İngiliz Devrimi (Birinci)

İngiliz devrimi (Birinci) [1642-1649],

Charles l'in idamına ve yeni bir rejimin (Commonwealth) kurulmasına yol açan kanlı devrim, ingiliz tarihçilerinin genellikle iç Savaş ya da Büyük Ayaklanma adıyla andıkları bu olay derin nedenlere dayanır Ellzabeth döneminin son yıllarından beri krallığın mali kaynakları tükenmişti Yapısal nitelikteki açığı kapatabilmek için kral, Parlamento'nun desteğini elde ederek bir dolaysız vergi çıkarmak ya da ticari tekeller kurarak ve eski derebeylik döneminin dolaylı vergilerini (ship money) yeniden uygulamaya koyarak bir dolaylı vergi sistemi geliştirmek zorunda bulunuyordu iskoç asıllı olmaları, pek saygın sayılamayacak gözdelerine (Buckingham) düşkünlükleri, piskoposlarla işbirliğine dayanan ve katollkliğe karşı hoşgörülü olmasından kuşkulanılan politikaları nedeniyle kötü gözle bakılan Stuart hanedanı kralları ikinci yolu seçmek zorunda kaldılar Charles I, 1629'dan 1640'a kadar Parla-mento'yu toplamaktan kaçındı, böylece tekellerden ve bakan Strafford'un mali politikasından rahatsız olan bir bölüm gent-ryleyle burjuvazinin hoşnutsuzluğuna yol açtı

Canterbury başpiskoposu William Laud'un buyruğuyla Prayer Book'un pü-riten ve presbiteriyen bir iskoçya'da zorunlu duruma getirilmesiyle piskoposluk politikasının genişletilmesi (1637), Iskoçya'nın dinsel özgürlüklerini savunmak amacıyla birleşmesine yol açtı (National Covenant, 1638) iskoçya'nın ayaklanmasını beklemeyen Charles I, Prayer Book zorunluluğunu kaldırmayı boş yere denedikten sonra güçlükle bir ordu topladıysa da (1639), bu ordu daha ilk çatışmalarda dağıldı Kral, hükümetten duyduğu hoşnutsuzluğu iskoçya'ya olan geleneksel düşmanlığından önde tutan ingiltere halkı tarafından da tutulmuyordu Para sıkıntısı İçinde olan Charles I, "Kısa Parlamento" yu ("Court Parliament") topladı (nisan 1640) Kısa Parlamento her türlü para yardımını siyasal güvenceler tanınması koşuluna bağladı ve kral tarafından hemen dağıtıldı iskoçyalılar, İngiliz muhalefetiyle ilişki kurduklarından, Charles I "Uzun Par-lamento"yu ("Long Parliament") toplamak zorunda kaldı (kasım 1640)

"Uzun Parlamento" krala her türlü ek para yardımını reddetti, Strafford'u yargıladı ve idamını krala zorla kabul ettirdi (12 mayıs 1641), usulsüz ek vergiler toplanmasını yasakladı, Yıldızlı Oda'yı, Kuzey Konseyl'ni, bütün olağanüstü mahkemeleri lağvetti, son olarak da kralın yetkilerini sınırlayan "Grand Remonstrance*"ı kabul etti (kasım 1641) Gene aynı tarihte irlanda'nın, ingiliz sömürgeciliğine karşı ayaklanmasını Parlamentodaki uzlaşmaz pürltenler, kralın katoliklere gösterdiği hoşgörünün bir sonucu olarak yorumladılar Kral, beş muhalefet başkanının tutuklanmasını sağlayamayınca (3 ocak 1642), Parlamento' yu dağıtıp York'a çekildi (1642) Böylece birinci iç savaş (1642-1646) başlamış oldu Bu iç savaşta çarpışan taraflardan biri "cavalier" partisi (aristokrasinin büyükçe bir bölümü ile ülkenin kuzey ve batısındaki genfry'lerin çoğunluğu), öbürü daha ayrışık öğelerden (calvinciler; denizciler; kapalı çiftliklerden hoşnut olmayan köylüler; tekellere ve keyfi vergilere baş-kaldıran burjuvazinin büyük bölümü; Güney ve Doğu ingiltere'nin varlıklı bölgeleri ile belli başlı limanların ahalisi) oluşan parlamento partisi idi Birinci parti, Parlamento'nu n haklarını reddetmemekle birlikte, kralın yetki ve ayrıcalıklarını ve kurulu Killse'yi savunmakta; ikincisi, geleneksel özgürlüklerden yana çıkmasına, papa ve piskoposların sultasına karşı gelmesine karşın, çoğunluğu presbiteriyen, daha hareketli olan azınlığı (Cromwell) İse "bağımsız" olduğundan, benimsenecek dinsel sistem konusunda ayrılık göstermekteydi

Essex komutasında 10 000 askeri olan Parlamento, kralı, savaşı başlatmış olmakla suçladı (11 temmuz 1642) Ama Not-tingham'a yerleşmiş olan kral, ancak 22 ağustosta harekete geçti Edgehill (23 ekim 1642), Lansdown (5 temmuz 1643) ve Roundway Down'da (13 temmuz 1643) üstünlük sağladıktan sonra, Oxford'u başkent yaptı Lordlar kamarasının hemen tüm üyeleri ile milletvekillerinin üçte biri burada kendisine katıldı Ancak, Hull'ün direnişi Kuzey ordusunu hareketsiz bıraktı; Cromwell'in kurduğu Doğu Kontlukları bir-liği'nin süvarileri (Ironside ya da "demir böğürlüler" alayı) önemli rollerini oynamaya başladılar

Öte yandan, Londra'nın kaynakları, Newbury yenilgisiyle (20 eylül 1643) durumu sarsılan kralın elindeki toynaklardan çok daha fazlaydı Parlamen-tocuların Marston Moor'da prens Rupert'e karşı kazandıkları zafer (2 temmuz 1644) kesin bir dönüm noktası oluşturdu Ancak, Essex'ln Cornwall'daki yenilgisi, sonucu belirsiz kalan ikinci Newbury muharebesi, kişisel çekişmeler ve fraksiyonlar arası mücadeleler (presbiterlyenlerln bağımsızlara karşı çıkmaları) bu zaferin sonuçlarını tehlikeye sokabilecek nitelikteydi ingillz-iskoç komitesini ironside örneğine göre bir "yeni model ordu" (New Model Army) kurmaya razı eden Cromwell, İkinci "gönüllü vazgeçiş bildirgesi" nln (birincisi 9 aralık 1644 tarihlidir) oylanıp kabul edilmesini de sağladı (3 nisan 1645)

Bu bildirge parlamento üyelerinin askeri komuta görevi yapmalarını yasaklıyordu Profesyonel, demokratik (kırsal bölgelerin küçük soylularından ve burjuvalardan devşirilmiş) ve koyu püriten olan bu ordu, kralcı orduyu Naseby'de bozguna uğrattı (14 haziran 1645), Sonuçsuz kalan Montrose (iskoçya) ayaklanması ve ka-tollk irlandalılar'ın aşırı hak istekleri yüzünden yalnızlığı büsbütün artan Charles I, birinci iç savaşa son vererek Oxford'tan, iskoçya ordusunun kamp kurmuş olduğu Newark'a gitti (5 mayıs 1646) ve düşmanlarını bölen ayrılıklardan (iskoçyalılar; aralarında görüş birliği kuramayan ingiliz presbiteriyenlerl; ılımlı bağımsızlar ve mülkiyet İlkesini tartışma konusu yaptıkları için bağımsızlarla presblteriyenlerln ortak düşmanlığını üzerlerine çeken "leveller"ler) yararlanarak iskoçya'da, hatta ingiltere'de otoritesini yeniden kurmayı denedi

Ancak Charles I, Covenant yemini etmeye yanaşmayınca, düş kırıklığına uğrayan iskoçyalılar, kralı desteklemekten vazgeçerek kendisini ingiliz Parlamento-su'na teslim ettiler (haziran 1647) Parlamento, piskoposlar kurulunun kaldırılması ve 71 kralcı liderin teslim edilmesi koşuluyla barış yapmayı önerdi, iskoçyalılar' ın daha olumlu bulduğu tutumundan ve özellikle Parlamento ile Püritenler ordusu arasında çıkan anlaşmazlıktan yararlanmayı uman Charles I, bu öneriyi yanıtsız bıraktı Bu kez Püritenler ordusu Charles l'i kaçırdı Hampton Court'a yerleşen kral, ordunun kendisine yaptığı barış önerilerine karşılık vermekten kaçındı Davranışının yarattığı hoşnutsuzluk üzerine, Wight adasına sığındı Ada valisi albay Ham-mond'un kendisini destekleyeceğini umuyordu Ancak hükümdara karşı olan vali onu tutukladı Bunun üzerine, kısa ama çok şiddetli bir ikinci İç savaş patlak verdi (1648); iskoçyalılar, donanma, vb, kraldan yana ayaklandılarsa da Fairfax ve Cromwell'ln orduları Parlamento'nun kararsızlığından yararlanarak bu ayaklanmayı birkaç ayda bastırdı Zafer kazanan ordu, eylül 1648'de kralla barış görüşmeleri yapmayı kabul eden parlamento çoğunluğunun olumsuz tutumuna kaba güçle karşılık verdi 6 aralık 1648'de albay Pride' ın birlikleri 47 milletvekilini tutukladı ve Parlamento'yu öbür 96 üyesini de kovmaya zorladı Böylece budanan "Rump Parliament", kralın yargılanması yolunda oy kullandı ve kral ölüme mahkûm edilerek İdam edildi (ocak 1649) Gerçekte, ordu egemen durumdaydı Cromwell*'in öna-yak olmasıyla onun kişiliğinin damgasını taşıyan yeni bir rejim, Corrimonwealth doğdu