassı çelik (sac) imal eden Ereğli Erdemir Demir-Çelik Tesislerini Amerikan Marshall Planından gelen kredilerle kurdu
Ayrıca Karayolları Genel Müdürlüğü’nü kurdu ve Türkiye’nin karayolları ağını genişletmek için Marshall Planı gelen kredilerin bir kısmını kullandı Adnan Menderes’in 10 yıllık Başvekillik döneminde Türkiye’nin Gayri Safi Milli Hasılası yılda ortalama %9 oranında büyüdüAncak devam eden yıllarda alınan borçların geri ödenememesi ve dış ticaret açığının çok artması yüzünden 1958 yılında Türkiye Ekonomisi iflas etti
Cumhuriyet tarihinin en yüksek oranlı devaülasyonu yaşandı (dolar 2 liradan 9 liraya çıkarıldı)Türkiye 600 milyon dolar dış borcunu ödeyemeyeceğini açıklayarak Moratoryum (borçların ödenemeyeceği ve yeni bir ödeme planına bağlanması ilanı) ilan etti ve İMF ilk stand-by anlaşması imzalandı


Menderes, daha liberal ve dışa bağlı bir iktisat görüşüne sahipti; yani daha fazla özel girişime izin verdi Ekonomik girişimleri toplumun yoksul kesimini kısa dönemlik mutlu etti ancak uzun vadede ekonomi dengesi bozulduğu ve ülkede aşırı dış alıma sebep oldu ayrıca kırsal kesimden İstanbul gibi büyük şehirlere göç hızlandıBu yüzden büyük şehirlerde ilk gecekondu mahalleleri oluşmaya başladıMenderes, en çok eleştiriyi, dışa bağımlılık politikaları yüzünden almıştır


Atatürk zamanında ulusal servet namına kurulan traktör ve basma fabrikaları Menderes döneminde ya özelleştirilmiş ya da kapatılmıştır Nuri Demirağ tarafından kurulduktan sonra İsmet İnönü tarafından devletleştirme kapsamına alınan uçak ve uçak motoru fabrikaları ayrıca Eskişehir tank fabrikası ve Kırıkkale silah fabrikası Menderes döneminde NATO standartlarına uymadıkları gerekçisiyle kapatılmışlardır


1957 seçimlerinden sonra İstanbul’da imar çalışmalarına ağırlık verdi ve Barbaros Bulvarı, Büyükdere Caddesi, Vatan Caddesi, Millet Caddesi ve Edirne Asfaltı (şimdiki E-5 otoyolu) yollarını açtı Mamafih, bu yolları açmak için binlerce evi, sahiplerine çok düşük bedellerle ve ödemeleri de geciktirerek istimlak etti ve yıktı


Son Menderes hükümeti (23 hükümet) Kıbrıs konusunda imzaladıkları ortaklık anlaşmasına garantörlük maddesini yerleştirerek Türk ordusunun 1974 yılında iki aşamada gerçekleştirdiği Kıbrıs Barış Harekatı’nın hukuki zeminini hazırlanmasını sağladı
Menderes Atatürk döneminden o güne kadar Türkçe okunan ezanın Arapça okunabilmesini serbest bıraktı, ancak bundan sonra ezan hep Arapça okundu Türkiye’de aynı zamanda Köy Enstitü’lerini tamamen kapattırdıİlk defa CHP hükümetinin 1948′de kurduğu imam hatip kurslarını imam hatip liselerine dönüştürdü ve sayısını arttırdıAynı zamanda 1957 seçimleri öncesinde bazı bakanlarıyla beraber Said Nursi’nin elini öpmeye gitmesi[kaynak belirtilmeli] gibi olaylarıyla pek çok çevre tarafından irticayı hortlatmakla ve oy avcılığıyla suçlanmıştırAncak özellikle Dış Politika ve ekonomi gibi konularda batı’ya işbirliği içindeydi




27 Mayıs dönemi
Ana madde: 27 Mayıs İhtilali


1955 Yılından itibaren ekonomideki sıkıntıların ve 6-7 Eylül olayları gibi sebeblerle ülkede siyaset sertleşmeye başladı1954 seçimleride Osman Bölükbaşı’yı tekrar milletvekili seçtiği için Kırşehir ilçe yapıldı (Adnan Menderes konuyla ilgili mecliste ‘Türkiye’nin hiçbir vilayetinde yüzde 3’ten fazla oy almayan bir partiye mensup milletvekilini iki seçimde de seçen Kırşehir’in, bir içtimai ve siyasi bünye itibariyle anormallik göstermekte olduğunu inkár etmek mümkün değildir, evet biz açık konuşuruz’ şeklinde konuşmuş ve Osman Bölükbaşı’da cevaben; “Vilayeti kaldırdınız, bizi de kaldırın da zulmünüz tamam olsun” demiştir) ve İsmet İnönü’nün seçim bölgesi Malatya 2′ye bölünüp Adıyaman kurulduİktidara karşı yazılar yazan-83 yaşındaki Hüseyin Cahit Yalçın dahil-gazeteciler birer birer hapise atılmaya başlandıAdalet Bakanı Esat Budakoğlu TBMM’de muhalefetin soru önergesi üzerine 1954-1958 yılları arasında 238 gazeteci’nin iktidara karşı yazılar yazmak suçundan mahkum olduğunu açıkladı


CHP ve Hürriyet Partisi’nin birleşme çabası karşısında DP’liler 1957 seçimlerinden önce seçim yasası’nı değiştirerek partilerin ittifak yapmasının önleyen maddeler eklendi ve DP’den istifa eden Fuad Köprülü’nün başka bir partiden milletvekili seçilmesini engellemek için partisinden istifa eden bir kişinin 6 ay geçmeden bir başka partiden milletvekili olamayacağı şeklinde bir hüküm koydularAyrıca DP Vatan Cephesi’ni kurdu
Artık radyoda her gece Vatan Cephesi’ne katılanların isimleri okunuyorduBu olay karşısında İstanbul’da bazı vatandaşlar ajans haberlerini dinlemeyenler derneği’ni kurduBu tarz olayların yaşanması ülkeyi kaplaşmaya itti1960 yılında ise muhalefet ve iktidar arasındaki ilişkiler kopma noktasına geldi CHP genel başkanı İsmet İnönü 29 Nisan’da seçim gezisine gittiği Uşak’ta DP binasından atılan çay bardağının İsmet Paşa’nın yanındaki bir gazeteciye isabet etmesiyle başlayan olaylar ve benzerinin İstanbul’da da yaşanması üzerine CHP parti grubu Başbakan ve İçişleri bakanı hakkında soruşturma önergesi verdi ancak DP’lilerin çoğunlıkta olduğu meclis bu önergeyi reddetti
Bir başka gerginlik ise 9 Mayıs’ta Menderes hükümetinin ABD ile yaptığı ikili anlaşmaları meclisin kabul ettiği oturumda yaşandıMulefet’in milletvekilleri ABD ordusu’nın doğrudan veya dolaylı bir saldırı karşısında Türk topraklarına gelmesi gibi hükümlerin yer aldığı ‘ikili anlaşmalara karşıydılar ve böyle anlaşmaların hiçbir Avrupa ülkesi ile yapılmadığının altını çiziyorlardıHükümeti sertleşen ortam karşısında daha sert bir önlem olarak Tahkikat Komisyonu’nu kurdu


15 DP milletvekilinden oluşan komisyon hem suçlama hemde yargılama hakkına sahipti ve kararlarına itiraz edilemiyorduAyrıca uygun gördüğü toplantıları ve yayınları yasaklama hakkına sahiptiKomisyanun ilk işi Muhalefet partisi CHPaleyhine soruşturma açmakBu durum karşısında ‘bu yolda devam ederseniz sizi bende kurtaramam’ dediği için İsmet İnönü’ye 12 oturum meclisten men cezası verildiCHP Meclis Grubu’nun duruma itiraz etmesiyle olaylar iyice büyüdü ve sonunda CHP milletvekilleri polis zoruyla meclisten çıkartıldı


Meclis dışında ise üniversitelerde hükümete karşı protestolar düzenleniyordu ve 28 nisan 1960 tarihinde İstanbul Üniversitesi öğrencisi Turan Emeksiz hükümete karşı İstanbul Üniversitesi’nde düzenlenen bir protesto mitinginde polisin açtığı ateş sonucu öldüHüseyin Onur ise sol bacağı kesilerek kurtarıldıHukuk’un üstünlüğünü savunan Yargıtay Başkanı Bedri Köker,Yargıtay Başsavcısı Rifat Alabay,Yargıtay 2 Başkanlarından Haydar Yücekök,Yargıtay Üyeleri Melehat Ruacan,Kamil Çoşkunoğlu,Faik Uras ve İlhan Dizdaroğlu ‘görülen lüzum üzerine’ 1 günde emekli edildi5 mayıs 1960′ta Ankara Kızılay Meydanı’nında 555K parolasıyla büyük bir protesto mitingi düzenlendi21 Mayıs’ta ise Harp Okulu öğrencileri ve subaylardan oluşan yaklaşık 1000 kişi Ankara’da hükümet aleyhinde sessiz bir yürüyüş yaptı


Ve 27 Mayıs 1960 sabaha karşı saat 4′te radyoda Kurmay Albay Alparslan Türkeş TSK olarak yönetime el koyduklarını ve ihtilalin sebeblerini bir radyo bildirisi ile halka duyurduMenderes ise27 Mayıs 1960 günü Kütahya’da Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak Ankara’ya götürüldüDaha sonrada ve diğer tutuklu Demokrat Parti üyeleri ile birlikte Yassıada’ya götürüldüİhtilalci subaylar ise Cemal Gürsel başkanlığında kurulan Milli Birlik Komitesi ve kurucu meclis ile beraber ülke yönetimini devraldıYeni bir anayasa oluşturulması için ülkenin önde gelen hukuk profesörlerinden bir anayasa komisyonu kuruldu


Menderes ve diğer DP üyeleri ise bulundukları Yassıada’da ,kurulan Yüksek Adalet Divanı tarafından yargılanmaya başladıYapılan oturumlar her gece radyoda Yassıada Saati programında halka duyuruluyordu9 Temmuz 1961 yılında Anayasa Komisyon’unun hazırladığı yeni anayasa halk oyuyla kabul edilerek yürülüğe girdi

Menderes’e yöneltilen suçlamalar
Menderes Örtülü Ödenek paralarını zimmetine geçirmek(13 oturum sürdü ve 2 şubat 1961 de karar bağlandı


Mahkeme 10 yıllık Örtülü Ödenek kayıtlarını istediMenderes bu dava sonucunda 4 877 780 lirayı zimmetine geçirmekten suçlu bulundu ve paranın tahsili için Aydın’daki arazilerine el kondu),6-7 eylül olaylarına önceden haberi olduğu halde olarak müdahele etmemek,Doktorunu Soprano Ayhan Aydan’dan doğan gayri meşru çocuğunu öldürmeye azlettirmek


(Bebek Davası,Milli Birlik Komitesi başkanı Cemal Gürsel davanın kapalı oturumda yapılmasını istemiş ancak mahkeme reddetmiştir),kurulan bir örgütü başka bir sınıf üzerinde baskı aracı olarak kullanmak (Vatan Cephesi olayı),İstanbul’da pek çok vatandaşın evini,parasını geçiktirerek ya da hiç ödemeden istimlak etmek,kanuna aykırı olarak Üniversite basmak ve halka ateş açtırtmak,bazı muhalefet milletvekillerinin ve muhalefet liderinin seyahat özgürlüğünü kısıtlamak,Döviz yasaı’nı ihmal etmek,devlet radyosunu siyasi çıkarları için kullanmak,halkı Demokrat İzmir gazetesinin matbaasını tahrip etmeye teşvik etmek ve içinde Kırşehir’i haksız olarak ilçe yapılması,yargı bağımsızlığının ihlali,1954-1957 seçimlerinin kanuna aykırı olarak değiştirilmesiTahkikat komisyon’unun kurulup olağanüstü yetkilerle donatılması,CHP’nin mallarına haksız yere el koyulması gibi suçların yer aldığı Anayasa’nın ihlali davası olmak üzere 13 ayrı davadan yargılandı ve (Bebek Davası) dışındaki bütün davalardan suçlu bulunduAyrıca örtülü ödenek davası konuşulurken Amerikan gizli servisinin Türk istihbarat servisine para vererek Menderes’in telefonlarını dinletirecek kadar teşkilata hakim olduğu gibi ilginç olaylar ortaya çıktı[16](Menderes ve Başbakanlık Müsteşarı Ahmet Salih Korur suçlunun o dönemin istibarat müsteşarı Behçet Türkmen olduğunu söylemiştirAyrıntı için bakınız Soner Yalçın-Bay Pipo ve Efendi Ayrıca yassıada mahkeme tutanakları)


İdamı



Yüksek Adalet Divanı 9 ay 27 gün süren yargılama süreci sonunda ise 15 kişinin idamına,31 kişinin ömür boyu hapse mahkum edilmesine karar verdiGeri kalan 418 sanığa ise 6 ay ile 20 yıl arasında değişen hapis cezaları veya beraat kararı verildiCemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi ise Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezasını affetti Celal Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildiFatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961, Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961′de İmralı Adası’nda öğlen 13:21′de idam edildi
ABD başkanı Kennedy,Fransa cumhurbaşkanı Charles De Goulle,Pakistan devlet başkanıEyüphan ve İran şahı Rıza Pehlevi idamlardan önce idamların durdurulması için Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi’ne defalarca çağrıda bulunmuştur
17 Eylül 1961′de infazdan hemen de önce de şunları söyledi:
Kimseye dargın değilim Kırgınlığım yok Hayata veda etmek üzere olduğum şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim Bu anda karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum…
7 Kasım 1964’de, Celal Bayar’ın hapis cezası Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in affı ile kaldırıldı