Afganistan

Afganistan

AfganistanAçıklamaAfganistan İslam Cumhuriyeti

Ülkenin Resmi Tam Adı: Afganistan İslam Cumhuriyeti

Kısa Şekli : Afganistan

Yerel Tam Adı: Dovlat-e Eslami-ye Afganestan

Yerel Kısa Şekli: Afganestan

Eski Adı: Afganistan Cumhuriyeti

Yönetim Şekli: İç barış sağlanamadığından önemli bir düzen oturtulmamış
Başkenti: Kabil

İdari Bölümleri: 30 il; Badakhshan, Badghis, Baghlan, Balkh, Bamian, Farah, Faryab, Ghazni, Ghowr, Helmand, Herat, Jowzjan, Kabol, Kandahar, Kapisa, Konar, Kondoz, Laghman, Lowgar, Nangarhar, Nimruz, Oruzgan, Paktia, Paktika, Parvan, Samangan, Sar-e Pol, Takhar, Vardak, Zabol

Bağımsızlık Günü: 19 Ağustos 1919

Milli Bayramları: Kurtuluş günü, 19 Ağustos (1919)

Anayasası: Yok

Hukuk Sistemi: İslam hukuku
Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: AsDB (Asya Kalkınma Bankası), CP, ECO (Ekonomik İşbirliği Örgütü), ESCAP (Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G-77, IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IDB (İslam Kalkınma Bankası), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu),Intelsat, IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ITU (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği), NAM, OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü)

Tarihi

Eskiden Türkistan’dan gelen Turan asıllı Kuşaniler, Afganistan’ı hakimiyetleri altına aldılar Hazret-i Osman zamanında İslam orduları Kabil civarına kadar ulaştı Miladi 627’de hazret-i Muaviye zamanında İslam orduları Herat, Belh ve Kabil şehirlerini fethettiler Basra valisi Abdurrahman bin Samura kumandan idi Bu tarihte Afgan halkı tamamen İslamiyeti seçerek müslüman oldu Miladi 871’de Yakub bin Leys, Gazne’yi feth etti

Miladi onuncu asırda Gazneli Devleti kuruldu Gazneli Devleti'nden sonra Afganistan’ın kuzeyi Selçuklularda kalıp, diğer kısmında Guriler Devleti kuruldu Cengiz Han, Afganistan’ı ele geçirdi Kurulan Tacik Devleti iki asır yaşadı Timur Han bu devlete son verdi Timur’un torunu Zahirüddin Muhammed Babür, Fergana’dan Kabil’e yürüdü ve şehri teslim aldı Afganistan, Hint-Moğol İmparatorluğu ile İran arasında paylaşıldı

İran Şahı Nadir Şah 1739’da Afganistan’ı ele geçirmek istedi Suikastte ölünce, Nadir Şahın süvari birlik komutanı Ahmed Şah 1747’de yeni bir devlet kurarak Kabil’i başkent yaptı Ahmed Şah ölünce karışıklıklar çıktı Dost Muhammed karışıklıkları önledi ve 1835’te Afgan Emirliğini ilan etti İngilizleri hezimete uğrattı ve 1857’de İngilizlerle antlaşma yaptı

Ruslar 1868’de Semerkant ve Buhara’yı işgal ettiler 1873 antlaşması ile Amu Derya (Ceyhun) Nehri Afganistan-Rusya sınırı oldu Hindistan’da İslam devleti Gürganiye’yi yıkan İngilizler, on dokuzuncu yüzyılda Afganistan’ı işgal ettiler Ülke sonra da Rusların istilasına uğradı 1907 yılında İngilizler, Ruslarla anlaşarak Afganlılara yarı bağımsızlık verdiler Emir Emanullah yönetiminde 1921 yılında tam bağımsızlığına kavuştu Meşruti bir emirlik olarak idare edildi 1964 yılında Muhammed Zahir Şah (1933-1973) bir anayasa hazırlatıp yürürlüğe koydu



Bu anayasa ile parlamento hükumeti kuruldu Fakat 17 Temmuz 1973 tarihinde Muhammed Zahir Şahın İtalya’yı ziyareti sırasında General Muhammed Davud, askeri bir darbe ile hükumeti devirdi 1964 Anayasasının yürürlükten kalktığını ilan edip, askeri bir konseyle memleketi idare etmeye başladı Bu tarihten sonra Afganistan’ın siyasi tarihinde pekçok istikrarsızlıklar meydana geldi

1978 yılına kadar icraatına devam eden Davud Han, 27 Nisan’da komünistlerin yaptığı bir darbe ile öldürüldü Marksist Nur Muhammed Taraki hapisten çıkarılarak Afganistan Demokratik Cumhuriyetinin başkanlığına getirildi Yeni komünist yöneticiler arasında kısa zamanda görüş ayrılığı ortaya çıktı Dinine sıkı sıkıya bağlı Afgan halkı, idareci komünistlere karşı direnmeye başladı ve kısa zamanda birlik gerçekleşerek gerilla harbi şeklinde mücadeleye dönüştü Ülkenin durumu 1979 yılında büsbütün karıştı Bu yılın Şubat ayında Kabil’de ABD elçisi öldürülünce, Başkan Taraki, Mart ayında başbakanlığı Hafzullah Amin’e bırakmak zorunda kaldı

16 Eylül’de saray darbesi sonucu başbakan Hafzullah Amin, Taraki’yi devirerek yönetimi ele geçirdi Halk tarafından desteklenmeyen Amin, 28 Aralık 1979’da Rusya’ya giderek anlaşma imzaladı Hemen arkasından Rusya, Kabil’e havadan asker indirdi Memleketine ihanet ederek Rusları davet eden Amin öldürüldü Rusya komünist rejimini uygulamak istediği bütün devletlerde olduğu gibi hemen kendisine bağlı Babrak Karmal’ı başa geçirdi

Rus askerlerinin mikdarı bir kaç günde 50 bini aştı Zamanla bu mikdar 200 bini geçti Halk, kitleler halinde Pakistan’a göçtü Sovyet ordusunun Afganistan’ı işgal etmesi bütün dünya ülkeleri tarafından tepki ile karşılandı Tek bir idare altında birleşen mücahidler, Rus askerlerine karşı uzun yıllar gerilla savaşı verdiler Mücahidleri yenemeyen Rus birlikleri, Afganistan’ı terk etti ve bu işlem 15 Şubat 1989’da tamamlandı Sovyet birliklerinin çekilmesi üzerine Muhammed Necibullah olağanüstü hal ilan etti Bu sırada mücahidler Pakistan’da geçici bir hükumet kurdular Sıbgatullah Müceddidi devlet başkanlığına getirildi Fakat bir süre sonra mücahidler bölündü Bu arada Müceddidi istifa etti, yerine Burhaneddin Rabbani getirildi İç savaş devam etmektedir (1992)


Fiziki Yapı

Yüzölçümü 657500 kilometrekare olan Afganistan, bölge yapısı, iklim ve bitki örtüsü bakımından geniş ölçüde farklılık gösterir
Dik, karlı dağları, derin vadileri ve bitki örtüsü çok zayıf plato ve rüzgarlı çölleriyle kaba ve dalgalı bir arazi karakterine sahiptir Ortalama yüksekliği 1220 metreyi geçer Doğu-batı arası uzunluğu 1240, kuzey-güney arası 653 kilometredir

Dağları: Dağ silsileleri, kuzey-doğudaki Vakhan koridorundan güney-batıya doğru ülkeyi ikiye ayırır En önemli dağ silsilesi Himalayaların uzantısı olan Hindikuş’lardır Bu dağlar kuzey ve güney Afganistan arasında adeta bir set teşkil eder 2987 m yüksekliğindeki Şibar en önemli geçittir Hindikuş Dağları batıya doğru alçalarak İran sınırına kadar uzanır Paropamisus dağ silsilesiyle birleşir Ülkenin tam ortasında Kuhi Baba Dağı vardır
Diğer önemli dağları doğuda bulunur Bunlardan Sefid Kuh, Akdağ, Kabil’in güneyinde Logar Vadisine, batıya doğru uzanır Bu dağları stratejik önemi çok büyük olan Hayber Geçidi, Kabil’in güneyinde ikiye böler Daha güneyde Pakistan’daki Süleyman Dağlarının kuzey uzantısı vardır

Kavaja Amran Dağı, Kandahar bölgesi ve Pakistan sınırı arasında güney-batıya uzanır Hindikuşlar’ın kuzeyi, Amuderya Nehrinin kolları tarafından sulanan steplerle kaplıdır
Gölleri: Afganistan göl bakımından oldukça fakir bir ülkedir

İklim

Afganistan’ın yazları sıcak ve uzun, kışları ise şiddetli derecede soğuk bir iklimi vardır Güney - batı dışında yıllık yağış miktarı ortalama 1800 milimetredir Yağışlar genellikle kasım ve nisan ayları arasında çoğunlukla kar şeklinde görülür Kabil kış boyunca karlarla kaplıdır
Afganistan’da kışın soğuğu, yazın sıcağından daha korkutucudur Mevsim değişiklikleri oldukça ani olur
Yazın küçük dereler kurur Büyük nehir sularının esas kaynağını, yaza doğru yüksek kesimlerde eriyen karlar teşkil eder

Tabii Kaynakları

Madenler: Çeşitli ve zengin maden yatakları vardır Madenler devlet eliyle işletilir Maden yatakları üç ayrı bölgede bulunur: Hindikuş dağlarının kuzeyi, Kabil çevresi, Kandahar’ın kuzeyi
Önemli madenleri şunlardır: Kömür, demir, bakır, kurşun, çinko, sodyum, magnezyum sülfat, magnezyum klorat, krom, berilyum, sülfür, mika, talk, asbest ve mermer
Yapılan sondajlar, Afanistan’da çok zengin tabii gaz yatakları olduğunu göstermiştir

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Yüzölçümünün % 1’den daha azı ormanlıktır Çeşitli tipte yaprak dökmeyen ve döken ağaç türleri güney ve doğudaki dağlık bölgelerdedir Afganistan bir av diyarı olup, her çeşit yabani av hayvanlarına sahiptir Dağ keçisi, ayı, tilki, kurt, leopar bol mikdarda bulunur

Nüfus ve Sosyal Hayat

Afgan vatandaşına Afganlı denir Fakat Afganlıların ülkesi anlamına gelen Afganistan, on sekizinci yüzyıla kadar belirtilen saha için kullanılmadı Tarihçiler bu bölgenin eski isminin “Arayanlılar Ülkesi” anlamına gelen “Aryana” olduğunu yazar
Kabileler: Afganistan halkı çeşitli kabilelere mensuptur Bunların başlıcaları şunlardır:

Peştun kabilesi: Bunlara Afganlı da denir Bunlar on bir ve on ikinci yüzyılın başlarında Süleyman bölgesinden Peşavar ve Kabil’e doğru yayıldılar ve sayıları önemli ölçüde arttı Şimdi nüfusun % 50-60’ını teşkil eden Peştunlar müslüman ve Ehl-i sünnet itikadındadır Farisiye benzer bir dil olan Peştu dilini konuşurlar

Duraniler: En önemli Peştu kabilelerindendir Bu kabile mensuplarının ekseriyeti köylerde yaşayan çiftçi veya modern şehirlerde yaşayan me’murlardır Daha çok Nangehar ve Baktya vilayetlerinde toplanmışlardır Fakat büyük mikdarı Kandehar ve Herat illerinde, bir kısmı da Hindikuş’un kuzeyindeki sulak bölgelerde yaşar
Tacikler: Diğer önemli etnik beyaz gruptur İran kökenli olup, çoğu İran’daki gibi Farsça konuşurlar ve Ehl-i sünnet itikadında Müslüman olup, batıda yaşayanları şiidir Köylerde yaşarlar ve tarımla uğraşırlar Bir kısmı ise, sanat sahibi veya tüccardır Taciklerin çoğu Kabil ve Herat illerinde yaşar Bazı dağlı Tacikler, Hindikuş Dağlarının kuzeyinde, bir kısmı da İran sınırı boyunda bulunur
Hazara: Üçüncü büyük etnik grup olup sayıları 600 bin kadardır On üçüncü ve on beşinci yüzyıllar arasında bölgeye gelen Moğolların torunu olduklarına inanırlar Bir çok kelimeleri Türkçe olup, kısmi bir Farsça konuşurlar ve şiidirler




Türk ve Türk Moğol: Bu grup uzun zamandır Afganistan’da bulunmaktadır Kuzeybatıda 200000 civarında sayıları olup, göçebe hayatı yaşarlar ve sünni Müslümanlardır
Batı Afganistan’da ayrıca sayıları yarım milyona yaklaşan çeşitli kabileler mevcuttur

Etnik grupların içinde Afganlılar en büyük göç ve prestije sahiptirler Tacikler genellikle tarımla uğraşmalarına rağmen devlet idaresinde, iş ve ticaret çevrelerinde önemli yer işgal ederler Farsça genel lisan olarak kullanılır Fakat Puştu dili de önemlidir 1964 Anayasası resmi dil olarak Farsça ile Puştu dilini kabul etmiştir

Din: Hemen hemen bütün Afganlılar müslümandır Gerçek Afganlılar dahil, Tacikler, Özbekler ve Türkmenlerin yaklaşık % 80’i sünnidir % 18’i şii, % 2’si ise İsmailiyye gibi bazı sapık fırkalara bağlıdır
Nüfus dağılımı: Afganistan’da nüfus yoğun değildir Şimdiye kadar hiçbir resmi nüfus sayımı yapılmıştır 1972 senesine göre resmi çevreler 17 milyondan fazla nüfus olabileceğini tahmin etmişlerdir % 2,3’lük bir yıllık nüfus artış hızına sahiptir Halkın % 10’u şehirli, % 20’si göçebe ve yarı göçebe, % 70’i de çiftçidir

Şehirleri: Kabil, Kandehar, Herat, Celalabad, Mezar-ı şerif, Gazne, Baghlan’dır Pul-i Humri ise önemli endüstri merkezidir
Köy ve göçebe hayatı: Köy va aşiret gruplarına dayalı toplumlarda ailenin bütünlüğü ve bölünmezliği temel kuraldır Aile, en yaşlı ve otorite kişi tarafından idare edilir Köylerde aile tek katlı kerpiç ve etrafı duvarla çevrili ev veya küme evlerde oturur

Şehir hayatı: Şehir ve kasabalarda yaşayanların hayatı, çiftçi ve göçebelerden çok modern ve oldukça teşkilatlıdır Kadınlar, “Perdah” denilen peçe ve “Şadri” denilen çarşaf giyerler Perdah 1959’da serbest bırakıldı ve kadınlar devlet dairelerine işe alınmaya başlandı
Eğitim: 1946 yılında kanunla kurulan Kabil Üniversitesi; tıp, hukuk, siyasal bilimler, mühendislik, vb gibi bir çok fakültelerden meydana gelir 1963 yılında Celalabad’da, Nangehar Üniversitesi kuruldu Ayrıca bir çok öğrenci de yurt dışında çeşitli ülkelerde yüksek öğrenim görmektedir Erkeklerin % 10’u iyi eğitim görmüştür Kadınlarda bu oran daha düşüktür Bu durumu düzeltmek ve daha iyiye götürmek için gerekli tedbirler alınmaktadır

Ülkede altı yıl süreli ilkokullara devam etme, 1955’den sonra 1960’lı yıllarda önemli ölçüde artmıştır Okuma-yazma oranı düşüktür Eğitim, her düzeyde parasızdır ve ilköğretim mecburidir
Sanat ve edebiyatta İslam dininin etkisi çok büyüktür Edebi lisan olarak Farisi kullanılır

Ekonomi

Hızlı endüstrileşme hamlelerine rağmen, Afganistan önemli bir tarım memleketi olarak kalmıştır İş gücünün % 85’i tarımla uğraşır Tarım alanları küçük gruplar halinde olup, toprak ilkel metodlarla işlenir
1956 yılında çıkan kanuna göre 5 yıllık kalkınma programlarıyla ekonominin modernleştirilmesine başlanmıştır Plandaki ana konu; zirai teknoloji ve sulama imkanlarının geliştirilmesidir
Buğday, mısır, pirinç, fasülye, bezelye, çavdar, darı, yonca, patates, soğan, lahana, patlıcan, kabak, kiraz, elma, erik, üzüm, zeytin, portakal, limon, muz, pamuk, şeker pancarı ve tütün başlıca tarım ürünleridir

Hayvancılık: Koyun, keçi, deve, at ve eşek beslenen önemli hayvanlardandır Dört çeşit koyun türü vardır Bunlardan Gilzai cinsi yünü için, Türki cinsi et-yün-süt için, Arabi cinsi halı yünü için, Karakul cinsi derisi için beslenir
Sanayi: Evlerde yapılan el işlerinden başka, Afganistan sanayi bakımından yeni gelişen bir ülkedir Yalnız kumaş, çimento ve şeker fabrikaları önem arzeder

Toplam yıllık kumaş üretimi kapasitesi 1,5 milyon metredir Çimento üretimi yıllık 15000 tondur Evlerde dokunan halı ve ipek böceği vasıtalarıyla üretilen ipek ipliği önemli bir yer tutar
Su gücü ve sulama: 1930’dan itibaren hükumet, eski baraj ve su kanallarının imarı için önemli teşebbüslerde bulundu Dışarıdan yabancı mühendisler getirerek kurulacak fabrikalar ve Kabil’in elektrik ihtiyacı için modern barajlar inşa ettirdi
Bu barajlardan Jabal-us Siraj 2400 kw, Pul-i Humri 9000 kw, Çakivardak 4000 kw’lık enerji üretmektedir

İkinci Dünya Savaşından sonra sulama gayesiyle Amerikan mühendislerine yaptırılan Angandab barajı 63133, Kojaka barajı 72846 hektarlık bir alanı sulamaktadır Bu barajlardan önemli ölçüde elektrik enerjisi de elde edilmektedir Ayrıca Kabil nehri üzerinde kurulan Naplu, Sarabi ve Dorun isimlerinde üç baraj vardır
Genel İstatistiki Bilgiler
Konum: Güney Asya'da, Pakistan'ın kuzey batısında, İran'ın doğusunda yer almaktadır




Coğrafi Konumu: 33 00 Kuzey derecesi, 65 00 Doğu boylamı

Bulunduğu Kıta: Asya

Yüzölçümü: toplam: 647,500 km²; kara: 647,500 km²; su: 0 km²

Sınırları: toplam: 5,529 km

Sınır Komşuları: kuzeydoğuda Çin 76 km, batıda İran 936 km, doğu ve güneyde Pakistan 2,430 km, kuzeyde Tacikistan 1,206 km, kuzeyde Türkmenistan 744 km, kuzeyde Özbekistan 137 km

Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 0 km (kara ile çevrili)

Sahip Olduğu Deniz Kıyısı: Yok (kara ile çevrili)

İklimi: Sert bir bozkır iklimi hakimdir; kışları soğuk, yazları sıcak geçer

Arazi Yapısı: Kuzeydoğu ve güneyde engebeli dağlık arazilere ve ovalara sahiptir Kuzey doğusunu Hindu Kuş dağları kaplar Ayrıca güneyde Süleyman, kuzeyde Bendi Türkistan dağları mevcuttur Güney bati bölgeleri geniş çöllerle kaplıdır

Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Amu Darya 258 m; en yüksek noktası: Nowshak 7,485 m

Doğal Kaynakları: doğal gaz, petrol, kömür, bakır, krom, kükürt, kurşun, çinko, demir, berilyum, yakut, tuz, kıymetli taşlar

Arazi Kullanımı: tarıma uygun topraklar: %12 Otlakları: %46 Ormanlık Arazisi: %3 Diğer Arazileri: %39 (1993 verileri)

Sulanan Arazisi: 30,000 km² (1993 verileri)

Ülkede Görülme Olasılığı Olan Doğal Afetler: Hindu Kuş dağları bölgesinde depremler; su baskınları; kuraklıklar

Akarsuları: En önemli akarsuyu Hilmend'dir Amuderya, Kokça, Kunduz ve Kâbil adlı akarsuları bulunmaktadır Bunların dışında küçüklü büyüklü çok sayıda akarsuyu mevcuttur

Coğrafi Not: Kara ile çevrili

Nüfus: 26,813,057 (2001 Temmuz ayı tahmini)

Yaş Yapısı: 0-14 yaşlarda: %422 (erkek 5,775,921; kadın 5,538,836)

15-64 yaşlarda: %5501 (erkek 7,644,242; kadın 7,106,568)

65 yaş ve üzerinde: %279 (erkek 394,444; kadın 353,046) (2001 tahmini)

Nüfus Artış Oranı: %348 (2001 tahmini)

Not: Bu oran İran mültecilerini de kapsar

Mülteci Sayısı: 1111 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)

Cinsiyet Oranı: doğumlarda: 105 erkek/kadın

15 yaş altı: 104 erkek/kadın

15-64 yaşlarında: 108 erkek/kadın

65 yaş ve üzeri: 112 erkek/kadın

Toplam Nüfusta: 106 erkek/kadın (2001 tahmini)

Bebek Ölüm Oranı: 14702 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)

Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 4624 yıl

Erkeklerde: 4697 yıl

Kadınlarda: 4547 yıl (2001 tahmini)

Ortalama Çocuk Sayısı: 579 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)

HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %001den az (1999 verileri)
Ulus: Afgan

Nüfusun Etnik Dağılımı: Pestunlar %38, Tacikler %25, Hazaralar %19, küçük etnik unsurlar (Aymaklar, Türkmenler, Beluciler ve diğerleri) %12, Özbekler %6

Dinler: Sünni Müslümanlar %84, Şii Müslümanlar %15, diğerleri %1

Dil: Resmi dil Pestuca ve Tacikçedir Nüfusun %35 i Pestuca, %50 si Farisice (Dari), %11 i Özbekce ve Türkmence, %4 ü Belucice ve Pasice) ve diğer azınlıkların dillerinde konuşmaktadır

Okur Yazar Oranı: 15 yaş ve üzeri bilgiler Toplam Nüfusun: %315 Erkeklerin: %472 Kadınların: %15 (1999 tahmini)

Ekonomiye Genel Bakış: Afganistan kara il çevrili bir ülkedir, ekonomisi tarıma ve hayvancılığa (koyun ve keçi yetiştirmeye) bağlıdır

İş Gücü: 10 milyon (2000 verileri) Sektörlere Göre İşgücü Dağılımı: tarım %70, endüstri %15, hizmet %15 (1990 verileri)

Endüstri: Küçük çapta tekstil, sabun, mobilya, ayakkabı, gübre, çimento; el yapımı halılar; doğal gaz, yağ, kömür, bakır işletmeleri

Elektrik Üretimi: 420 milyon kWh (1999 tahmini)

Elektrik Tüketimi: 4806 milyon kWh (1999 tahmini)

Elektrik İhracatı: 0 kWh (1999 tahmini)

Elektrik İthalatı: 90 milyon kWh (1999)

Tarım ve Hayvancılık Ürünleri: haşhaş, buğday, meyveler, fındık; yün, deri

İhracat Tutarı: 80 milyon$ (haşhaş harici) (1996 verileri)

İhracat Ürünleri: haşhaş, meyve ve fındık, el yapımı halılar, yün, pamuk, deri, değerli taş ve mücevherler

İhracat Ortakları: Pakistan, İran, Almanya, Hindistan, Birleşmiş Krallıklar, Belçika, Lüksemburg, Çek Cumhuriyeti

İthalat Tutarı: $150 milyon (1996 verileri)

İthalat Ürünleri: Yabancı sermaye, yiyecek ve petrol ürünleri, cok sayıda tüketim malı
İthalat Ortakları: Pakistan, İran, Japonya, Singapur, Hindistan, Güney Kore, Almanya
Dış Borç Tutarı: 55 milyar $ (1996 verileri)

Para Birimi: afgani (AFA)

Para Birimi Kodu: AFA

Mali Yılı: 21 Mart - 20 Mart

AFGANİSTAN

Güneybatı Asya'da yer alan Afganistan, kapladığı alan bakımından Türkiye'den küçüktür (652 000 km2) Başkenti Kabil olan Afganistan'ın yönetim şekli cumhuriyettir
Genel olarak dağlık bir ülke olan Afganistan'da Hindukuş dağları geniş yer kaplar Güney kesimlerinde ise çöller vardır
Afganistan'da iklim karasaldır Bozkırlar ülkede geniş yer kaplar Orman alanları oldukça azdır Ceyhun ve Hilmend başlıca akarsularıdır

Nüfusun 22 milyon olduğu Afganistan'da Türk nüfusunun oram %20'dir Özbekler, Türkmenler, Kırgızlar ve Kazaklar, bu ülkenin Türk nüfusunu oluştururlar Türkler daha çok ülkenin kuzeyindeki yerleşim birimlerinde yaşar ve tarımsal etkinliklerde bulunurlar

Halkının büyük bir bölümü geçimini tarımdan sağlar En çok üretilen tarım ürünleri, tahıl, şeker pancarı, pamuk ve çeşitli meyvelerdir Hayvancılık da önemli bir geçim kaynağıdır

Ülkede zengin yer altı kaynakları olmasına rağmen pek çoğu işletilememektedir Ürettiği en önemli yer altı kaynağı doğal gazdır
Sanayinin fazla gelişmediği Afganistan'da geleneksel el sanatları çok yaygındır Ülkedeki savaşlar sanayisinin gelişmesini ve dünyaya açılmasını engellemektedir

Yurdumuz ile Afganistan arasındaki ilişkiler, Ulu Önder Atatürk'ün girişimleriyle başlamıştır Türkiye pek çok Afganlı gence, ülkemizde eğitim olanağı sağlamıştır Ayrıca Sovyet işgali nedeniyle ülkeden ayrılan çok sayıda Afgan ailesini göçmen olarak kabul etmiştir İki ülke arasındaki ilişkiler her geçen gün gelişme göstermektedir

Afganistan Demokratik Cumhuriyeti



DEVLETİN ADI: Afganistan Demokratik Cumhuriyeti

BAŞŞEHRİ: Kabil

YÜZÖLÇÜMÜ: 657500 km2

NÜFUSU: 14825000 (1989)

RESMİ DİLİ: Puştu ve Farsça

DİNİ: İslam

PARA BİRİMİ: Afgani

Merkezi Asya'da dağlık bir kara devleti Doğu ve Batı Asya'yı birleştiren ana mihver üzerinde olup, Sovyetler Birliği, İran, Pakistan, Keşmir ve Çin ile çevrilidir Geleneklerine bağlı 14 milyondan fazla nüfusu olan bir ülkedir

Tarihi

Eskiden Türkistan'dan gelen Turan asıllı Kuşaniler, Afganistan'ı hakimiyetleri altına aldılar Hazret-i Osman zamanında İslam orduları Kabil civarına kadar ulaştı Miladi 627'de hazret-i Muaviye zamanında İslam orduları Herat, Belh ve Kabil şehirlerini fethettiler Basra valisi Abdurrahman bin Samura kumandan idi



Bu tarihte Afgan halkı tamamen İslamiyeti seçerek müslüman oldu Miladi 871'de Yakub bin Leys, Gazne'yi feth etti Miladi onuncu asırda Gazneli Devleti kuruldu Gazneli Devleti'nden sonra Afganistan'ın kuzeyi Selçuklularda kalıp, diğer kısmında Guriler Devleti kuruldu Cengiz Han, Afganistan'ı ele geçirdi Kurulan Tacik Devleti iki asır yaşadı Timur Han bu devlete son verdi Timur'un torunu Zahirüddin Muhammed Babür, Fergana'dan Kabil'e yürüdü ve şehri teslim aldı Afganistan, Hint-Moğol İmparatorluğu ile İran arasında paylaşıldı

İran Şahı Nadir Şah 1739'da Afganistan'ı ele geçirmek istedi Suikastte ölünce, Nadir Şahın süvari birlik komutanı Ahmed Şah 1747'de yeni bir devlet kurarak Kabil'i başkent yaptı Ahmed Şah ölünce karışıklıklar çıktı Dost Muhammed karışıklıkları önledi ve 1835'te Afgan Emirliğini ilan etti İngilizleri hezimete uğrattı ve 1857'de İngilizlerle antlaşma yaptı




Ruslar 1868'de Semerkant ve Buhara'yı işgal ettiler 1873 antlaşması ile Amu Derya (Ceyhun) Nehri Afganistan-Rusya sınırı oldu Hindistan'da İslam devleti Gürganiye'yi yıkan İngilizler, on dokuzuncu yüzyılda Afganistan'ı işgal ettiler Ülke sonra da Rusların istilasına uğradı 1907 yılında İngilizler, Ruslarla anlaşarak Afganlılara yarı bağımsızlık verdiler Emir Emanullah yönetiminde 1921 yılında tam bağımsızlığına kavuştu Meşruti bir emirlik olarak idare edildi 1964 yılında Muhammed Zahir Şah (1933-1973) bir anayasa hazırlatıp yürürlüğe koydu Bu anayasa ile parlamento hükumeti kuruldu Fakat 17 Temmuz 1973 tarihinde Muhammed Zahir Şahın İtalya'yı ziyareti sırasında General Muhammed Davud, askeri bir darbe ile hükumeti devirdi 1964 Anayasasının yürürlükten kalktığını ilan edip, askeri bir konseyle memleketi idare etmeye başladı Bu tarihten sonra Afganistan'ın siyasi tarihinde pekçok istikrarsızlıklar meydana geldi

1978 yılına kadar icraatına devam eden Davud Han, 27 Nisan'da komünistlerin yaptığı bir darbe ile öldürüldü Marksist Nur Muhammed Taraki hapisten çıkarılarak Afganistan Demokratik Cumhuriyetinin başkanlığına getirildi Yeni komünist yöneticiler arasında kısa zamanda görüş ayrılığı ortaya çıktı Dinine sıkı sıkıya bağlı Afgan halkı, idareci komünistlere karşı direnmeye başladı ve kısa zamanda birlik gerçekleşerek gerilla harbi şeklinde mücadeleye dönüştü Ülkenin durumu 1979 yılında büsbütün karıştı Bu yılın Şubat ayında Kabil'de ABD elçisi öldürülünce, Başkan Taraki, Mart ayında başbakanlığı Hafzullah Amin'e bırakmak zorunda kaldı 16 Eylül'de saray darbesi sonucu başbakan Hafzullah Amin, Taraki'yi devirerek yönetimi ele geçirdi



Halk tarafından desteklenmeyen Amin, 28 Aralık 1979'da Rusya'ya giderek anlaşma imzaladı Hemen arkasından Rusya, Kabil'e havadan asker indirdi Memleketine ihanet ederek Rusları davet eden Amin öldürüldü Rusya komünist rejimini uygulamak istediği bütün devletlerde olduğu gibi hemen kendisine bağlı Babrak Karmal'ı başa geçirdi Rus askerlerinin mikdarı bir kaç günde 50 bini aştı Zamanla bu mikdar 200 bini geçti Halk, kitleler halinde Pakistan'a göçtü Sovyet ordusunun Afganistan'ı işgal etmesi bütün dünya ülkeleri tarafından tepki ile karşılandı Tek bir idare altında birleşen mücahidler, Rus askerlerine karşı uzun yıllar gerilla savaşı verdiler Mücahidleri yenemeyen Rus birlikleri, Afganistan'ı terk etti ve bu işlem 15 Şubat 1989'da tamamlandı Sovyet birliklerinin çekilmesi üzerine Muhammed Necibullah olağanüstü hal ilan etti Bu sırada mücahidler Pakistan'da geçici bir hükumet kurdular Sıbgatullah Müceddidi devlet başkanlığına getirildi Fakat bir süre sonra mücahidler bölündü Bu arada Müceddidi istifa etti, yerine Burhaneddin Rabbani getirildi İç savaş devam etmektedir (1992)

Fiziki Yapı

Yüzölçümü 657500 kilometrekare olan Afganistan, bölge yapısı, iklim ve bitki örtüsü bakımından geniş ölçüde farklılık gösterir
Dik, karlı dağları, derin vadileri ve bitki örtüsü çok zayıf plato ve rüzgarlı çölleriyle kaba ve dalgalı bir arazi karakterine sahiptir Ortalama yüksekliği 1220 metreyi geçer Doğu-batı arası uzunluğu 1240, kuzey-güney arası 653 kilometredir



Dağları: Dağ silsileleri, kuzey-doğudaki Vakhan koridorundan güney-batıya doğru ülkeyi ikiye ayırır En önemli dağ silsilesi Himalayaların uzantısı olan Hindikuş'lardır Bu dağlar kuzey ve güney Afganistan arasında adeta bir set teşkil eder 2987 m yüksekliğindeki Şibar en önemli geçittir Hindikuş Dağları batıya doğru alçalarak İran sınırına kadar uzanır Paropamisus dağ silsilesiyle birleşir Ülkenin tam ortasında Kuhi Baba Dağı vardır

Diğer önemli dağları doğuda bulunur Bunlardan Sefid Kuh, Akdağ, Kabil'in güneyinde Logar Vadisine, batıya doğru uzanır Bu dağları stratejik önemi çok büyük olan Hayber Geçidi, Kabil'in güneyinde ikiye böler Daha güneyde Pakistan'daki Süleyman Dağlarının kuzey uzantısı vardır
Kavaja Amran Dağı, Kandahar bölgesi ve Pakistan sınırı arasında güney-batıya uzanır Hindikuşlar'ın kuzeyi, Amuderya Nehrinin kolları tarafından sulanan steplerle kaplıdır
Gölleri: Afganistan göl bakımından oldukça fakir bir ülkedir

İklim

Afganistan'ın yazları sıcak ve uzun, kışları ise şiddetli derecede soğuk bir iklimi vardır Güney - batı dışında yıllık yağış miktarı ortalama 1800 milimetredir Yağışlar genellikle kasım ve nisan ayları arasında çoğunlukla kar şeklinde görülür Kabil kış boyunca karlarla kaplıdır

Afganistan'da kışın soğuğu, yazın sıcağından daha korkutucudur Mevsim değişiklikleri oldukça ani olur
Yazın küçük dereler kurur Büyük nehir sularının esas kaynağını, yaza doğru yüksek kesimlerde eriyen karlar teşkil eder

Tabii Kaynakları

Madenler: Çeşitli ve zengin maden yatakları vardır Madenler devlet eliyle işletilir Maden yatakları üç ayrı bölgede bulunur: Hindikuş dağlarının kuzeyi, Kabil çevresi, Kandahar'ın kuzeyi
Önemli madenleri şunlardır: Kömür, demir, bakır, kurşun, çinko, sodyum, magnezyum sülfat, magnezyum klorat, krom, berilyum, sülfür, mika, talk, asbest ve mermer
Yapılan sondajlar, Afanistan'da çok zengin tabii gaz yatakları olduğunu göstermiştir

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Yüzölçümünün % 1'den daha azı ormanlıktır Çeşitli tipte yaprak dökmeyen ve döken ağaç türleri güney ve doğudaki dağlık bölgelerdedir Afganistan bir av diyarı olup, her çeşit yabani av hayvanlarına sahiptir Dağ keçisi, ayı, tilki, kurt, leopar bol mikdarda bulunur

Nüfus ve Sosyal Hayat




Afgan vatandaşına Afganlı denir Fakat Afganlıların ülkesi anlamına gelen Afganistan, on sekizinci yüzyıla kadar belirtilen saha için kullanılmadı Tarihçiler bu bölgenin eski isminin 'Arayanlılar Ülkesi' anlamına gelen 'Aryana' olduğunu yazar




Kabileler: Afganistan halkı çeşitli kabilelere mensuptur Bunların başlıcaları şunlardır:
Peştun kabilesi: Bunlara Afganlı da denir Bunlar on bir ve on ikinci yüzyılın başlarında Süleyman bölgesinden Peşavar ve Kabil'e doğru yayıldılar ve sayıları önemli ölçüde arttı Şimdi nüfusun % 50-60'ını teşkil eden Peştunlar müslüman ve Ehl-i sünnet itikadındadır Farisiye benzer bir dil olan Peştu dilini konuşurlar
Duraniler: En önemli Peştu kabilelerindendir Bu kabile mensuplarının ekseriyeti köylerde yaşayan çiftçi veya modern şehirlerde yaşayan me'murlardır Daha çok Nangehar ve Baktya vilayetlerinde toplanmışlardır Fakat büyük mikdarı Kandehar ve Herat illerinde, bir kısmı da Hindikuş'un kuzeyindeki sulak bölgelerde yaşar




Tacikler: Diğer önemli etnik beyaz gruptur İran kökenli olup, çoğu İran'daki gibi Farsça konuşurlar ve Ehl-i sünnet itikadında Müslüman olup, batıda yaşayanları şiidir Köylerde yaşarlar ve tarımla uğraşırlar Bir kısmı ise, sanat sahibi veya tüccardır Taciklerin çoğu Kabil ve Herat illerinde yaşar Bazı dağlı Tacikler, Hindikuş Dağlarının kuzeyinde, bir kısmı da İran sınırı boyunda bulunur
Hazara: Üçüncü büyük etnik grup olup sayıları 600 bin kadardır On üçüncü ve on beşinci yüzyıllar arasında bölgeye gelen Moğolların torunu olduklarına inanırlar Bir çok kelimeleri Türkçe olup, kısmi bir Farsça konuşurlar ve şiidirler
Türk ve Türk Moğol: Bu grup uzun zamandır Afganistan'da bulunmaktadır Kuzeybatıda 200000 civarında sayıları olup, göçebe hayatı yaşarlar ve sünni Müslümanlardır

Batı Afganistan'da ayrıca sayıları yarım milyona yaklaşan çeşitli kabileler mevcuttur
Etnik grupların içinde Afganlılar en büyük göç ve prestije sahiptirler Tacikler genellikle tarımla uğraşmalarına rağmen devlet idaresinde, iş ve ticaret çevrelerinde önemli yer işgal ederler Farsça genel lisan olarak kullanılır Fakat Puştu dili de önemlidir 1964 Anayasası resmi dil olarak Farsça ile Puştu dilini kabul etmiştir




Din: Hemen hemen bütün Afganlılar müslümandır Gerçek Afganlılar dahil, Tacikler, Özbekler ve Türkmenlerin yaklaşık % 80'i sünnidir % 18'i şii, % 2'si ise İsmailiyye gibi bazı sapık fırkalara bağlıdır
Nüfus dağılımı: Afganistan'da nüfus yoğun değildir Şimdiye kadar hiçbir resmi nüfus sayımı yapılmıştır 1972 senesine göre resmi çevreler 17 milyondan fazla nüfus olabileceğini tahmin etmişlerdir % 2,3'lük bir yıllık nüfus artış hızına sahiptir Halkın % 10'u şehirli, % 20'si göçebe ve yarı göçebe, % 70'i de çiftçidir
Şehirleri: Kabil, Kandehar, Herat, Celalabad, Mezar-ı şerif, Gazne, Baghlan'dır Pul-i Humri ise önemli endüstri merkezidir

Köy ve göçebe hayatı: Köy va aşiret gruplarına dayalı toplumlarda ailenin bütünlüğü ve bölünmezliği temel kuraldır Aile, en yaşlı ve otorite kişi tarafından idare edilir Köylerde aile tek katlı kerpiç ve etrafı duvarla çevrili ev veya küme evlerde oturur
Şehir hayatı: Şehir ve kasabalarda yaşayanların hayatı, çiftçi ve göçebelerden çok modern ve oldukça teşkilatlıdır Kadınlar, 'Perdah' denilen peçe ve 'Şadri' denilen çarşaf giyerler Perdah 1959'da serbest bırakıldı ve kadınlar devlet dairelerine işe alınmaya başlandı

Eğitim: 1946 yılında kanunla kurulan Kabil Üniversitesi, tıp, hukuk, siyasal bilimler, mühendislik, vb gibi bir çok fakültelerden meydana gelir 1963 yılında Celalabad'da, Nangehar Üniversitesi kuruldu Ayrıca bir çok öğrenci de yurt dışında çeşitli ülkelerde yüksek öğrenim görmektedir Erkeklerin % 10'u iyi eğitim görmüştür Kadınlarda bu oran daha düşüktür Bu durumu düzeltmek ve daha iyiye götürmek için gerekli tedbirler alınmaktadır
Ülkede altı yıl süreli ilkokullara devam etme, 1955'den sonra 1960'lı yıllarda önemli ölçüde artmıştır Okuma-yazma oranı düşüktür Eğitim, her düzeyde parasızdır ve ilköğretim mecburidir
Sanat ve edebiyatta İslam dininin etkisi çok büyüktür Edebi lisan olarak Farisi kullanılır

Ekonomi



Hızlı endüstrileşme hamlelerine rağmen, Afganistan önemli bir tarım memleketi olarak kalmıştır İş gücünün % 85'i tarımla uğraşır Tarım alanları küçük gruplar halinde olup, toprak ilkel metodlarla işlenir
1956 yılında çıkan kanuna göre 5 yıllık kalkınma programlarıyla ekonominin modernleştirilmesine başlanmıştır Plandaki ana konu, zirai teknoloji ve sulama imkanlarının geliştirilmesidir

Buğday, mısır, pirinç, fasülye, bezelye, çavdar, darı, yonca, patates, soğan, lahana, patlıcan, kabak, kiraz, elma, erik, üzüm, zeytin, portakal, limon, muz, pamuk, şeker pancarı ve tütün başlıca tarım ürünleridir

Hayvancılık: Koyun, keçi, deve, at ve eşek beslenen önemli hayvanlardandır Dört çeşit koyun türü vardır Bunlardan Gilzai cinsi yünü için, Türki cinsi et-yün-süt için, Arabi cinsi halı yünü için, Karakul cinsi derisi için beslenir
Sanayi: Evlerde yapılan el işlerinden başka, Afganistan sanayi bakımından yeni gelişen bir ülkedir Yalnız kumaş, çimento ve şeker fabrikaları önem arzeder
Toplam yıllık kumaş üretimi kapasitesi 1,5 milyon metredir Çimento üretimi yıllık 15000 tondur Evlerde dokunan halı ve ipek böceği vasıtalarıyla üretilen ipek ipliği önemli bir yer tutar

Su gücü ve sulama: 1930'dan itibaren hükumet, eski baraj ve su kanallarının imarı için önemli teşebbüslerde bulundu Dışarıdan yabancı mühendisler getirerek kurulacak fabrikalar ve Kabil'in elektrik ihtiyacı için modern barajlar inşa ettirdi

Bu barajlardan Jabal-us Siraj 2400 kw, Pul-i Humri 9000 kw, Çakivardak 4000 kw'lık enerji üretmektedir
İkinci Dünya Savaşından sonra sulama gayesiyle Amerikan mühendislerine yaptırılan Angandab barajı 63133, Kojaka barajı 72846 hektarlık bir alanı sulamaktadır Bu barajlardan önemli ölçüde elektrik enerjisi de elde edilmektedir Ayrıca Kabil nehri üzerinde kurulan Naplu, Sarabi ve Dorun isimlerinde üç baraj vardır

Asya'nın ortasında, îran ile SS CB'nin arasmda yer alan Afganistan'ın denize çıkışı yoktur Halkı hâlâ geçmiş yüzyıllardaki gibi yaşayan bu ülke, dağlar arasında tek başına kalmış bir devlettir Ama bu özelliği Avrupalı turistleri çeken bir etken olmaktadır





Bazı dorukların 7000 metreyi aştığı bu yüksek ülkede, çok seyrek olan akarsuların yeterince sulayamadığı toprak verimsizdir Toprakaltı zenginlikleri (kömür, demir) ise hemen hiç işletilemez, çünkü ülkede pek az yol vardır, demiryolu ise hiç yoktur Afganistan ekonomisi, esas olarak, nüfusun geçimini zar zor sağlayabilen küçük tarıma (en çok da koyun yetiştiriciliğine) dayanır Yün, pamuk, kuru meyveler belli başlı ürünlerdir Elsanatları çok gelişmiştir: Afganistan'da üretilen halılar, kürkler ve işlemeli deri giyim eşyası, -bütün dünyaya ün salmıştır
Afganistan 1979 yılında Başbakan Hafızullah Arnin'in çağırışı üzerine SSCB askerlerince işgal edildi
Mücahitler adı altında Kabil hükümeti ve SSCB askerlerine karşı birleşen Afganlılar, 1988 Nisanında SSCB'yi geri çekilmeye mecbur bıraktılar



İşgal 15 Şubat 1989'da sona erdi