İlim

ilim, -İmi (ar rUm)

1 BİLİM'in eşanlamlısı

—2 Esk Bilme, bilgi

—3 Esk Kuramsal bilgiler

—4 (Bir şeyin) ilmini almak, bir şeyin nasıl yapılacağını deneye deneye en ince ayrıntılarına değin öğrenmek

—Esk i ilm ü amel, teori ve pratik

|| ilm ü haber - İLMÜHABER

|| ilm ü irfan, bilgi ve kültür

|| ilm-ı hal - İLMİHAL

|| ilm-i suri, kazanılmış bilgi

|| ilm-i yakin, kesin bilgi

II Arapça ve farsça tamlamalarda bir tamlayanla birlikte bilim dallarını adlandırmak için kullanılır: ilm-i ahadis, ilm-i ahbar, ilm-i asar, ilm-i hadis, Hz Muhammet ve halifelerin sözleri ya da davranışları hakkında bilgi veren bilim dalı

|| ilm-i ahcar, taşları inceleyen bilim, taşbilim, litoloji

|| ilm-i ahlak, ahlak bilgisi

|| İlm-i ahval-i cev, ilm-i alaim-i cevviye, meteoroloji

|| ilm-i arz, yerbilim, jeoloji

|| ilm-i aruz, vezin, aruz bilgisi

|| ilm-i ahval-i ruh, ilm-i ruh, iim-ür-ruh, ruhbilım, psikoloji

|| ilm-i akaid, ilm-i ilahi, tanrı bilim, teoloji

|| ilm-i akvam, ilm-i akvam-ı beşer, budunbillm, etnoloji

|| ilm-i asar-ıatika, kazıbilim, arkeoloji

|| ilm-iaza-im, ruh çağırma bilgisi

|| ilm-i batın, ilm-i bedihi, ilm-i manevi, sezgiye dayalı bilim

|| ilm-i bedayi, güzelduyu, estetik

|| ilm-i beden, ilm-ül-ebdan, ilm-i tıb, tıp, hekimlik bilgisi

|| ilm-i bedi, İlm-i belagat, ilm-i beyan, ilm-i mana, retorik

|| ilm-i cebr, cebir bilgisi

|| ilm-i cedel, ilm-i hilal ü cedel, tartışma, münazara etme bilgisi

|| ilm-i cerr-i eşkal, ilm-i hiyel, mekanik j| ilm-i edeb, arapça bilgisi; törebilim, etik

|| ilm -i edvar, ilm-i musiki, ilm-i şerif, müzik bilgisi

|| ilm-i ektaf, koyunun kürekkemiği ile fal bakma bilgisi

|| İlm-i elsine, ilm-üi-lisan, dilbilim, filoloji, lengüistik

|| ilm-i emraz, ilm-ül-emraz, patoloji

|| ilm-i ensab, ilm-ül -ensab, soyların gelişimini inceleyen bilim

|| ilm-i ensac, ilm-ül-ensac, dokubilim

|| ilm -i esma, Allah'ın adlarını ve sıfatlarını inceleyen bilim

|| ilm-i ezeli, tanrısal bilim

|| ilm-i feraset, ilm-i kıyafet, fizyonomi

|| ilm-i fetva, islam dininin kutsal emirlerini ve düşüncelerini inceleyen bilim

|| ilm-i fıkıh, islam hukukunu İnceleyen bilim

|| ilm-i gay-bi, gizli ya da doğaüstü olayları inceleyen bilim

|| İlm-i hat, ilm-i remil, ilm-i teksir, yeryüzü şekilleri ya da toprakla ilgili şeylere bakarak fal açma bilgisi

|| ilm-i hayvanat, hayvanbilim, zooloji |j ilm-i hendese, geometri bilgisi

|| ilm-i hesab, aritmetik bilgisi

|| ilm-i heyet, gökbilim, astronomi

|| İlm-i hikmet, felsefe; fizik

|| ilm-i hukuk, hukuk bilgisi

|| ilm-ihuruf, harflerden anlam çıkarma bilgisi

|| ilm-i içtimai, toplumbilim, sosyoloji

|| ilm-i ihfa, görünmez olma sanatı

|| ilm-i imla, dilbilgisi

|| ilm-i inbat-ı mi-yah, hidrolik

|| ilm-i kitabet, ilm-i inşa, yazı yazma sanatı

|| ilm-i irab, arapça söz-dizim

|| ilm-i isnad, birinin ilk söylediği sözü yorumlayarak fal bakma sanatı

|| ilm-i iştikak, kökenbilim, etimoloji

|| ilm-i kable -t-tarih, tarihöncesi bilgisi, prehlstorya

|| ilm-i kafiye, kafiye bilgisi

|| ilm-i kef, avuçi-çindeki çizgilerle fala bakma bilgisi

|| ilm -i kehanet, gelecekten haber verme bilgisi

|| ilm-i kelam, Allah'tan ve Allah'ın birliğinden söz eden bilim

|| ilm-i kelam ve akaid, skolastik teoloji; metafizik

|| ilm-i kıhf, kafatası yapısına bakarak insanın düşünce yetisini belirlemeye çalışan bilim, frenoloji

|| ilm-i kıraat, ilk yedi din büyüğünden biri tarzında Kuran'ı okuma ve nakletme bilgisi

|| ilm-i kimya, kimya bilgisi; simya

|| ilm-iledün, Allah'ın sırlarına ait bilgi

|| ilm-i lügat, sözcükbilim, leksikoloji

|| İlm-i maad, ölümden sonraki hayata ilişkin bilgi, eskatolpgya

|| ilm-i mabad -üt-tabia, metafizik

| ilm-i madeniyat, mineraloji

|| ilm-i mantık, mantık bilgisi

|| ilm-i meani, etimoloji, semantik,

|| ilm-i mena-hic, metodoloji

|| ilm-i menazır, perspektif bilgisi

|| ilm-i menşe-i akvam, etnoloji

|| ilm-i merakiz-ül-eskal, yerçekiminin merkezini saptamaya çalışan bilim

|| ilm-i meraya, en ince ayrıntılara inme bilgisi

|| ilm-i mesaha, geometri; ölçme bilgisi

|| ilm-i mevakit, astronomik ya da kronolojik zamanı, takvimi saptama bilgisi

|| ilm-i mevcudat, doğadaki canlıları İnceleyen bilim

|| ilm-i muamele, insanların Allah'a karşı görevlerini inceleyen bilim

|| ilm-i müsta-hasat, taşılbilim, paleontoloji

|| ilm-i nahv; dilbilgisi, sözdizimi || ilm-i nebatat, bitki-bilim, botanik

|| ilm-i nücum, gökbilim; astroloji

|| ilm-i pişani, alnın yapısına bakarak kişiliği ve geleceği açıklama bilgisi

| ilm-i rakam, aritmetik, sayı bilimi

|| ilm-i rivayet, gelenekleri, anlatıları inceleyen bilim

|| ilm-i riyazet, çilecilik bilgisi

|| İlm-i rumuz, logaritma

|| ilm-i rüşeym, embriyoloji

|| ilm-i saadet, mutluluğu temel alan felsefe dalı

|| ilm-i sarf, dilbilgisi

|| ilm-i savt, akustik

|| ilm-i secaya, insan karakterini inceleyen bilim

|| ilm-i sikr, ilm-i tılsı-mat, büyü

|| ilm-i simya, kimya; falcılık

|| ilm-i siyaset, hukuk ve devlet yönetimi bilgisi

|| llm:i sülük, tarikat ehli gibi yaşama sanatı

|| ilm-i şerayi ve ahkâm, şeriat hukuku bilgisi

|| ilm-i tabii, doğa yaşamını inceleyen bilim

|| ilm-i tarih, tarih bilgisi

|| ilm-i tasavvuf, gizemcilik, tasavvuf bilgisi, mistisizm [| ilm-i tasvir-i miyah, subilim, hidroloji

|| İlm-i tavsif-üt-tabia, fizyografya

|| ilm-i tedkik-i hutut, paleografi

|| ilm-i te-fazuli, diferansiyel hesap bilgisi

|| ilm-i telif, müzikal kompozisyon bilgisi

|| ilm-i te-mami ve tefauli, integral ve diferansiyel hesap bilgisi

|| İlm-i tencim, astroloji

|| ilm-i terbiye-i etfal, pedagoji

|| ilm-i tevhid, Allah'ın birliğini, tekTanrı'yı konu alan bilgi

|| ilm-i tevil, kutsal kitapların açıklamasını konu alan bilgi

|| ilm-i tevlid, bahçıvanlık, çiçekçilik bilgisi

|| ilm-i vezaif, törebilim, etik

|| ilm-ül-esmak, balıkları konu alan zooloji dalı


—Esk res ilm-i imla, optik görüntüyü bilimsel perspektif kurallarına uygun olarak resmetme sanatı

—ikt tar İlm-i idare, yönetimbilim

|| ilm-i iktisat, iktisat bilimi

|| ilm-i rüsum, vergi hukuku konularıyla ilgili bilim dalı

|| ilm-i servet, iktisat bilimi

|| ilm-i suri, üretimde verimliliği sağlamanın koşullarını saptamayı konu alan bilim dalı

|| ilm-i tedbir-imenzil, ev ekonomisi,

—isi huk ilm-i feraiz

— FERAİZ —ansikl Ed Divan edebiyatında "ilim" çok kez bir tasavvuf terimi olarak marifet, ilham, keşf, hikmet, sır, hakikat gibi kavramlarla birlikte kullanılan, kimi karşıt, kimi eş anlamlı bir mazmundur, ilim, dış dünyadan kaynaklanırsa ilm-i zahir olur ve aldatıcıdır Asıl ilim ilm-i batın'dır ki, Kuran' ın asıl içeriği anlamına gelir Marifet ise, şeriat ile tarikatın birleştirilmesi demek olduğu gibi, önceden var olan bir bilgiye dayanmadan, sezgi yoluyla ulaşılan hakikat yerine kullanılır Bu mertebeye ulaşmış kişi de arifiir Yunus'a göre "ilim ilim bilmektir/ilim kendin bilmektir / Sen kendini bilmezsen / Ya nice okumaktır" Fuzuli ise ilimle bir yere ulaşılamayacağını, bir anlamda onun dedikodudan ibaret bulunduğunu ve İnsanı gerçeğe ulaştıracak yolun ancak aşk olduğunu söyler: "ilm kes-biyle rütbe-i rif'at / Arzu-yı muhal imiş ancak /Aşk imiş her ne var âlemde / ilm bir kıyl u kal imiş ancak"

—isi Kuran, ilke olarak ilme yüksek bir değer verir Nitekim, Kuran'ın inen ilk sözcüğü "Oku!" buyruğu olmuştur (XCVI, 1 -3) "Cahillerden uzak dur!" (VII, 199) buyruğu İle bilgisizliğe temelden karşı olan Kuran'da bilenler ile bilmeyenlerin bir olamayacakları (XXXIX, 9), bilginlerin Allah katında yüksek derecelerinin bulunduğu belirtilir (LVIII, 11) Yine Kuran'da bildirildiğine göre (II, 30-34), Âdem'in yaratılmasındaki nedeni anlayamayan melekler, Tanrı'nın Âdem'e öğrettiği bilgiler karşısında yanılgılarını anlarlar ve Adem'i ilminden dolayı kendilerinden üstün görerek karşısında secdeye kapanırlar Cahlliye* (bilgisizlik) devrinde gelen Kuran'ın ilim, düşünme (tefekkür, tezekkür, tedebbür, nazar), akıl (akletme, akılyürütme), bilgelik (hikmet, hakim) gibi sözcükleri birçok defa tekrarlayarak terim haline getirmesi, kaleme, satır satır yazılanlar (kitap) üzerine ant içmesi (LXVIII, 1-2), kalem kullanmasını ve bilmediğini öğrenmesini Tanrı' nın insana en büyük bağışı sayması (XCVI, 3-5) islam dünyasında kısa zamanda önce tefsir, hadis, fıkıh (ibadet ve hukuk), ahlak gibi din bilimlerinin, daha sonra da tarih, felsefe, kelam, mantık, psikoloji, ilahiyat, matematik, astronomi, kimya, tıp vb sosyal, akılcı ve deneysel bilimlerin doğmasına, gelişmesine ve bu alanlarda pek çok yapıt yazılmasına, çığırlar açılmasına neden oldu islam dünyasında çeşitli alanlarda yazılmış klasik kitaplar geleneksel olarak bir ilim bölümü (ki-tâb ül-ilm) ile başlar Bu bölümde öncelikle İlmin önemi ve değeri, bilginlerin, öğretmen ve öğrencilerin görev ve sorumlulukları, bilgisizliğin zararları üzerinde durulur ilimler, çeşitli yönlerden bölümlere ayrılır Allah'ın niteliklerinden (sıfat) birinin de ilim olduğu ve O'nun, iyi kötü ayrımı yapmaksızın her şeyi bildiği temel inancından yola çıkılarak hiçbir bilginin bilgi olarak kötü olmadığı belirtildikten sonra ilimler, uygulamadaki yarar ve zararları açısından "faydalı (mahmut) İlimler" ve "zararlı (mezmum) ilimler" biçiminde ikiye ayrılır, insanların din ve dünyaları için yararlı olan, gelişme ve yükselmelerini sağlayan ilimler mahmut; büyücülük, falcılık, astroloji gibi aldatıcı, saptırıcı ve hurafelere inanmaya götüren ilimler İse mezmum ilimler olarak gösterilir