Güdümlü

GÜDÜMLÜ sıf

1 Bir şeye doğru yöneltilmiş, doğrultulmuş, şu ya da bu yöne çevrili, belli bir amaca doğru güdümlen-miş şey: Güdümlü füze Güdümlü mermi

—2 Belirli bir plan, düşünce doğrultusunda yönlendirilen, yürütülen: Güdümlü tarım

—3 Güdümlü sanat, belli bir siyasal, toplumsal öğreti doğrultusunda, o öğretinin dünya görüşüne bağlı kalarak yapılan sanat

—Eğit Güdümlü etkinlikler, çocuğun öncelikli bir rol oynamasını sağlayan ve öğretmenin yalnız rehberlikle yetinmesini öngören eğitbilimsel yöntem (Bu etkinlikler dosyalar, anketler, gözlemler gibi ilgi uyandırıcı dallara ya da alıştırma, deney gibi temel dallara uygulanır) || Güdümlü öğrenme, öğretmenin yol göstericiliği, yardımı ve öğütleri İle önceden tasarlanmış bir plana göre gerçekleşen öğrenme

—Havc Güdümlü balon, itme (motorlar ve pervaneler), yönlendirme ve dengeleme (dümenler ve kuyruk takımı) organları, havada tutunmak için belli sayıda hidrojen ya da helyum baloncuğu içeren bir gövdesi ve bir sepeti olan balon (Bk ansiki böl Ask denize, ve Havc)
—ikt Güdümlü ekonomi, GÜDÜMCÜ-LÜK'ün eşanlamlısı

—Sil Güdümlü mermi, mermi yolunun tümünde ya da bir bölümünde özgüdüm ya da uzaktan kumandayla yönlendirilen, özerk ya da güdümlü bir itme sistemiyle donatılmış, nükleer ya da klasik başlıklı bir silah sisteminin bir parçasını oluşturan mermi (Bk ansiki böl)

—ansikl Ask denize Güdümlü balonları İlk olarak Birinci Dünya savaşı'nda büyük donanmalar, keşif görevlerinde, denlzaltılara karşı savaşta ve mayın tarlalarını gözle saptamada kullandı Müttefikler 1916'dan sonra kara cephelerinde görevden çekilen güdümlü balonların yerine ordularını uçaklarla donatırken, Almanlar Kuzey denizl'nde görkemli Zeppelin'lerine görev verdi Savaşan taraflarca toplam 103 güdümlü balon kullanıldı; bu balonlar yakıt İkmali yapmadan büyük uzaklıklara gidebildiğinden ve önemli askeri yükleri (bombalar, teçhizat) taşıyabildiğinden başarılı sonuçlar aldı Güdümlü balonların kayıp oranı % 40'a ulaşmasına rağmen yine de avcı uçaklarınınkinden daha düşüktü (% 50) can uyandırıcı kazanın ardından (Dixmu-de", ex-Zeppelin'inln kazası gibi), Avrupa ülkelerinin deniz kuvvetleri güdümlü balonlardan vazgeçerek deniz uçaklarına yöneldiler

Bununla birlikte 20 ağustos 1939'da Graf Zeppelin ingiltere kıyıları boyunca radarla gözleme görevi yaptı Ancak ertesi yıl diğer büyük alman güdümlü balonlarıyla birlikte ortadan kaldırıldı Yalnız amerikan donanması 1962'ye kadar "omurgasız" güdümlü balonları kullanmaya devam etti ikinci Dünya savaşı sırasında Goodyear, refakat ve kıyıları denetleme görevi yapan 11 300 m3'lük 200 balon yaptı 1958'de yapılan son güdümlü balonların hacmi 45 000 m3'tü ve saatte 150 km hıza ulaşıyordu Günümüzde, deniz denetim sorunlarına ekonomik olarak cevap verebilecek çok sayıda güdümlü balon projesi ABD'de, AFC'de, Sovyetler'de ve Fransa'da inceleme aşamasındadır

—Havc ilerleme direncini düşürmek İçin gövdeye genellikle mekik biçimi verilir Esnek güdümlü balonlarda gövdenin biçimini gazın iç basıncı korur Gazın doldurduğu hacimlerde balonun biçim değişimine yol açacak ve sönme tehlikesi doğuracak farklılaşmaları önlemek İçin, İç basınç bir vantilatörle şişirilen bir ya da birkaç baloncukla sabit tutulur Ayrıca otomatik ya da kumandalı supaplar basıncı sınırlar

Sepet gövdeye yaka ipine tutturulan askı kablolarıyla bağlanır Metal ya da ahşap kirişlerle sağlamlaştırılan sepette mürettebat ve uçuş aygıtları (motor, yunuslarına ve yön dümenlerinin kumandaları) yerleştirilir, itme gücünü, bir ya da çeşitli yerlere dağıtılmış birçok pervane sağlar

ilk örneğini zeppelinin oluşturduğu omurgalı güdümlü balonların gövdesi hafif alaşımdan boy klrişleriyle birleştirilmiş büyük halkalardan oluşur Gövdenin iki ucu koni biçiminde son bulur; daha İnce ve uzun olan arka ucunda kuyruk takımı, yunuslama ve yön dümenleri yer alır Bu çatkı, İlerleme direncini düşürmek için pürüzsüz bir yüzeyle kaplanmıştır Dilimler halinde bölünen iç kesimdeki bölmelerin her birinde gazla dolu bir baloncuk yer alır Bu yapı kuşkusuz aynı hacimdeki esnek güdümlü balondan daha ağırdır; ama gövdesinin sağlamlığı, daha yüksek hızlara ulaşmasını ve büyük hacimli gövdeler (1900'de 10 000 m3, 1924'te 70 000 m3 ve 1938'de 200 000 m3) yapma olanağı, daha çok yük taşımasını sağlar

Atlas okyanusu hattında çalışan Hin-denburg (ya da LZ-129), ikinci Dünya sa-vaşı'nda yapımı süren LZ-130 ve LZ-131 Almanlar'ın son omurgalı güdümlü balonları oldu 190 000 m3 hacminde, toplam 195 000 kg ağırlığındaki Hinden-burg'un yüksüz ağırlığı 107 800 kg, yakıt ağırlığı 65 000 kg, yolcu ve yük ağırlığı 22 200 kg'dı Boyu 248 m, maksimum çapı 41,2 m'ydi; 1 100 BG'nde 4 motorla 135 km/sa'llk maksimum hız yapıyor, seyir hızı 125 km/sa'e ulaşıyordu; İkmal yapmadan 14 000 km mesafeyi aşmaktaydı Graf Zeppelin LZ-130 ya da LZ-131 ise 236,6 m uzunluğunda ve 200 000 m3 hacmlndeydi 40 yolcu ve yük taşıyabilen bu balonun toplam ağırlığı 222 000 kg'dı ve 16 500 km'ye ulaşabiliyordu
Yarı omurgalı güdümlü balonda gömlek esnektir, ama altında bir omurga yer alır
Güdümlü balonları yere iner inmez özel hangarlara almak ya da yere sağlam bir şekilde bağlamak (konaklama) gerekir Ayrıca balonu ön ucundan bağlamaya yarayan konaklama direkleri de kullanılır Böylece balon fırıldak gibi rüzgâra baş vererek durur Bu direkler, daha çok mürettebatın ve yolcuların binmesi, gaz ve yakıt ikmali sırasında kullanılır (-•balonculuk)

1980'lerin başında güdümlü balonların incelenmesine yeniden başlanmışsa da, somut yapımlar henüz küçük boyutlarla sınırlı kalmıştır Yeni güdümlü balonların öncüleri, orta hızlarla ulaşım istendiğinde yakıt tüketiminin çok düşmesi, büyük havalimanlarına gereksinme göstermemeleri ve ağırlıklarının birkaç yüz tonluk yükleri kaldırmaya elverişli olması gibi nedenler öne sürmektedir Bu alanda günümüzde merceğimsi, simitsl vb balonlar gibi yeni biçimler üstünde çalışılmaktadır

—Sil Stratejik güdümlü mermiler, binlerce kilometre erimleri ve askeri nükleer başlıklarıyla diğerlerinden ayrılır Taktik güdümlü mermiler ise gerek klasik, gerek nükleer başlık taşıyabilir Erim farkının nedeni, stratejik güdümlü mermilerin ağırlık ve boyutlarının taktik güdümlü mermilere oranla çok daha büyük olmasından kaynaklanır Ayrıca günümüzde, hedefin ve atış noktasının özelliğini göz önüne alan bir sınıflama yapıldığı görülür
• Karadan karaya güdümlü mermiler

1 Karadan karaya stratejik balistik güdümlü mermiler Bunların mermlyolları üç evreye ayrılır; İtme evresi, balistik evre ve dönüş evresi Erimleri 800 km'nin üstündedir Bilinen üç modeli vardır: MRBM*, İRBM* ve İCBM* Günümüzde kullanılan güdümlü mermiler şunlardır: amerikan yapısı Titan* II, Minuteman* II ve III; Sovyet yapısı SS-11, SS-16, SS-20; fransız yapısı SSBS S-3; çin yapısı CSS-1, CSS-2, CSS-3

ilk kıtalararası balistik güdümlü mermi (SS-6) 1957'de Sovyetler Birliğinde görüldü Amerikan Atlas, Thor, Jüpiter, Titan I ve II güdümlü mermileri gibi ilk Sovyet karadan karaya balistik güdümlü mermilerinin ayırtedici özelliği de fırlatılıştaki büyük ağırlıklarıydı (200 tona kadar) Bu ağırlık, özellikle, eylemsizlikle güdüm sisteminin düşük isabet oranını bir ölçüde dengelemek İçin çok güçlü nükleer başlıkla donatma gereksiniminden kaynaklanıyordu Ayrıca, o günün teknolojisi, nükleer ya da termonükleer başlıkları küçültmek için yeterli değildi Örneğin 1966'da hizmete giren sovyet SS-9 güdümlü mermisinin ağırlığı 18Ş ton, taşıma gücü 6 tondu ve 25 megatonluk bir termonükleer başlığı vardı Sıvı propergol kullanmaları yüzünden, çoğunluğu depolanamayan bu ilk kuşak güdümlü mermilerin fırlatılış süreleri çok uzundu



60'ların başında Amerikalılar, ikinci kuşak güdümlü mermileri tasarladı Böylece ilk örneği Minuteman IA olan küçültülmüş kıtalararası güdümlü mermi kuşağı ortaya çıktı Bu kuşakla depolama ve fırlatma süresi sorunları katı propergol kullanılarak çözüldü, nükleer başlıklar küçültüldü, İsabet oranları artırıldı Nitekim Titan II ve Minuteman IA gibi kıtalararası güdümlü mermilerin ağırlıkları, önceki kuşağa oranla 5 kat düşürüldü, yani 30 t'a indirildi Karadan karaya sistemlerin evriminde önemli bir aşama 1970'te Minuteman lll'ün yapımıyla başladı; bu mermi MİRV ile donatılmış ilk güdümlü mermi oldu

1975'e doğru Sovyetler, eylemsizlikle güdüm konusunda teknolojik bir atılım gerçekleştirdi; dolayısıyla isabet oranı çok yüksek güdümlü mermileri hizmete soktu Amerikalılar ise, ilk aşamada, depoların dayanımını artırmak, daha sonra karadan karaya güdümlü mermilere devingenlik kazandırmak ve küçültmek zorunda kaldı 1986'da hizmete giren MX'te bu nitelikler göz önüne alınmıştı

2 Karadan karaya Cruise stratejik güdümlü mermisi -> cruise

3 Karadan karaya taktik güdümlü mermiler Erimleri 800 km'den daha az olan bu mermiler ilk olarak 50'lerin başında Sovyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletlerinde ortaya çıktı Klasik ya da nükleer başlıklarla donanmış bu sistemler, savaş ve harekât alanlarında kullanılan silahlar kategorisine girer ve işlevleri açısından kolordu ya da ordu düzeyinde kullanılır Sıvı ya da katı propergollü bu güdümlü mermilerin ağırlığı genellikle 10 t'un altındadır Bu nedenle, tekerlekli ya da tırtıllı araçlara yüklenebilir ve silah sistemi olarak devingenlik kazanırlar Bu güdümlü mermilerin çoğu balistik silahlardır SSN-3 Shaddock sovyet sistemleri gibi eski model kimi güdümlü mermiler Crulse tipin-dedir Günümüzde kullanılan karadan karaya güdümlü mermiler arasında şunlar sayılabilir: amerikan Pershlng IA, Lanee; sovyet SS-12, SS-21, SS-22; fransız Plüton 4 Karadan karaya taktik tanksavar güdümlü mermileri (roket de denir) Kısa erimli (birkaç km) bu mermiler çeşitli kara araçlarıyla taşınabilir Çoğu telle güdülür Fransız SS-11,Mllan ve Hat güdümlü mermileri bu sistem içinde yer alır Bu mermilerin havadan karaya atılan modelleri helikopterlerde kullanıma uyarlanmıştır

• Denizden karaya güdümlü mermiler 1 Denizden karaya stratejik balistik güdümlü mermiler Kuram ve ilke açısından karadan karaya stratejik balistik güdümlü mermilere benzer ve 1960'tan bu yana hizmettedirler Dört ülkenin elinde bu silah bulunur: ABD, Sovyetler Birliği, ingiltere ve Fransa Günümüzde bu silahlarla fü-zeatar nükleer denizaltılar donatılmaktadır: örneğin HOTEL sınıfı sovyet SNLE' de 3 güdümlü mermi, OHİO sınıfı amerikan SNLE*'de 24 güdümlü mermi vardır Son yirmi yıldan bu yana sağlanan en göz alıcı gelişmeler arasında, erimde, taşıma gücünde ve vuruş duyarlığında elde edilen atışı vurgulamak yerinde olur Örneğin, 1979'da hizmete giren amerikan Tri-dent I güdümlü mermisinin erimi, atası Poseldon"a oranla, aynı hacmi korumasına rağmen, 3 000 km daha uzundur ve güdüm sistemi yıldızlara dayanan eylemsizlikle güdüme göre çok büyük ölçüde İyileştirilmiştir

2 Denizden karaya Cruise stratejik güdümlü mermileri Dalmış denlzaltılardan fırlatılan bu mermiler, karadan karaya Cruise stratejik güdümlü mermilerine benzerler

• Havadan havaya taktik güdümlü mermiler Savaş uçaklarının silah donanımını oluşturur iki ana görevi vardır: önleme ve yakın savaş 30 ile 50 km arasında değişen erimlerde önleme görevi üstlenen türler, yarı etkin elektromanyetik özgüdüm sistemiyle donatıldı Amerikan Sparrow ve fransız Super 530 bu türe girer Ne var kl yarı etkin özgüdüm sisteminde güdümlü mermi taşıyıcı uçağın hedefi aydınlatması gerekir; bu nedenle sen yıllarda bu sakıncayı aşma yönünde bir eğilime girildi Nitekim bu sakınca, güdümlü mermiye tam bir özerklik veren ve uçağı mermiye bağımlılıktan kurtaran etkin özgüdüm sistemiyle giderildi F-14 savaş uçağını donatan 20 km erimli amerikan Phoenix güdümlü mermileri böyle bir özerklik taşır 1986'da hizmete girmesi düşünülen **-RAAM da (Advanced Médium Range Air to Air Missile) aynı özellikle donatılacaktı



Yakın savaşta (birkaç kilometrelik), düşman uçağının yaydığı ısıyı algılama yeteneğinde kızılaltı özgüdüm sisteminden yararlanan daha küçük güdümlü mermilere başvurulur Amerikan Sidewinder ve Magic 550 bu tür mermilerdir

Havadan havaya taktik güdümlü mermiler, 2,5-4 m boyunda, birkaç yüz kilogram ağırlığındadır, 4-5 mach'a yakın bir hıza ulaşır ve klasik patlayıcı başlıkla donatılmıştır
• Havadan karaya stratejik güdümlü mermiler Uzun erimli bombardıman uçaklarıyla taşınan nükleer başlıkla donatılmış bu silahın önemi, Cruise güdümlü mermisinin ortaya çıkışıyla daha da arttı Nitekim, 1982'den sonra binlerce havadan karaya Cruise güdümlü mermisi (ALCM: Air Launched Cruise Missile), her uçakta 20 tane olmak üzere amerikan B-52 bombardıman uçak filolarına yerleştirildi Uçaktan atılan ALCM, alçak uçuşla, atıldığı yerden 2 500 km uzaktaki bir hedefi vurabilecek güçtedir

B-52 uçakları aynı zamanda, 160 km erimli ve balistik mermiyollu SRAM (Short Range Attack Missile) nükleer güdümlü mermileriyle donatıldı

• Havadan karaya taktik güdümlü mermiler Uçak ve helikopterlerin, tank, radar ve yığınak noktaları gibi kara hedeflerine saldırmasına olanak verir Zırhlı araçlara karşı, SS-12 güdümlü mermisinin havada taşınan türü fransız AS-12 gibi tellegüdüm-lü mermiler kullanılır Radarlara karşı ise özgüdümlü edilgin radarsavar güdümlü mermilere (fransız Martel, amerikan Shri-ke) başvurulur En yeni yarıetken güdüm biçimi, atış yapan uçağa, vurma duyarlığını azaltmadan, hedeften belirli güvenlik uzaklığında kalma olanağı veren laser güdüm sistemidir (fransız AS-30 laser güdümlü mermisi)

Düşman toplanma bölgeleri gibi yaygın hedefler, nükleer başlıklı havadan karaya güdümlü mermilerin kullanımını gerektirir Remjetli fransız ASMP (Air-Sol Moyenne Portée) bu türe girer

• Karadan havaya taktik güdümlü mermiler Savunmada kullanılan mermilerdir Karadan yapılacak çok iyi bir hava savunmasında genellikle aşağıdaki sistemlere başvurulur:

—özellikle bölgesel örtü oluşturmaya yönelik, orta ve 40 km'yl aşan uzun erimli güdümlü mermi sistemleri En yeni sistemler arasında, yarı etkin radar özgüdümlü amerikan Patrlot sistemi sayılabilir;

—durağan ya da devingen önemli noktaları savunmada kullanılan kısa erimli güdümlü mermi sistemleri Erimleri en çok 6-10 km olan bu sistemler genellikle kara araçlarına yerleştirilir Fransız Crotale ve Roland, İngiliz Rapier bu sisteme girer;

—yukarıdaki sistemin tamamlayıcısı ya da özsavunma silahı biçiminde kullanılan çok kısa erimli güdümlü mermi sistemleri Uçaksavar toplarının yanı sıra erimi en çok 3-5 km olan güdümlü mermilere başvurulur Çoğu kızılötesi özgüdüm sistemiyle donatılmış bu mermiler sırtta taşınabilir (amerikan Stinger, sovyet SA-7, isveç RBS-70 ve fransız SATCP)
Önleme yükseltisi, 30 km'ye ulaşan sovyet SA-5 ve SA-10 gibi kimi karadan havaya güdümlü mermi sistemleri nükleer başlıkla donanmıştır Yüksekten uçan bombardıman uçaklarına karşı kullanılırlar Ayrıca etkili bir radar sistemiyle birleştiklerinde sınırlı olsa da ABM* güdümlü mermilerinin işlevini üstlenebilirler

• Karadan havaya balistik füzesavar güdümlü mermileri — ABM, GALOSH

• Suüstü gemisavar güdümlü mermileri İlk kez 1967 Israil-Arap deniz savaşinda kullanıldı Bu mermiler günümüzde, firkateynden hücumbota değin çeşitli savaş gemilerinde, uçak gemilerine yüklenmiş hava taşıtlarında (deniz devriye uçakları, helikopterler), denizaltılarda ve kıyı bataryalarında bulunur Bu güdümlü mermiler önce, seçilen hedef doğrultusunda alçak uçuşta eylemsizlikle çalışan bir merkezce, çok duyarlı yükseltiölçer radar sistemiyle güdülür, ardından deniz düzeyinden birkaç metre yükseklikte yalama uçuşunda etkin elektromanyetik özgüdüm sisteminden yararlanır Hedefe ya delici bir başlıkla karina düzeyinde yatay uçuşla ya da delici ve parça etkili bir başlıkla pikeyle saldırır Bu güdümlü mermiler 150-200 kg'lık klasik başlıklar taşır Fransız MM-38 Exocet ve değişik türleri olan **-39, SM-39, MM-40 bu kategoriye girer Yaklaşık 5 m boyunda, 700 kg ağırlığındadır ve erimleri 40 km'ye ulaşır Katı propergol-lü füzemotor kullanılır Amerikan Har-poon gibi bazı güdümlü mermiler ise tür-bojetle itilir

• Denizaltısavar güdümlü mermiler Fransız Malafon ya da amerikan ASROC gibi en yaygın olanlar, bir torpil ya da patlayıcı başlık taşır, itiş evresi bitince, güdümlü mermi ya sabit yükseklikte bir mermiyolu ya da balistik bir mermiyolu izler Balistik evrede ve istenen anda, torpil ya da patlayıcı başlık, sistemi terk eder ve suya dalarak düşman denizaltısı yakınında patlar

Amerikan SUBROC ve sovyet SSN-15 denizaltı torpil yuvalarından fırlatılan türlerdir Su altında ateşlenen iticiyle güdümlü mermi su yüzeyine çıkar ve havada yol almaya başlar; İstenilen bir anda itici sistem durdurulur ve nükleer başlık balistik bir mermi yolu çizdikten sonra yeniden dalarak düşman denizaltısını vurur SUB-ROC sistemi sualtında patlayan nükleer bir başlıkla donatılmıştır