Hadde

HADDE a (ar hadd'in dişi hadde, dar' dan)

Erimiş metalden tel yapmak için kullanılan ve üzerinde değişik çapta delikleri olan çelik aygıt

—2 Hadde fabrikası, som demire çubuk, levha, köşebent vb biçimler verilen yapımevi

—3 Haddeden çekmek, bir kimseyi çeşitli sınamalardan geçirmek

|| Haddeden geçirmek, bütün yönleriyle, en küçük ayrıntılarına değin dikkatle araştırmak, incelemek

—Esk Hadde-i tetkik, dikkatle inceleme

—Camc Hadde tezgâhı, esas olarak özel çelikten yapılmış soğuk iki merdaneden ve bunları izleyen taşıyıcı tablalardan ya da taşıyıcı merdanelerden oluşmuş düz cam biçimlendirme makinesi (Bütün mekanizma çok büyük duyarlıkla belirlenmiş bir hızda elektrikle devindirilir ve cam yaprağının sabit çekimini sağlayan taşıyıcı merdane takımıyla bağlantılı olarak çalışır)

—Cerr Üzerinde belli çapta delikler bulunan ve kateterizm için kullanılacak sondaların çapını ölçmeye yarayan plaka

—El sant Haddeden çekilmiş, taneleri, torna tezgâhında çekildikten sonra haddeden geçirilerek düzgünleştirilmiş tespihlere verilen ad

—Esk sil Hadde putası, Osmanlılar'ın kullandığı bir ok türü (Kartal ya da kuğu kanadından yapılmış yelekleri kısa ve ensizdi Azmayişin uzunluğunda olmakla birlikte ağırlığı daha azdı)

—Kuyumc Altın ya da gümüş külçeyi geçirerek tel haline getirmeye yarayan konik delikler açılmış ve elmasla donatılmış çelik alet



—Metalürj Hadde dizisi, belli bir ürünün büyük miktarda üretimini sağlayacak biçimde yerleştirilmiş hadde tezgâhları kümesi (Hadde dizilerinde çerçeveler ya yan yana ya da art arda yerleştirilir; ilk konumda haddelenecek ürün sürekli [tel] ya da kesikli [çubuk ya da sac] olarak bir tezgâhtan öbürüne geçer; ikinci haldeyse yalnızca sürekli [sac] haddeleme gerçekleştirilir) ||Hacfcte donanımı, devindirici bütün aygıtlar eşliğinde, üst üste yerleştirilmiş en az iki merdaneden oluşan bütün

||Hadde izi, haddelenmiş ürünlerin yüzeyinde, eskimiş ya da çatlamış merdanelerin bıraktığı izlerden kaynaklanan yüzey lözürü ||Hadde tezgâhı, iki merdane arasından geçirerek bir metalürji ürününün kesitini küçültmeye yarayan tezgâh (Bk ansikl böl)

—Metal tel çekmeye ve dikişsiz metal borular elde etmeye yarayan aygıt ya da tel çekme takımı

— Ham parçalara mekanik olarak ilk işlemleri uygulamaya yarayan aygıt ("Blum haddesi" bir sıcak hadde tezgâhıdır)

—Polim Hadde silindiri, haddeleme ve kalıplamaya yarayan merdaneli makine (Bir haddede genel olarak 3 ya da 4 merdane bulunur; bu merdanelerin dönme hızları, yaprakların gittikçe incelmesi göz önüne alınıp birbirinden bağımsız olarak ayarlanabilir Merdanelerin göreli yerleşimi, işlenecek polimerin yapısına ve kullanımına bağlıdır)

—Saraç Saraçların şaplı deriye kenar süsü yapmakta kullandıkları oluklu ve çıkıntılı bölümlerinde kabartmalar bulunan şimşir kalıp

—Seram Hamurun kaymasını sağlamak için, çıkış deliği hafifçe pahlı madeni parça (Hamurun kayması bazen su serpilerek kolaylaştırılır) |

|Yapı tuğlalarını bir fili-yerle biçimlendirmeye yarayan aygıt (Makine, boşlukla hava gidermeye yarayan bir düzenekten sonra yerleştirilmiş bir püs-kürtücüyle beslenir ve kesici bir aygıtla tamamlanır)

—ANSİKL Metalürj Bir hadde tezgâhı yatay eksenli dökme demir ya da çelik merdanelerden oluşur; bu merdanelerin muyluları tezgâh "çerçeve"si adı verilen düşey bir gövdedeki geniş yataklara oturur Gövde bir taban, buna bağlı iki dikme ve dikmeleri birleştiren gergi çubuklarından oluşmuş dökme çelikten som bir çerçevedir Çerçeve içinde "yatak kutusu" adı verilen çelik bloklar bir kızak yolu içinde hareket eder; yatak kutularının içinde ise merdane muylularının oturduğu yataklar ya da rulmanlar bulunur Merdanelerin karşılıklı konum ayarı çerçeve dikmesinin üst gergisine gömülmüş bir somundan destek alan basınç vidasıyla sağlanır Bu vidalara küçük hadde tezgâhı çerçevelerinde elle, büyük tezgâhlarda ise makinelerle kumanda edilir

Merdanelerin devinimi ya bir kavrama manşonunun tuttuğu yonca kesitli muylu uzantısıyla ya da küre mafsallı bir kavramaya giren bir paletle sağlanır Hadde tezgâhında bir elektrik motoru, gereğinde dişli bir redüktör ve merdanelerin aynı anda etki yapmasını sağlayan küçük bir eş dişli kafesi vardır



Hadde tezgâhları merdanelerin çerçeve içindeki konumlarına göre sınıflandırılır ikili çerçeveli tezgâhta, tersinir bir motorla devindirilen iki merdane bulunur; dolayısıyla aynı çerçevede ardışık pasolar yapılabilir Üçlü çerçeveler'de üç merdane yer alır; pasolar, motorun dönme yönünü değiştirmeden önce üst ve orta, ardından orta ve alt merdaneler arasından geçirilir Çift ikili çerçeveler ters yönlerde dönen iki ikili çerçeveden oluşur Dörtlü çerçeveler ya da dört merdaneli tezgâhlarda iki iş merdanesi vardır ve bu merdaneler, olası esnemeyi önlemek için iki büyük merdaneyle dıştan desteklenir

Hadde tezgâhları kullanım amaçlarına göre de sınıflandırılabilir

Uzun ürünler (kütlesel kesitli) sözkonu-su olduğunda haddeleme özellikle sıcakta uygulanır Merdaneler düz (değişmez yarıçaplı) olabilir ve bu halde ürünün iki ardışık paso arasında 90°'lik bir dönme (blum haddesi) yapması gerekir Yivli merdaneler (örneğin çembersel ya da kare kesitli) büyük beton çelikleri ve kütük gibi yarı işlenmiş ürünler elde etmeyi sağlar Bu hadde tezgâhları genellikle sürekli çalışma düzeni taşır, yani birçok çerçeve bir hat boyunca art arda yerleştirilir (blum kesitli ürüne kütük kesiti verir) Ray ya da putrel gibi karmaşık profiller, yatay eksenli iki merdane (motorlu) ve düşey eksenli iki tekercik (motorsuz) içeren üniversal çerçevelerde haddelenir Filmaşin üretiminde ya üçgen biçiminde bağlanmış üç merdaneli çerçeveler (Properzy yöntemi) ya da dik eksenli iki çiftmerdaneli çerçeveler kullanılır Dikişsiz boru üretiminde kullanılan Mannesmann yönteminde ürünü delici bir mandren üzerine iten tambur biçiminde iki merdaneden yararlanılır

Yassı ürünler (dikdörtgen kesitli) sözko-nusu olduğunda haddelemenin ilk işlemleri sıcakta gerçekleştirilir Bu alanda aşağıdaki tezgâhlar kullanılır: slab hadde tezgâhında ikili çerçeveyle ilk pasolar gerçekleştirilir; kalın sac hadde tezgâhları'n-da dört merdaneli çok ağır çerçeveler vardır ve 4 m ya daha geniş sacları haddelemeye yarar; bunlar blum tezgâhlarında olduğu gibi yaklaşık 6 000 B B'lik iki motorla çalıştırılır; sürekli sıcak bant hadde tezgâhları art arda yerleştirilmiş on kadar dörtlü ağır çerçeve taşır ve 1 ile 2 m genişliğinde, en az 2 mm kalınlığında şeritleri haddelet Hadde tezgâhından çıkış hızı yaklaşık 10 ile 15 m/sn olan çok büyük tesislerdir ve çerçeveleri devindiren toplam güç 50 000 ile 90 000 BB arasında değişir İnce saclar sürekli dizilerde soğuk haddelemeyle elde edilir (otomobil karo-serileri, konserve kutuları için teneke) Bu hadde tezgâhlarının çıkış hızı 90 km/sa dolayındadır Sendzimir hadde tezgâhı'n da küçük çaplı iki iş merdanesi bulunur; bu merdaneler çember biçiminde yerleştirilmiş çok sayıda dayanak merdanesiy-le desteklenir; tersinir olarak çalışan tezgâhta paslanmaz çelikten ince saclar çekilir Planet hadde tezgâhı' nda iki dayanak merdanesi çember biçiminde yerleştirilmiş küçük iş merdanelerini destekler ve devindirir; bir pasoda kalınlığı büyük ölçüde düşürür

Nihayet çeşitli özel hadde tezgâhlan vardır: ara ürün dövme hadde tezgâhları, dövme hadde tezgâhları, gergileri, çemberleri vb dövmede kullanılır, toz hadde tezgâhlan, sinterlenecek metal tozun sıkıştırılmasını sağlar, enine hadde tezgâhları bakışımlı eksenleri olan, çeşitli parçaları yuvarlama yoluyla biçimlendirmede kullanılır