Hamur

Hamur

HAMUR a (ar hamir)

1 Suyla karıştırılarak yoğrulmuş, gereğinde mayalanmış, içine çeşitli maddeler katılmış un (Bk ansikl böl)

—2 Ekmek hamuruna konulan maya

—3 Kâğıt için, tür, kalite: ikinci hamur kâğıt

—4 Öz, asıl, maya: Adamın hamuru kötü

—5 Hamur açmak, yoğrulmuş, topak durumuna getirilmiş hamuru oklava ile inceltip yufka duruma getirmek

|| Hamur gibi, yorulmuş, bitkin durumda bulunan kimseler için kullanılır; iyice pişmemiş yiyecekler için kullanılır

|| Hamur işi, hamurdan yapılan yiyecekler ve tatlılar: Hamur işlerine artık paydos diyeceksin || Hamur tutmak, hamur yoğurup hazırlamak

—Balıkç Balıkları avlamak için patates, peynir, ekmek içi, vb ile yapılan yem

—Camc Cam hamuru, temel bileşeni cam, kristal, ve I ya da toz emay olan, boyar oksitlerle karıştırılarak bir kalıp içinde pişirme yoluyla elde edilen ve sanat camcılığında kullanılan gereç (Bk ansikl böl)

—Ekmekç Hamur kazanı, içinde, hamur yoğurmaya yarayan metal kolların hareket ettiği bir tekneden oluşan aygıt

|| Hamur teknesi, yamuk ya da yarıdaire biçiminde bir kaptan oluşan, ekmek hamurunu elle yoğurmakta kullanılan ve derin olmayan tekne

—El sant Çiçek hamuru, yapma çiçek yapımında kullanılan, değişik malzemelerden yapılabilen hamur kıvamında karışım (Ana maddesini zamk ya da kitre oluşturur)

||Veş/7 hamur, yapma çiçek yapımında kullanılan, içine yeşil boya katılmış çiçekçi hamuru

—Hidr bağl Çimento hamuru, çimento ve su karışımı (Enjeksiyon yapmada kullanılan su oranı yüksek çimento hamuruna şerbet adı verilir)

—Kâğ san Hamur hazırlama ustabaşı-sı, hamur açma ve inceltme bölümünü gözetimle yükümlü işçi (Hammadde karışım oranlarını, işlemlerin süresini ve yeğinliğini belirleyen yönergeleri uygulamadan da sorumludur)

|| Kâğıt hamuru, çoğunlukla bitkilerden elde edilen ve kâğıt ya da karton üretiminde öğütme, arıtma, temizleme gibi işlemlerden geçirmek üzere hazırlanan lifli madde

—Kâğıt ya da karton üretiminde kullanılan, dolgu, kolo-fan, yapıştırıcı, boyarmadde gibi çeşitli ürünler katılmış ya da katılmamış lifli asıltı halinde hamur (Bk ansikl böl)

—Mutf Hamur fırçası, hamur işlerinin üzerine yumurta sarısı sürmeye yarayan yassı ve küçük fırça

|| Hamur işi, hamurdan yapılmış börek, tatlı, pasta, bisküvi vb yiyeceklerin genel adı

|| Hamur keseceği, yufka yapılmış hamuru kesmeye ya da teknede, tepside bulunan hamuru kazıyarak çıkarmaya yarayan üçgen biçimli saplı bıçak

|| Hamur tahtası, üzerinde hamur yoğrulan ya da yufka açılan, kısa ayaklı yuvarlak masa

|| Hamur tutmak, yapılacak hamur işinin özelliğine göre una gerekil malzemeleri katıp hamur hazırlamak

|| Hamur yoğurmak, hamuru, İyice karışıp özleşinceye değin altüst edip ellerle bastırarak uygun kıvama getirmek (Günümüzde bu işlem makinelerle de yapılmaktadır)

|| Ekmek hamuru -> ekmek

|| Kek hamuru, yapılacak kekin özelliğine göre içine yağ, süt, yumurta şeker vb malzeme katılmış, genellikle muhallebi kıvamında hamur

|| Pasta hamuru, pasta yapılmak üzere hazırlanmış şekerli ya da tuzlu hamur

|| Turta hamuru, turta yapmak üzere hazırlanmış katı hamur

|| Yağlı hamur, bazı hamur işlerinin, özellikle kimi börek ve poğaça türlerinin yapımında kullanılan içine yağ katılmış ya da yufka haline getirildikten sonra aralarına yağ sürülmüş hamur (Yağlı hamurla yapılan hamur işleri katmerli ve gevrek olur)

—Petrogr Bir kayacın, büyük kristaller içeren, ama göze homojen görünen bölümü

—Pollm Kalıplama hamuru, şişirmell fışkırtma sırasında kalıba sokulan içi oyuk hortum biçiminde madde

—Yağ mad Yansızlaşma hamuru, arıtma sırasında, yağlı maddeleri yansızlaştırır-ken elde edilen, sabun, yansız yağlı madde, su ve gllserol karışımı
sıf iyi pişmemiş ekmek ve hamur işleri için kullanılır

—Metalürj Hamur metal, yumuşayan ve erimeye başlayan metal

—AnsİKL Camc Cam hamuru Cam hamuru tekniğinin özgünlüğü hem uygulanan kalıplama tekniğinden, hem de pişirme biçiminden gelir Kayıp balmumu yöntemiyle kalıplama, bir yandan bronz tekniğine, bir yandan da kalıplama-modelaj tekniğine benzer; pişirme işlemi, cam hamurunu camcılık teknikleri sınıfından çok seramik teknikleri sınıfına sokar Önce Mısırlılar, sonra Yunanlılar ve Romalılar tarafından kullanılan bu teknik 1884'te Fransa'da H Cros* tarafından değerlendirildi Hazırlanışında karşılaşılan güçlüklere rağmen cam hamuru, renkli camdan oluşturulan biçimlerden birçok örneğin üretilmesini sağladığından, çağdaş sanat camcılığında kullanılmaktadır

—Ekmekç Pek çok tipi olan hamur makineleri, bugün, yoğurma işleminin elle yapıldığı eski hamur teknelerinin yerini almıştır Bu aygıtlar, silindir ya da küresel büyük bir kâse biçiminde metal bir tekneden ve yatay, düşey, eğik ya da çeşitli biçimlerde hareket eden bir eksen üstüne takılmış belli sayıda demir koldan oluşur Hamur kazanlarının çoğunda tekne, içindeki hamurun bütün bölümlerinin karışmasını sağlamak için kendi ekseni çevresinde sürekli olarak döner

—Kâğ san Eskiden kâğıt yalnızca paçavralardan üretiliyordu; günümüzde az ve pahalı olmaları yüzünden paçavralar, sigara kâğıdı, para kâğıdı gibi çok dayanıklı özel kâğıtların üretiminde kullanılır Bu üretimde paçavralara kısa pamuk, keten ve kenevir lifleri katılır Dövülerek temizlenen kuru paçavralar türlerine ve renklerine göre ayrılır; düğme ve agraf gibi istenmeyen öğeler ayıklandıktan sonra karışım parçalanır Daha sonra basınç altında alkali bir çözeltiyle yıkanan paçavralar lif açma ve yıkama hollenderlerinde İşlenerek lifli asıltı haline getirilir Nihayet hamur yük-seltgenlerle (klor bileşikleri, peroksitler) ağartılır
Avrupa'da ve Kuzey Amerika'da kâğıt hamurunun hemen hemen tamamı reçl-nell ya da geniş yapraklı ağaçlardan elde edilir Öteki ülkelerde, iklim koşullarına göre ağaç yerine ya da ağaca ek olarak saman, saz, çeşitli kamışlar, bagassa, alfa vb kullanılır Hamur üretimi, bitkilerde llgnin ve hemiselülozlarla birbirine bağlı lifleri ayırmaya, odun lifinde yaklaşık °/o 50 oranında bulunan selülozun bütünlüğünü bozmadan bu iki bileşeni tamamen ya da kısmen elemeye dayanır

Hamurlar başlıca üç grupta sınıflandırılır; yüksek verimli (% 86-93) hamurlar temelde mekanik yöntemlerle elde edilir; düşük verimli (% 46-55) hamurlara kimyasal hamur adı verilir, çünkü bu tür hamurlarda lignini ve hemiselülozu çözündürmek İçin bitki basınç altında pişirilir; yarı kimyasal hamur adı verilen orta verimli (°/o 60-75) hamurlara İse denetimli kimyasal etkiden sonra yongaları parçalamak için mekanik işlem uygulanır Günümüzde yüksek verimli üç tür odun hamuru kullanılır: mekanik hamur (yongaları lif açıcıda sulu ortamda öğütme); yonga hamuru (yongaları diskli incelticilerde mekanik olarak parçalama); ısılmekanik hamur (yongaları diskli incelticilerle 120 -130 °C'ta parçalama) Kimyasal hamurlar arasında şu türler yer alır: sodalı hamurlar basınç altında alkali ortamda pişirilerek elde edilir; sülfatlı hamurlar (kraft hamuru) basınç altında alkali ortamda, kükürt bileşiklerin eşliğinde (temel maddesi sodyum sülfat olan kimyasal madde) pişirilerek üretilir; bisülfitll hamuru elde etmek için ise asit ortamda (alkali bisülfitler ve çözünmüş kükürt dloksitler) basınç altında pişirme yoluna gidilir Her üç halde de hammadde büyük kazanlarda pişirilir

Yarı kimyasal hamurlar sertlik kazandırma özelliği nedeniyle özellikle oluklu kâğıt üretiminde kullanılır Bu hamurları elde etmek için ya geniş yapraklı ağaç odunu yansız sülfat çözeltisinde (yansız sülfat hamuru) basınç altında pişirilir ya da saman ve geniş yapraklı ağaç odunu alkali bir çözeltinin denetimli etkisi altında bırakılır Her iki halde de kimyasal işlemi diskli incelticilerle mekanik parçalama İzler Kimyasal pişirme işlemlerinden kaynaklanan aşırı kirlenmeyi önlemek için kükürtlü ya da öteki bileşikleri kullanmadan işleme yöntemleri konusunda kimi araştırmalar yapılmaktadır (örneğin, katalizör olarak soda ve antraklnon kullanan oksijenli sodyum hidroksit yöntemi)

• Beyazlatma Selüloz elde etmek İçin kimyasal hamurları beyazlatmada birçok evre vardır: önce klorlama işleminde klor gazı liflerdeki lignlnle tepkimeye girer: elu-şan klorollgnin ve hemiselülozlar alkali ortamda çözündürülür; nihayet yükseltge-meyle kalan renkler giderilir; bu son İşlemde yükseltgen madde olarak hlpokloritler, klor bloksit, peroksitler ve ozon kullanılır Mekanik ve bazen kimyasal hamurları beyazlatmada yalnızca yükseltgeme (peroksitler) ya da indirgeme (sodyum hidro-sülfit) yöntemlerine başvurulur; kimi zaman her iki işlem birlikte uygulanır Elde edilen beyazlık ağartılmış kimyasal hamurlara oranla daha zayıftır

• Hamurların karşılaştırmalı kalitesi (azalan bir yöntemle) şöyle sıralanabilir: Sağlamlık: kraft hamurları, bisülfitler, yarı kimyasal hamurlar, ısılmekanik hamurlar, mekanik hamurlar Saydamsızlık: mekanik, ısılmekanik hamurlar, kraft hamurları, bisülfitler, yarı kimyasal hamurlar Kâğıda verilen eper: mekanik hamurlar, ısılmekanik hamurlar, geniş yapraklı ağaç ve reçinell ağaç odunlarından elde edilen kimyasal hamurlar Beyazlatılmamış hamur rengi: en açık renk taşıyanlar, mekanik hamurlar ve blsülfitlerdlr; en koyu renkli hamur (açık kahverengi) kraft hamurudur ve bu özelliği yüzünden yalnız ambalaj kâğıdı üretiminde kullanılır,

• Eski kâğıt hamurları Toplanan eski kâğıt ve kartonlar kâğıt sanayisinde yaygın biçimde kullanılır; bunlar türlerine göre ayıklandıktan sonra, parçalanır, temizlenir ve gereken kıvam verilir Basılı kâğıtlar İse gereken kıvam verilmeden önce mürekkep giderme ve beyazlatma İşleminden geçirilir Bu işlemler toplanmış eski lifler kullanan fabrikalarda gerçekleştirilir
♦ Satışa sunma Beyaz, yarı beyaz ya da beyazlatma işleminden geçmemiş hamurlar, kalın yapraklar halinde istiflenip ya da sıkıştırılmış topaklar biçiminde balyalanarak satışa sunulur Kuru hamurların su oranı yaklaşık % 90 dolayındadır

—Mutf Hamur genellikle un, su, tuz, ekşi ya da tatlı maya ve kabartma tozuyla hazırlanır Su yerine yağlı ya da yağsız süt de konabilir Börek, tatlı, pasta, kurabiye vb hamur işlerinin içine yağ, şeker, yumurta ve aroma maddeleri de katılır Hamurun özlü unlardan yapılması gerekir Özlü unlar avuç içinde sıkıldığında dökülür, renkleri beyaz ya da çok açık sarıdır Avuç içinde kalıp gibi kalan unlar özsüz, nemli ya da çok taze demektir Bu tür unlar kabarmaz ve az su kaldırırlar Hamurun yoğurulduktan sonra bir süre bekletilmesi gerekir Bekletme sırasında altının yapışmaması ve üst kısmının kabuk tutmaması için alta un ya da nişasta serpilir, üstü nemli bir bezle örtülür Yufka açarken de oklavanın unlanması gerekir