Michel de Montaigne, Michel Eyquem de Montaigne, Fransız Deneme Yazarı

Michel de Montaigne, Michel Eyquem de Montaigne, Fransız deneme yazarı




Montaigne ülkemizde pek tanınmış olmamakla birlikte bu çevirileri uzun bir önsözle vermeye cesaret edemedim, bunu gerekli görmedim Çünkü Montaigne eserini zaten kendisini tanıtmak için yazmış Onunla okuyucu arasına girecek olan herkes boş sözler söylemek tehlikesine düşer Üstelik de Montaigne'in Türk okurlarına hiç de yabancı gelmeyeceğini sanıyorum: Çünkü yeni Avrupa'nın ana kaynaklarından biri olan bu büyük düşünce kaynağının bize Avrupa'dan gelen her kitapta biraz payı vardır Yeni düşünce, insan bilincinin insanı ve doğayı serbestçe tanımak çabası ise, Montaigne bu çabanın ilk büyük hamlesidir

Bugün bizim de kavuştuğumuz serbest düşünceye o, dört yüzyıl önce ve bizim uyanış devremize birçok bakımlardan benzeyen coşkun bir dönemde kavuşmuştur Bugünkü Türkçe gibi değişen kıvrak ve başıboş bir dille; şimdi anlamları çok değişmiş taze Fransızca sözcüklerle, halk deyimleriyle yazılmış olan Denemeler, çeviriye en az elverişli kitaplardan biridir Bu çevirileri iddialı birer örnek olarak değil, birer deneme olarak veriyorum
Parçaların seçilmesi de daha çok gelişigüzeldir Montaigne'den yapılacak her seçme, ister istemez, keyfi ve eksik olacaktır Bunlar, Denemeler'in ötesinden berisinden koparılmış düşüncelerdir

Montaigne'in bahçesinden her geçişte insan çok değişik demetler
yapabilir (1940)

Michel de Montaigne MONTAIGNE ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

- Denemeler'de gördüğüm her şeyi Montaigne'de değil kendimde buluyorum (Pascal)

- Bir kitap buldum burada Montaigne'in kitabı; yanıma almadım sanıyordum Aman ne hoş adam Ne zevk onunla birlikte olmak
(Mme de Sevigne)

- Montaigne, o hoşsohbet insan, Bazen derin, bazen sudan Kuşku duymasını bilmiş Burnu bile kanamadan Kerli ferli softalarla Alay etmiş sakınmadan (Voltaire)

- Eminim, alışacaksınız Montaigne'e İsanoğlu ne düşündüyse onda var ve bu kadar güçlü biçem zor bulunur Bir şey öğretmiyor, çünkü hiçbir şeyi kestirip atmıyor Doğmacılığın tam tersi Mağrur adam, ama kim mağrur değil ki? Alçakgönüllü görülenler büsbütün mağrur değiller mi? Her satırında Ben, Kendim diye konuşuyor, ama Ben, Kendim demeden hangi bilgiye varılabilir? Haydi, bırakın Allah aşkına hocam, filozofun, metafizikçinin bundan iyisi görülmemiş
(Mme du Deffand)

- Montaigne, o tanrı gibi adam, 16 yüzyılın karanlıktan içinde tek başına diri ve tertemiz bir ışık saçmış; dehası ancak zamanımızda, gerçek ve felsefi düşünce boşinançların, geriliklerin yerini alınca anlaşıldı (Grimm)

- Montaine'in düşünceleri yanlış, ama güzel (Malebranche)

- Yazarların çoğunda, yazan adamı görüyorum, Montaigne'de ise düşünen adamı (Montesquku)

- Çocukken babamın kitaplığından bana Dememeler çevirisinin perişan bir cildi kalmıştı Yıllar sonra, kolejden çıkışımda bir cildi okudum ve ötekilerini arayıp buldum Bu kitapla ne büyük haz ve hayranlık saatleri geçirdiğimi hatırlıyorum Bu kitabı, yaşadığım başka bir hayatta yazmışım gibi geliyor o kadar candan bana, benim düşüncemi, benim hayat deneyimimi söylüyordu (Emerson)

- Montaigne amma da düşünce çalmış benden! (Beranger)

- Montaigne ölüyor: Kitabını tabutunun üstüne koyuyorlar; cenazesinde yakını olarak din bilgini Charron ve manevi kızı Mademoiselle de Goumay var Resmen septik olarak Bayle ve Naude onlara katılıyor Sonra Montaigne'e az çok bağlananlar, bir an için ondan zevk almış olanlar, bir an için yalnızlık sıkıntısından kurtardığı, kuşku duydurmak sayesinde düşündürdüğü kimseler; akraba ve komşu olarak Madame de Sevigne, La Fontaine; onun yaptığını yapmaya özenip onu taklit etmeyi onur bilenler: La Bruyere, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau; ortada tek başına Voltaire; daha az önemli kimseler, karmakarışık: Saint-Evremond, Chaulieu, Garat Daha arkada çağdaşlarımız ve belki hepimiz Ne büyük bir cenaze alayı Bir insanın Ben'i için bundan daha fazla umulabilir mi? Peki ama, ne yapıyorlar bu cenaze alayında? Tören gereğince hüngür hüngür ağlayan Mademoiselle de Gournay den başka herkes konuşuyor:

Ölenden, onun sevimli taraflarından, hayata bu kadar karışan felsefesinden sözediyorlar Herkes kendi kendinden sözediyor Onunla herkesin ortak olduğu taraflar ortaya konuyor Kimse ona olan borcunu unutmuyor; her düşünce onun bir yankısı gibi Korkarım bu alayda dua eden tek adam Pascaldır
(Sainte-Beuve)

- Montaigne'i sevmek kendini sevmek, kendini her şeye tercih etmektir Montaigne'i sevmek yalnız gerçeği değil, doğruluğu ve ödev duygusunu da yalnız kendinden yana çekmektir Montaigne'i sevmek, hayatımızda hazlara, zavallı yaradılışımızın kaldıramayacağı kadar yer vermektir (Brunetiere)

- Montaigne Fransız Rönesansını bitirip Klasik çağı haber veriyor
(Lanson)

- Pilatus'un, devirler boyunca yankısı çınlayan korkunç sorusu karşısında Montaigne, daha insanca, daha din dışı, başka bir anlamda İsa'nın tanrıca cevabını vermiş oluyor:

«Gerçek nedir?
«Gerçek benim!,

Yani Montaigne gerçek olarak sahiden tanıyabileceği tek şeyin kendisi olduğuna inanıyor Onu kendinden sözetmeye götüren budur çünkü kendini bilmeyi ayrıca her şeyden daha önemli sayıyor

İnsanların ve her şeyin yüzünden maskeyi kaldırmalı, diyor Maskesini atmak için kendini anlatıyor Maske insanın kendinden çok ülkesine ve devrine ait olduğu için de insanlar maske yüzünden birbirinden ayrılıyor Böylece, maskesini gerçekten atan insanda hemen kendi benzerimizi buluyoruz
(Andre Gide)

Michel de Montaigne KENDİSİ

Boyum ortanın biraz altında, bedenim sağlam yapılı ve toplucadır yüzüm şişman değil, dolgundur; tabiatım, neşe ile hüzün arasında, oldukça ateşli ve sıcakkanlıdır Sağlığım, ta genç yaşımdan beri düzgündür: Hastalığa tutulduğum azdır

İşte ben böyle idim; kendimi, kırk yaşımı aşıp ihtiyarlığın yolunu tuttuğum şu andaki halimle anlatmıyorum:

Minutatim vires et robur adultum

Frangit et in partem pejorem liquitur oetas (Lucretius)

Yıllar için için aşındırır

Olgunluk çağına varmış güçleri

Bundan sonraki halim ancak yarım bir varlık olacak; ben artık o ben olmayacağım Gün geçtikçe kendimden ayrılıyor, uzaklaşıyorum

Singula de nobis anni proedandur euntes (Horatius)

Bir şey koparır bizden, yıllar, akıp giderken (Kitap 2, bölüm 17)

Michel de Montaigne DENEMELERİN KONUSU

Başkaları insanoğlunu yetiştiredursun ben onu anlatıyorum ve kendimde, pek kötü yetişmiş bir örneğine gösteriyorum Bu örneği yeniden biçim vermek elimde olsaydı onu elbet olduğundan çok başka türlü yapardım Bir kez yapılmış artık Şunu söyleyeyim ki, kendimi anlatırken söylediklerim değişik ve değişken olmakla beraber hiç gerçeğe aykırı değildir Dünya durmayan bir salıncaktır: Orada her şey toprak, Kafkas'ın kayalıkları, Mısır'ın piramitleri, hem çevresiyle birlikte, hem de kendi kendine sallanır Durmanın kendisi bile daha ağır bir sallantıdan başka bir şey değildir Konumu (kendimi) hep aynı halde bulundurmak elimde değil

Doğal bir sarhoşlukla, salına serpile yürüyüp gidiyor Onu belli bir noktada, canımın istediği bir andaki haliyle alıyorum Duruşu değil, geçişi anlatıyorum: Fakat yaştan yaşa, yahut halkın dediği gibi «yedi yıldan yedi yıla güne, dakikadan dakikaya geçişi Hikayemi saati saatine yazmam gerekiyor Az sonra değişebilirim Yalnız halim değil, amacım da değişebilir Benim yaptığım, değişen ve birbirine benzemeyen olaylar, kararsız ve bazen çelişmeli düşünceleri yazıya dökmektir Acaba benliğim mi değişiyor, yoksa aynı konulan ayrı koşullara ve ayrı bakımlara göre mi ele alıyorum? Her ne hal ise, kendi kendimden ayrıldığım oluyor Fakat Demades'in dediği gibi, doğrudan hiç ayrılmıyorum Ruhum bir yerde durabilseydi, kendimi denemekle kalmaz, bir karara varırdım: Ruhum sürekli bir arayış ve oluş içinde

Anlattığım hayat basit ve gösterişsiz; zararı yok Bütün ahlak felsefesi sıradan ve kendi halinde bir hayata da girebilir, daha zengin, gösterişli bir hayata da: Her insanda, insanlığın bütün halleri vardır
(Kitap 3, bölüm 2)

Olgun bir okuyucu çok kez başkasının yazdıklarında yazarın düşünmediği güzellikler bulur, okuduklarına daha zengin anlamlar ve renkler kazandırır (Kitap 1, bölüm 26)

Başkalarının bilgisiyle bilgin olabilsek bile, ancak kendi aklımızla akıllı olabiliriz (Kitap 1, bölüm 24)