Guyana (Fransız)

GUYANA (Fransız—si),

Fransa'nın denizaşırı départements, Güney Amerika'nın kuzeyinde, Surinam ile Brezilya arasında, 2° ve 5°40' K enlemi arasında; 91 000 km2; 73 022 nüf Yönetim merkezi Cayenne Geniş doğal bir bölge olan Guyanalar'ın bir bölümünü kaplar 2 arrondissement (Cayenne, Saint-Laurent -du-Maroni) ve 20 komünü vardır

COĞRAFYA

Nüfus azlığı nedeniyle doğal çevre çok az değişmiştir: toprakların yüzde 90'ı hâlâ sık ormanlarla kaplıdır Yüzey şekilleri yalın ve tekdüzedir Geniş bir kıta sahanlığının önünde ve yer yer bataklıklarla kesilen ırmak-deniz alüvyonlarından oluşan kıyı ovası, Oyapock'un denize döküldüğü yer dışında Guyanalar'ın öteki kıyı ovaları kadar geniş değildir (10-30 km) Yer yer, eski kayaçların yüze çıkmasından meydana gelen tepelere (Kaw dağları, Cayenne adası) rastlanır Ortalama yükseltisi 200 m'nin altındadır; K ve orta kesiminde, 3° ve 4° enlemleri arasında, dışbükey ya da masa biçimli tepe kütleleri yükselir ("kuzey sıradağı", "Guyana orta kütlesi") ve G'de, efsanevi Tumuc Humac inselberglerine kadar uzanır

Fransız Guyanası'na sürekli sıcak ve çok yağışlı ekvator iklimi egemendir Güney, orta-batı ve kuzey-batı ucu dışında her yılda 2 m'den fazla yağış alır Kurak mevsim kısadır (ağustos sonundan kasım ortasına) Akarsu ağı çok sık ve debiler yüksektir Pek makbul olmayan, farklı ağaç türleri içeren ormanların iktisadi değeri azdır Sakızağacı ormanları (mang-rov) kıyıdaki çamurlu alanlarda yetişir

XVII yy başında Fransızlar'ın işgal ettiği Guyana, komşu ingiliz ve hollanda sömürgelerinden daha az gelişmiştir ve Fransız Guyanası'nın nüfusunu artırma, topraklarını değerlendirme çabalan hep başarısızlıkla sonuçlanmıştır



TARİH

Bir norman şirketi tarafından kurulan (1463) Cayenne'in yerini La Ravardière buldu (1604) 1644), Douze-Associés şirketi (1652), La Vrigne ve Michel (1656) aracılığıyla giriştiği sömürgeleştirme hareketinin başarısızlığından sonra buraya yerleşen hollandalı Spranger, bölgeyi düzenli bir biçimde sömürgeleştirmek amacıyla Colbert'in kurduğu ve çok geçmeden Batı Hindistan şirketi ile birleşen dönence-lerdeki Fransa şirketi tarafından ülkeden uzaklaştırıldı (1663-64) Louis XIV savaşları sırasında ingilizler'in, Fransızlar'ın elinden aldığı Guyana, Breda antlaşması (1667) ile Hollandalılara verildi, ama 1677'de amiral Estrees tarafından fethedilerek yeniden Fransa'ya kazandırıldı, Fransızlar ile Portekizliler arasındaki sınır çatışması, Portekizliler'in Amazon'u sınır olarak kabul etmeleri (1700), sonra bu sınırın 60 km kuzeye alınmasını elde etmeleriyle sonuçlandı (Utrecht antlaşması, 1713) Fransızlar'ın, Poncet de Brétigny (ölXVIII yy'ın ilk yarısında Cizvitler, Kızılderililer arasında misyonlar kurmayı, kakao ve kahve ağacı yetiştirmeyi başardılar


Cizvitlerin 1762'de buradan sürülmeleri sömürge için bir yıkım oldu Bölgeyi ingillzler'e karşı bir saldırı üssü yapmak isteyen Choiseul, Kuru'yu, Turgot, Chanva-lon ve Prefontaine aracılığıyla sömürgeleştirmeyi denedi Bu girişim, hazırlıksız yapıldığı için binlerce kişinin ölümünden sonra başarısızlıkla sonuçlandı (1763-1765) Kurtulanlar Salut adalarına yerleştiler Bessner'in, Approuague şirketi hesabına giriştiği denemeden kurtulan olmadı (1768) Çok sayıda kişinin iklim koşullarının kurbanı olması ve yeni bir Eldo-rado gibi görülen bir bölgedeki kaynakların abartılması bu yerleşme denemelerinin belirgin özellikleridir Louis XVI döneminde girişilen daha ihtiyatlı bir sömürgeleştirme hareketi daha başarılı oldu: vali Malouet, hollanda yöntemleriyle eğitilen isviçreli Joseph Samuel Guisan'ın yardımıyla toprak ıslahı çalışmalarını başlattı (1766-1778)

Devrim yıllarında sömürge, 1794'te özgürlükleri verilen köleleri kışkırtan komiser Jeannet-Oudin (1793-94) ve Burnel'in (1798-99) demagojisinden zarar gördü Vali Victor Hugues'ün (1800-1809) 1804'te köleliği yeniden kurması zencilerin kısmen ormanlık bölgelere göç etmesine yol açtı 1794-1805 arasında Guyana siyasal sürgün ("kuru giyotin") yeri olarak kullanıldı

Ülkenin 1809'da bir ingiliz-portekiz filosu tarafından fethinden sonra Guyana, 1814 antlaşmalarıyla Fransa'ya geri verildi, ama Portekiz ile anlaşmazlıklar ağustos 1817 antlaşmasına kadar sürdü; bu antlaşma, sınırı Oyapock'tan geçirdi, ama anlaşmazlığı kesin olarak çözemedi Res-tauration döneminde Portal, baron Milius aracılığıyla bir sömürgeleştirme denemesinde bulundu (1822); rahibe Javouhey' nin yeniden ele aldığı bu tasarı biraz daha başarılı oldu (1828) II Cumhuriyet 1848'de, sömürgede yaşayanlara fransız yurttaşlığını verdi ve köleliği kaldırdı 12 000 kölenin özgürlüğe kavuşması büyük tarım işletmelerini mahvetti, ikinci imparatorluk döneminde 18 000 kürek mahkûmunun gönderilmesi ve 1852-1939 arasında 70 000 hükümlünün daha gitmesi (1852) sömürgenin değerinin azalmasına yol açtı, ama 1870'ten sonra başlayan altın madenciliği görece bir kalkınma sağladı ve antilli, hindu ve çinli kolonları bölgeye çekti

Cezaevinin 1947'de fiilen kaldırılmasıyla (kaldırma kararı hukuken 1938'de verilmişti) Guyana tarihinin bir dönemi kapandı; toprakları 1930'da ikiye ayrılan (Guyana ve inini) Guyana 1946'da Fransa'nın bir denizaşırı yönetim bölgesi oldu 1960'ta özerklik yanlısı küçük bir hareket doğdu

1968'de, Sahra'daki Hammaguir üssünün yerini alan bir füze fırlatma üssünün kurulduğu, CNES'e bağlı Guyana Uzay merkezi açıldı (-> KURU) Mauroy hükümetince uygulanan ademi merkeziyet siyaseti çerçevesinde kabul edilen bir yasa uyarınca nisbi temsil sistemiyle seçilen bir bölge konseyi oluştu (1982) ilk milletvekili seçimleri şubat 1983'te yapıldı Sosyalist parti lideri Georges Othily meclis başkanı seçildi 1986'daki seçimlerde sol partiler çoğunluğu ele geçirdi