Gölge

Gölge


GÖLGE a

1 işığı engelleyen bir cismin bir yüzeye aktardığı az çok bozulmuş karanlık izdüşümü: Akşama doğru ağaçların gölgeleri uzamaya başlar

—2 işığı kesen yarı saydam bir yüzey üzerinde beliren karanlık şekil: Perdenin arkasında bir gölge görüyorum

—3 Yarı karanlıkta güçlükle seçilen birinin belirsiz şekli, karaltı: Gece karşı eve giren bir gölge gördüm

—4 GÜNEŞ'e karşıt olarak, güneş görmeyen yer; gölgelik: Güneş çarpmasından korunmak için gölgede oturmak Ortancalar gölgeyi sever

—5 Daha açık bir fon üzerindeki karanlık alan, leke: Gözlerinin altında gölgeler belirmişti Yeni terlemeye başlayan bıyıkları dudağının üzerinde hafif bir gölge oluşturuyordu

—6 Ed Bir şey (soyut) gölgesi, o şeyden çok küçük bir miktar; azıcık: Yüzünden bir umutsuzluk gölgesi geçti

—7 Bir şeye gölge düşmek (düşürmek), onda sakıncalı, olumsuz, endişe yaratacak bir durum ortaya çıkmak (çıkarmak): Ününe gölge düşmek (düşürmek) |j (Bir kimseye) gölge etmek, ışığını engelleyerek bir kimseyi rahatsız etmek: Çekil, gölge ediyorsun; bir işin düzenini bozacak davranışlarda bulunmak: Gölge etmesin de yardımı kendisinin olsun

|| Gölge gibi, sessizce varlığını belli etmeksizin: Karanlığın içinde gölge gibi süzüldü; varlığını belli etmeyen: Gölge gibi bir adam

|| Bir şeyi, bir kimseyi gölgede bırakmak, onu geride bırakmak, onu aşmak: Bu rekor, daha önceki bütün rekorları gölgede bıraktı Ustasını bile gölgede bıraktı

|| Gölgede kalmak, bir kimse sözkonusuysa, ortaya çıkmamak, gizlenmek: Her zaman gölgede kalmayı tercih etmiştir

|| Gölgesinden korkmak, korkulu, kuruntulu ve aşırı ölçüde korkak olmak

—Bot Gölge bitkisi, az ışık alarak gelişebilen yeşil bitki (eğrelti, bazı yosunlar, sarı ballıbaba, kısamahmut) [Kuvvetli ışık, klorofilin bir bölümünü yıpratarak bitkinin gelişmesini engeller Fotosentezin, solunumla karbon teybini dengelediği "ödün-leme noktası" gölge bitkileri için çok düşüktür: yüz lüks dolayında)

—El sant Gölge işi, sık işlenmiş bir tür ko-zayağı işi (Saydam ve ince bir kumaşın tersine işlenir, kumaşın yüzünde düzenli bir iğne ardı işi gözükür)

—Gök fiz Bir güneş lekesinin en koyu merkez bölgesi

|| Devinimli gölgeler, tam güneş tutulması sırasında yeryüzünde koyu ve açık şerit ağı biçiminde az çok hızla ilerleyen ve atmosferin yöresel ayrıklığından kaynaklanan olay

—Gökbil Gölge konisi, bir gezegenin ya da bir uydunun, Güneş'e karşıt yöne düşen koni biçimindeki gölgesi

—Havc Aerodinamik gölge, bir uçağın kanadının ya da kuyruk takımının arkasında oluşan burgaç bölgesi

—Mit Maddesel varlığı olmayan bir çeşit hayalet olarak düşünülen ölmüş kimse

|| Gölgeler ülkesi, paganların öbür dünyası

—Opt Bir nesnenin ışık kaynağına ters yönde bulunan aydınlanmamış bölümü

|| Taşınan gölge, ışık kaynağına göre bir nesnenin arkasında yer alan bir düzlemin aydınlanmamış bölgesi

—Ormanc Gölge ağacı, belirli oranda gölgeye katlanan ağaç; gençken gelişmek için diğer ağaçların gölgesine muhtaç olan ağaç (Gürgen ve göknar gölge ağaçlarıdır Tipik bir ışık ağacı olan dişbudak gibi bazı türler, gençken hafif bir gölgelikte daha iyi gelişir)

—Psikan Başka rüya görüntülerinden kara bir nitelemeyle ayrılan ve C G Jung'a göre bireysel bilinçdışını yansıtan rüya görüntüsü (Gölge, ben ile uyuşmaz sayılıp bilinçdışına sürülen her şeyi temsil eder)

—Sey oy Gölge oyunu, parmakların durumunu değiştirerek ellerle gölgeler yapma sanatı (Bir ışık kaynağı ve bir ekran arasında, konu, kapalı ya da birbirine geçmiş parmaklarla ekrana yansıyan gölgeler elde edilir)

—Sey oy ve Tiyat Gölge oyunu, gölge tiyatrosu, ya da çin gölge oyunu, kişileri genellikle eklemli siyah siluetlerden (deri vb gereçlerden yapılmış renkli figürler) oluşan, dikey çubuklarla haraket ettirilen ve geriden aydınlatılıp beyaz, saydam bir perdenin arka yüzünde gözüken seyir oyunu (Bk ansikl böl)

—Spor Gölge oyunu, antrenmanlarda ısınmak amacıyla yapılan eşil alıştırma (Eşlerden birinin önde koşarak yaptığı çeşitli hareketleri arkadaki eşin de yinelemesi)
—Tuhf Triko dokumadaki ilmek sıralarında farklı bir görünüş ya da renkte olan yatay defo (Gölge, hammaddenin homojen olmayışından, renk farklılığından ya da trikotaj makinesinin ayarsızlığından meydana gelebilir)

♦ sıf 1 Gölge olan; gölgeli: Gölge bir yer bulup biraz dinlenelim

—2 Gölge adam, arka planda kalarak olayları, durumları izleyen kimse için kullanılır

—Siyas bil Gölge kabine, İngiltere'de çoğunluğun değişmesi durumunda yeni hükümeti kurabilecek muhalefet üyelerinin oluşturduğu topluluğa verilen ad; böylece bakanlıkların dağılımı önceden yapılmış olur

—TV Gölge görüntü, bir televizyon alıcısının ekranında beliren, olağan görüntüden daha zayıf hafifçe kaymış ikincil görüntü (Radyo dalgalarının, düz yola eklenen bir yol oluşturarak yansımasından kaynaklanır)

—ANSİKL Sey oy ve Tiyat Gölge tiyatrosunun Çin'de hiç değilse XI yy'dan beri var olduğu ve bu ülkeden çıkıp yayıldığı sanılmaktadır; fakat Hindistan ya da Tibet kaynaklı da olabilir Gölge tiyatrosu, bütün Doğu ve Ortadoğu'da geniş ölçüde yayılmıştır

•Türkiyede gölge oyunu Gölge oyununun Türkiye'ye ne zaman ve nereden geldiği konusunda çeşitli görüşler vardır Prof Jacob'un bir olasılık olarak öne sürdüğü ve Tahir Alangu'nun da desteklediği bir görüşe göre, karagöz oyunlarında çingene öğelerinin fazlaca yer alması da dayanak olarak gösterilerek, Türkiye'ye gölge oyunun çingene oynatıcılar aracılığıyla Cava ve Hindistan'dan geldiği öne sürülmüştür Ancak bu görüşü güçlendirecek herhangi bir kanıt yoktur

Bir görüşe göre de, gölge pyunu XVI yy'da Yahudiler aracılığıyla ispanya ya da Portekiz'den Türkiye'ye gelmiştir Nitekim XVII yy gezginlerinden Thevenot, Türkiye'de gördüğü gölge oyunlarını anlatırken oynatıcıların çoğunluğunun yahudi olduğunu yazar Çok çeşitli kaynaklarda da yahudi oynatıcılardan ve oynattıkları çeşitli gölge oyunlarından söz edilmektedir Bunun yanı sıra bu ülkelere de gölge oyununun Araplar'dan geçmiş olması olasılığı üzerinde durulmaktadır Ancak bu konuda kesin bir sonuca varabilmek için eldeki kaynaklar yetersizdir Oysa gölge oyununun XVI yy'da Mısır'dan Türkiye' ye geldiği konusunda oldukça fazla kanıt vardır Bunlardan en önemlisi, ilk kez Prof Jacob'un ilgisini çeken, arap tarihçi Mehmet bin Ahmet bin ilyas ün-Hanefi'nin Be-dâyi üz-zuhurfi vekaayi üddühûr adlı mısır tarihidir

Bu kaynakta Mısır'daki gölge oyunundan söz edilmekte ve Yavuz Sultan Selim'in Mısır'ı ele geçirdikten sonra (1517) astırdığı memluk sultanı Toman-bay'ı canlandıran bir gölge oyununu izleyip çok beğendiği, oynatıcıya işlemeli bir kaftan armağan edip istanbul'a giderken kendisiyle birlikte gelmesini istediği kayıtlıdır Nitekim kaynaklardan kendisiyle birlikte altı yüz mısırlının istanbul'a geldiği ve üç yıl sonra da yurtlarına döndükleri öğrenilmektedir

Öküz Mehmet Paşa' nin padişah kardeşi Gevherhan Sultanla evlenmesi nedeniyle düzenlenen şenliklere de Mısır'dan gölge oyunu oynatıcılarının getirildiği bilinmektedir Bu görüşü destekleyen kanıtlardan biri de XVI yy'da gölge oyunu üzerine belgelerin birden artması ve kukla için kullanılan hayal sözcüğünü gölge oyunundan ayırmak için zili ü hayal ya da hayal vüzıll terimlerinin kullanılmış olmasıdır Ebussuut Efendi'nin gölge oyununa ilişkin fetvaları da gene XVI yy'dadır 1582 şenliğini anlatan Surname-i hümayunda da gölge oyunu ayrıntılı bir biçimde anlatılmakta, ustaların adları verilmektedir


Bu belgelerden de anlaşılacağı gibi, gölge oyununun Türkiye'ye girişine ilişkin en sağlam görüş, XVI yy'da Mısır'dan geldiğine ilişkin olandır XVII yy'da ise türk gölge oyununun kesin biçimini aldığı görülür Türkler, XVI yy'da Mısır'dan perde gerisine gölge yansıtarak oyun oynatma tekniğini almış, buna kendi yaratıcılığını da katarak çok renkli, hareketli özgün bir biçim vermişlerdir, ilkin Mısır gölge oyunlarında görülen birbirinden kopuk sahneler türk gölge oyununda da yer almıştır

Mısır gölge oyununda tiplemeler yoktur Nitekim XVI yy'da Karagöz ve Hacivat adından söz edilmez Ancak daha sonra özellikle XVII yy'da başta Evliya Çelebi olmak üzere, birçok gezgin, karagöz oyunlarından ve tiplemelerinden söz etmişlerdir Türk gölge oyunu kesin biçimini aldıktan sonra Osmanlı imparatorluğu' nun etki alanı ve çevresinde yayılmış, Mısır'a da bu yeni biçimiyle dönüp yerleşmiştir Nitekim birçok gezgin, XIX yy'da-ki Mısır gölge oyunundan söz ederken bunun karagöz olduğunu, Mısır'a Türkler aracılığıyla geldiğini ve çoğunlukla türkçe oynatıldığını anlatır Türk gölge oyunu Karagöz-Hacivat tiplemesi belirginleşip yerleştikten sonra "Karagöz*" adıyla anılmaya başlamıştır (-> Kayn)